Ал өз пікірін айта алмайтындар артқан сайын қоғам тұрақсыздана түседі. Елімізде бұйрықты ойланбай орындайтын сарбаздар емес, оңы мен солын тани білетін отаншыл, нағыз жауынгерлер қалыптасса дейсің. Мемлекет басшысы атап көрсеткен Жаңа Қазақстанда адамгершілік қағидалары биік тұрғаны маңызды. Біз өткеннен сабақ алып, тарихымызды бағалай білсек, сол арқылы болашақ ұрпақты дұрыс бағытқа тәрбиелей алсақ, кездесетін қиындықтарды дұрыс шешу, жақсы жаққа қарай өзгеру азаматтық парызымыз болуы тиіс.
ХХІ ғасырда өз күші мен ақыл-қабілетіне сенетіндер көбейіп келеді. Демек біздің ұрпақ та заман талабынан қалыспай ұдайы ізденіс пен даму жолында күреспесек артта қалып қоямыз. Кемшілікті өзгелерден емес, өзімізден іздеуіміз керек. Эмоцияға берілуден гөрі парасат пен тәжірибеге сүйену бағалы. Бүгінгі заманды әлеуметтану мен философиялық ой тұрғысынан бағамдасақ, осындай тұжырымға келеміз.
Мемлекет басшысы Қазақстан халқына Жолдауында Ұлттық құрылтай құруды ұсынды. «Біз дала демократиясының бастауын жалғастыруымыз керек. Ұлттық қоғамдық сенім кеңесі өз міндетін табысты атқарды. Енді оның орнына құрамы жағынан ауқымды Ұлттық құрылтай құруды ұсынамын», деді Қасым-Жомарт Тоқаев. Президент жаңа құрылымның қызметі мемлекеттік деңгейде болатынын айтты.
Бір елдің ішіне іріткі салып, ұйып отырған жұртшылықтың ішіне алауыздық тудыратын түрлі діни ағымдардың әрекеттері жұртты қашанда алаңдатады. Діни алауыздық, экстремизм, терроризм деген қауіпті дерт екені айтпаса да түсінікті. Олардың көздеген мақсаты – мемлекет ішіне іріткі салу, әсіресе кім көрінгенге ілесіп кете беретіндерді дінге бейімдеу арқылы елді арбайды. Сол арқылы діни-саяси экстремизмге ұрындырады.
Бұл – бүкіл қоғамдастықты алаңдатып отырған үлкен проблема. Террорлық әрекеттердің салдарынан дүние жүзінде ондаған мың адам көз жұмады. Ал олардың көздеген мақсаты қандай? Осының бәрі діни идеология арқылы діннің атын жамылып, аңқау елге арамза молда болатындардың әрекеті. Айталық, кейбір топ дінді саяси мақсаттары үшін тиімді пайдаланып, қитұрқы әрекеттерін жасауда. Кешегі қаңтар оқиғасында да осындай қауіпті әрекет орын алғанын көпшілік айтуда. Осыған жете мән беріп, терең зерттеген адам діннің кейбір элементтерін идеология түрінде пайдаланып, «егер осы жолмен жүрсең ертең жұмаққа барасың» деу арқылы саяси мүддеге жету үшін айлалы әрекеттерге барады. Экстремистік бағыттағы діни ұйымдар белгілі бір дәрежеде қаржыландырылады, оқытылады, жихадқа дайындалады, содан кейін «уақытың келді, енді біздің күніміз келді, Құдай үшін сен әрекет жасауың керек» дейді. Дін-апиын арқылы басы айналған тұста дәл осылай көптеген жасты материалдық, діни әрекеттер жасап, Сирияға апарған. Олар сонда барғанда алдап-арбауға түскендерін, ешқандай мұсылмандық жоқ екенін көрген. Осыдан кейін «жұмаққа барасың», деп жихадтық соғысқа салған, әйелдерді бұзылған жолға итермелегені мәлім.
