Халықаралық байқаушылар референдумды оң бағалады

Ақпараттық ашықтыққа жақсы баға берді

Халықаралық байқаушылар консти­туциялық референдумның ақпараттық тұрғыда жан-жақты қамтамасыз етілуін оң бағалап, жергілікті және шетелдік БАҚ-тың Қазақстандағы басты саяси оқиғадан хабар таратуын демократиялық қоғам құрудағы жағымды үрдіске балады.

«Қазақстандағы референдумның барысын Ислам Ынтымақтастығы Ұйы­мының мүшелігіне кіретін 4 мем­лекеттің өкілдері бақылауға келді. Бірқатар кездесу өткіз­дік. Атап айтқанда Қазақстанның Сырт­қы істер министрлігі, Орталық ре­ферен­дум комиссиясы, сондай-ақ бас­қа да құ­зырлы органның өкілдерімен кез­десіп, референдумға дайындық барысы, сол секілді халықтың бұған қатысты ой-пікіріне білуге мүмкіндік алдық.

Учаскелік пункттерде жұмыс істе­ген мамандардың тәжірибесі бар екені байқалып тұрды. Ислам Ынтымақ­тас­тығы Ұйымы аталған науқанға жұмыл­дырылған қызметкерлердің жұмысын жоғары бағалап отыр. Барлығы өзде­ріне жүктелген міндетке асқан жауапкер­шілікпен қарайтынын көрдік. Дауыс беру учаскелерінде қауіпсіздік шаралары да жан-жақты ескеріліпті. Бұл дауы­с беру процесінің қалыпты жағдайда өтуіне септескені сөзсіз. Қазақстанның Орталық референдум комиссиясы бұл іс-шараға жоғары дайындықпен кел­генін оң бағалаймыз. Комиссия біз­дің тарапымыздан қойылған барлық сұ­раққа тұшымды жауап бере алды. Рефе­рендумды БАҚ өкілдері ақпараттық деңгейде сүйемелдегені құптарлық жағ­дай. БАҚ-тың бұл процеске қатысуы демо­кратиялық үдерістің қаншалықты жолға қойылғанын айғақтайды. Сонымен қатар жергілікті құзырлы органдар ха­лық­аралық байқаушыларға жан-жақты жағдай қарастырған. Бұл өз кезегінде аталған ауқымды процесті тиімді бақы­лауға мүмкіндік берді», деді Ислам ын­тымақтастығы ұйымы сайлау жөніндегі бөлімнің басшысы Махмұд Шәкір.

Елдің референдумнан күтері көп

«Халық бұл референдумнан кейін елдегі әлеуметтік-экономикалық ахуал жақсарып, дамитынына үмітпен қа­райды». Мұндай пікірді конституциялық референдумның өту барысын бақылауға келген ТМД Парламентаралық Ассам­блея­­­­сының байқаушылары жеткізді.

«Әлбетте, референдум барысында сайлаушылардан көбі елдің тұрақты дамуын қалайтындарын айтты. Өйт­кені келер ұрпақ өз болашақтарын Қа­зақстанмен байланыстырса екен деген тілектерін білдірді. Сөзсіз, адамдардың қолайлы өмір сұру үшін бірінші кезекті әлеуметтік-эконо­микалық жағдайды жақсарту қажет. Парламентте, сондай-ақ Орталық референдум комиссиясында кездесулер өткізіліп, біздің делегация Конс­­титуциядағы өз­герістерді дайындаған мамандармен пікір алмасуға мүмкіндік алды. Бұдан түйгеніміз, мемлекет жылдың басында орын алған қасіретті оқиғаларды болдырмауға қам-қарекет жасап отыр. Ел билігінің халықтың өр­кендеуіне қажетті бастамаларды дер ке­зінде көтере білуі қуантарлық жағдай. Оның айғағы бүгінгі конституциялық рефе­рендум деп айтуға негіз бар», деді ТМД Парламентаралық Ассамблеясы, Ресей Федерациясы Феде­ралдық Жиналысы Федерация Кеңе­сінің Конституциялық заңнама және мем­лекеттік құрылыс жөніндегі комитетінің мүшесі Олег Цепкин.

ТМД-дан 140 байқаушы келді

ТМД Байқаушылар миссиясы тарапынан еліміздегі референдумға 140 адам аккредиттелген. ТМД миссиясы өз жұ­мысын Қазақстанда 21 мамырда бастады.