Кешегі қаңтар қасіреті барысында діни экстремизмнің әрекеттері көрініс тапқандай. Кісі өлтіру, дүкендерді тонау, ғимараттарды өртеу, қирату, адамдарды ұрып-соғу секілді тағылық жағдай орын алды. Осының бәрі алдын ала ұйымдастырылғаны мәлім болды. Олар бейбіт шеруге шыққан наразы халықтың қимылын өздеріне пайдаланып кетті. Демек, біздің елде астыртын әрекет жасаушы радикалды топтар баршылық. Соларды тауып, тиісті орындар мемлекет үшін қауіпті топтарды ауыздықтауы маңызды.
Қазір еліміздегі жастардың дінге деген бетбұрысы үлкен. Мешіт толған жастар, олардың қатарында сақал қойғандары да, келте балақ шалбар кигендері де ұшырасады. Солардың қатарында дінге жан-тәнімен берілмек болып эмоцияға елітіп кететіндері де аз емес. Алғашқыда осындай жастарды көптеген діни ағымдар өз мақсаттарына пайдаланғаны анық. Жастар мұның артында не тұрғанын аңғармай, жағдайдың ақ-қарасын білмей ұрынып қалады. Өкінішке қарай, аталарымыз жастарға дұрыс жолды, яғни дәстүрлі Исламды түсіндіре алмады. Кешегі атеизм заманынан шыққандар оны қайдан білсін. Тіпті, соңғы кездері азиялық түрлі ағымдар пайда болды.
Дін фанатизмге айналғанда тоқырау болады. Яғни ол адам тек сол дінге беріліп, басқаны ойламайды. Құдай адамды өзіне ұқсатып жаратқан дегенді оқығанымыз бар. Жетілдірсем, дамытсам, өзгертсем, қоссам деген ниеттің, ілгері жылжудың бәрі соған дәлел. Әлемде саналы өмір жүйесін құруға адам баласы талпынуы тиіс.
Егер адамның жан-дүниесінде, руханиятында ұлттық құндылықтар байқалмаса, оны жастар сырттан іздейді. Ал жастардың осындай құндылықтарды сырттан іздеуі әлгіндей түрлі діни ағымдарға таптырмайтын құрал болып отыр. Сол себепті де жастардың түрлі діни ағымдарға еліктеуі көптеп байқалады. Демек, осыған батыл тосқауыл қою керек. Әр азамат кім екенін, ата-баба ұстанған жолды білмесе, яғни рухани, діни сауаттылық болмаса, мемлекеттік мүддені ұғынбаса, ол үлкен дағдарыс. Жалпы, Қазақстан аумағында тыйым салынған жиырмадан аса ұйым бар екен. Солардың қатарында «Әл-қаида», «Таблиғи жамағат», шығыстүркістандық ислам қозғалысы, «Орталық Азиядағы моджахедтер», «Талибан» қозғалысы және басқалар. Уахабиттік, салафиттік бағыттағы ағымдармен жұмыс істеу әлі де кемшін. Қазір әлеуметтік желідегі жастарды тез арбап алу жолдары сан алуан. Балалар желіде кіммен байланысады, қандай бағдарламалар көреді? Жастардың миына қалай әсер ету керегін олар шебер меңгерген. Аудио, бейнежазбалар арқылы өздеріне ілестіріп әкетеді. Соны ата-аналар бақылай ма? Осыған аса сақ болғаны жөн. Осы күні түзету мекемелеріндегілердің басым бөлігі діндарлар екен. Олар нені уағыздап жатыр? Бұл да ойландырады. Жалпы, елімізде дін туралы жаңа заң қабылдау арқылы көп мәселеге тосқауыл қоюға болады.
Елді дамытатын, өркениетке бастайтын саланың бірі – білім. Инновацияға қадам жасаған мемлекет қана ілгері дамып, алға қадам басады. Халқымыздың жастары техникалық білімге ұмтылған жағдайда ғана заман ағымынан қалып қоймаймыз. Бұл туралы таяуда ірі кәсіпкерлердің басы қосылған жиында Президент Қ.Тоқаев қазақтың ұл-қыздары техникаға бейім болу керек деді. Осыған орай Үкімет басқосуында да техникалық мамандарды дайындау үлесі 40 пайыздан 60 пайызға көбейетінін сөз етті. Өйткені отыз жылда бұл сала кемшін қалғанын мойындауымыз керек. Кезінде Тараз қаласында Жеңіл және тоқыма өнеркәсібі институты, Шымкентте Қазақ технология институты, Целиноград инженерлік құрылыс институты болды. Кейін солардың бәрі басқа оқу орындарына қосылып, соның кесірінен техника мамандарын даярлайтын оқу орындарының бәрінен айырылдық. Ендігі жерде кеткен кемшіліктерді жедел түзетіп, технологияға қатысты әр саланың сапалы мамандарын даярлау керек. Осы салада озық ойлы жақсы мамандар жетіспейді. Бұл – нарық талабы. Қоғамда еліміздің бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін техникалық мамандарды даярлау өзекті. Осыған дейін шикізатқа бейімделген Қазақстан ендігі жерде өзінің дайын өнімін әлемге шығару үшін ой-өрісі мықты технологтер аса қажет. Бізде бәрінің дипломы бар, бірақ білікті маман тапшы. Парадокс.
Еліміздегі жемқорлық та оңайлықпен жазылмас індет болып тұр. Мемлекет басшысының келтірген мәліметінше, соңғы бес жылда аграрлық саланы қолдау үшін 2 трлн теңге бөлінген. Ал осы салада 960 қылмыстық іс тіркелген. Солардың ішінде 450 адам жауапқа тартылды. Бұл сала жылдар бойы жемқорлыққа белшеден батуда. Соның кесірінен мемлекет үлкен зардап шекті. Азық-түлік қауіпсіздігіне үлкен нұқсан келген. Әсіресе жайылым жерлерді суландыруға бөлінген қаражат 80 млрд теңгенің жартысынан астамы мақсатқа сай жұмсалмаған, яғни жемқорлар қолында кеткен. Сондай-ақ былтырғы қуаңшылық орын алған кезде әсіресе батыстағы ағайындар жемшөп таба алмай, малдары қырылып қалғаны мәлім. Бұл тек осы саладағы жемқорлықтың бір көрінісі. Мұндай мысалдар әр тарапта жетіп артылады.
Азаматтық қоғамның негізгі алғышарттарының бірі – құқықтық мемлекет. Енді құқықтық мемлекетке жету үшін алдымен ұлттың бірегейлену сапасына назар аудару керек. Азаматтық қоғамда ұлттың тегіне емес, адалдығына мемлекеттің дамуына қосқан үлесі маңызды болады. Қоғам қайраткері Герольд Бельгердің тегі неміс болса да қазақтың дамуына қосқан үлесі орасан. Демек, көшеде бос сенделіп жүрген салпаңбайлардан гөрі елімізге терең ойымен, нақты ісімен үлес қосып жүрген азаматтар маңызды. Өйткені ол қоғамның ілгерілеуіне өз құндылығын ұсынып отыр. Халқымызда үлкенді сыйлап, құрметтеу, көпті көрген ақсақалдардың тәжірибесінен үлгі алу дәстүрімізде берік орын алған. Тиісінше жастарымыз қарттардың жақсы қасиеттерін бойына сіңіріп, саналы да алғыр, білімді, заман көшінен қалмайтын, халықшыл, отаншыл, намысшыл, ізденімпаз болып көрінсе дейміз. Еліміздің дамуы барысында осындай азаматтарды қатарымызға қосып, тарта білгеніміз маңызды. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына арнаған Жолдауында осы мәселені қадап айтты.
Саясат БЕЙІСБАЙ,
Философия, саясаттану және дінтану институтының бас сарапшысы