«Мемлекеттік органдармен, оның ішінде Орталық референдум комиссиясы, Жоғарғы Сот, Конституциялық Кеңес, ІІМ, Бас Прокуратурада бірқатар кез­десу өткіздік. Ол жерде референдумға дайын­дық барысы туралы айтылды. Пікірлестік. Сонымен қатар азаматтардың өтініш-ша­ғымдарын қабылдауға байланысты мәселелерді де талқыладық», дейді ТМД Байқаушылар миссиясының басшысы Леонид Анфимов.

Спикердің сөзінше, ТМД Байқау­шылар миссиясының өкілдері Ал­ма­тыда және Ақмола облысында жұмыс істеді. «Нұр-Сұлтанда 7 учаскеге барып, дайындық және дауыс беру проце­сімен таныстым. Қазақстандағы референ­думға орай техникалық тұрғыдан да, ұйым­дастырушылық тұрғысынан да ТМД Байқаушылар миссиясы ешқандай көңіл толмаушылық білдірмейді», деді спикер.

Халықаралық миссияның маңызы зор

Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымының Парламенттік Ассам­блея­­сы (ҰҚШҰ ПА) өкілдері қазақ­стан­­дық­тардың референдумдағы бел­сен­ділігін жоғары бағалады.

«Конституциялық референдумды бақылауға келген ҰҚШҰ ПА өкілдері екі топқа бөлініп, негізгі бөлігі Нұр-Сұл­тан қаласында жұмыс істеді. Сол сияқ­ты Алматы қаласында да ұйым өкілі халықаралық миссиясын атқарғанын айта кетейік. Таңғы уақыттан бастап біздің топ «Астана Опера» театрында орналасқан референдум учаскесіне барып, өздеріне жүк­телген міндетті атқаруға кірісті. Бір­ден байқалғаны, референдумның ұйым­­дас­тырылу деңгейі өте жоғары. Халық­тың мемлекетшілдік ұстанымын көрдік. Яғни қазақстандықтардың саяси процеске қатысуы өте белсенді.

Күннің алғашқы бөлігінде егде жас­тағы азаматтардың көп келгенін бай­қалды. Десе де сағат 11:00-ден кейін жас­­тардың қарасы біртіндеп көбейді. Референдум учаскелерін аралау барысында осы процестің жоғары деңгейде өтуіне тәжі­рибелі мамандар тартылғанына куә болдық. Біз 10-ға жуық референдум учаскесін аралап шықтық. Қандай да бір нормалар мен ережелердің бұзылғаны байқалған жоқ. Дауыс беру процесі бар­лық талапқа сәйкес өткізілді», деді халық­аралық ұйымның атынан келген топтың үйлестірушісі Барот Баротзода.

Түркия делегациясы танысуды  Түркістаннан бастады

«Біз алдымен Түркістан қаласындағы референдумға дайындық барысымен таныстық. Ұйымдастыру жұмыстарының жоғары деңгейде жасалғанына көз жет­кіздік. 5 маусым күні таңертеңнен бас­тап бірнеше референдум учаскесіне бардық. Қатысу деңгейінің жоғары екенін аңғар­дық. Референдум жиі қолданылатын құрал емес, бірақ демократияға жол бас­таудағы маңызы зор. Қазақстан соңғы 27 жылда алғаш рет референдум өткізіп отыр. Бұл саяси іс-шараның Қазақстанның хал­қына, еліне және демократиясына орасан пайдасы тиеді деп үміттенеміз», деді Түркия Жоғары сайлау кеңесінің төрағасы Мухарем Аккайя.

Қатысушыларда мерекелік көңіл күй  басым

Халықаралық Түркі академия­сының байқаушылары елімізде өтіп жатқан референдумды оң бағалады. Аталған ұйымның бай­қаушылары сағат таңғы 7:00-ден бастап 9 референдум учаскесін аралап үлгерді.

«Халықтың референдумға деген қызы­ғу­шылығы айтарлықтай жо­ғары. Оған куә болдық. Референдум учас­келерінен экзит-пол топтарын да, ба­қылаушы делегация мүше­лерін де байқадық. Ор­талық референдум комиссиясы және Қазақ­станның басқа да құзырлы орган­дары барлық талаптың мүлтіксіз сақ­талуын қамтамасыз етті. Айта кету керек, Халықаралық Түркі ака­де­миясы гума­нитарлық ғылыми ынты­мақ­тастық бо­йынша жұмыс істейді. Осы орайдаТүркі әлемінің ғы­лыми қауымдастығы Қазақ­стан­дағы референдумды бақылап отыр­ғанын атап өткім келеді.

Дәл қазіргі геосаяси тұрақсыздық жағ­дайында Түркі мемлекеттерінің бір­лігі өте маңызды және оны нығайтуымыз қажет. Өзіміздің байқау миссия­мызды күні бойы жалғастырамыз. Біз болған учаскелерде белсенділік жоғары болды. Барлық референдум учас­кесінде мерекелік көңіл күй сезілді. Көп­шілігінен қонақжайлық байқалды. Қазақстан хал­қына ризашылығымызды біл­діреміз», деді Халықаралық Түркі ака­де­миясының вице-президенті Физули Мажидли.

Саяси науқанға кәсіби мамандар тартылды

Өзбекстан Орталық сайлау комис­сия­сының төрағасы Зайниддин Низам­хожаев дауыс беру процесі кезінде әсі­ресе жас­тар­дың белсенділігін бөле-жара атап өтті. Зайниддин Махаматұлы қаладағы және ауылдағы учаскелерге де барғанын, он­да­ғы ұйымдастырылу деңгейі көңіл қуан­­­тып, саяси бастамаға халықтың нем­құ­райды қарамайтынын байқағанын жет­кізді.

«Біз барлық өзгеріс жөнінде хабардармыз. Таңертең біздің мамандар оннан астам учаскеге барды. Олардың алтауы – Нұр-Сұлтан қаласында, бесеуі – Ақмола облысында. Барлық учаскеде дауыс беру тыныш, жоғары деңгейде өтті. Учаске басшыларының айтуынша, сағат 10 шамасында дауыс берушілердің 10-12 пайызы белсенділік танытып, дауыс берген. Халық арасынан жастарды көп байқадық. Қазақстан жастары өз болашағына бейжай қарамайды екен. Бізді қуантқан тағы бір жағдай – референдум комиссияның мүшелері әрбір мәселені жоғары кәсіби деңгейде қарастырды. Халықтың Конституцияда жазылған құ­қығын өтеуі үшін барлық жағдай жа­салған. Біз ауылдық жерлерде де үш учаскеде болдық. Елді мекендегі жағдай да, белсенділік те қалалық учас­келермен бірдей», дейді З.Низамхожаев.

Халықтың белсенділігі жоғары

Қырғызстан Орталық сайлау ко­мис­­­сиясының мүшесі Әбдіжаппар Бек­ма­тов халықтың белсенділігі қуантты дейді.

«Референдумның негізгі мақсаты – ел­дің басты заңы Конституцияға өзгерістер енгізу. Бұл Қазақ елі, қазақстандықтар үшін ерек­ше маңызы бар іс-шара. Халықты ақ­па­­рат­тандыру өте жақсы деңгейде жүр­­гі­зіл­ген. Референдум учаскелерінің да­йын­дығы кө­ңілден шықты. Барлығы да жо­ғары дең­гейде. Саяси науқанға қазақ­стан­дық­тардың бейжай қарамағанын байқаймыз. Бәрі де ел ертеңі жарқын болуы үшін үл­кен бел­­сенділікпен дауыс берді», деді Ә.Бек­матов.

Спикер сайлаушылар үшін де, байқау­шылар үшін де жақсы жағдай жасалғанын атап өтті. Ол Қырғызстаннан барлығы 15 өкілдің келгенін, олардың Нұр-Сұлтан, Алматы қалаларында және Жамбыл облыстарында жұмыс істегенін жеткізді.

Палестина мемлекетінің Қазақ­стан­дағы Төтенше және өкілетті елшісі Мон­та­сыр Әбузейд саяси іс-шараның ұйым­дас­тырылу деңгейіне шын риза болғанын айтады.

«Қазақстанда жоғары мәртебелі елші ретінде 6 жыл бойы жұмыс істеп келе жатырмын. Мұндай саяси іс-шараға ха­лықаралық байқаушы ретінде бірінші рет қатысып отырған жоқпын. Бұған дейін Президент және Парламент сайлауына да қатысқан едім. Сондықтан біліктілігім мен тәжірибем бар деп сеніммен айта аламын. Таңнан бас­тап көп учаскеге бардық. Адамдардың бәрі де өз еркімен қатысты. Ешқандай құқық бұзушылық байқаған жоқпыз. Комиссия әртүрлі ұйымнан құралыпты. Олар дауыс беру процесі бойын­ша еш кедергі болмағанын айтты. Тек ұсақ-түйек қиындық туындаған. Мәселен, Алматыда және Қарағандыда тір­келген адамдар ел астанасында дауыс бергісі келсе, комиссия талон алып келген жағдайда ғана сол учаскеде дауыс беруге болатынын түсіндірген», дейді елші.

 

Абай АЙМАҒАМБЕТ,

Жақсылық САҒАДАТ,

«Egemen Qazaqstan»