Тоз-тозы шыққан Тобылжан
Иә, бертінге дейін дүркіреген өндірістің қазір дүрсілі де естілмейді. Кезінде көлден жиналған тұз Ресейдің түкпір-түкпіріне жөнелтіліп, зор сұранысқа ие болған. Өнеркәсіптің өркендегені соншалық, облыс аумағындағы теміржол мен тасжолдардың салынуына жол ашылыпты. Тұрақты жұмыс болғандықтан жыл сайын Тобылжан ауылының халқы арта түскен. Сауда байланысы нығайып, жергілікті тұрғындардың тұрмысы да, ауданның экономикасы да жақсарғанын көнекөз қариялардың аузынан естідік.
Бірден айтайық, бұл – ас тұзы емес. Техникалық тұз ретінде пайдаға жарайды. Тарихи деректерге көз жүгіртсек, 1927 жылы КСРО Ғылым академиясының қазақстандық экспедициясы Үлкен және Кіші Тобылжан көлдерінде барлау жұмыстарын жүргізіп, үлкен көлдегі тұз қоры 2,7 млн тонна екенін анықтапты. Ал Кіші Тобылжандағы қор 1,86 млн тоннаны құраған. Міне, осыдан кейін үнсіздік жайлаған өңірде тұз өндірісі қолға алына бастады. Әу баста өнім Ресей өңірлеріне ат арбамен жеткізілген. Кейінгі жылдары тасжол мен теміржолдың салынғанын жоғарыда жаздық.
Ұлы Отан соғысы жылдары Тобылжанның тұзы қорғаныс саласында қолданылған екен. Соғыс аяқталғаннан кейін Қиыр Шығыс елдеріне дейін жөнелтіле бастапты. Тұз өндіру орнының бұрынғы басшысы Тофик Нуруллаев өндірістің қайта жандануы маңызды шаруа екенін айтты.
– Біздің ауылда кәсіптің басқа түрін игеру, жаңа бағыттарға бет бұру оңай емес. Себебі оған қолайлы жағдай жоқ. Қазір жердің тапшылығы салдарынан мал, өсімдік шаруашылығын бастау тіпті қиын. Ауыл тұрғындарының басты күнкөрісі осы тұз өндірісі еді. Бұл істің қыр-сырын білетін кәсіби мамандар жетерлік. Өкінішке қарай, қордың сарқылуына байланысты бүгінде өңдеу, өндіру жұмыстары тоқтап тұр. Оны қайтадан бастау елді мекеннің өміріне қан жүгіртер еді, – дейді Т.Нуруллаев.
Шынымен де, кезінде Тобылжан ауылында 3 мың адам қоныс тепсе, қазір бар-жоғы 500 тұрғын тіркелген. Бұған өнеркәсіптің тұралап қалуы бірден-бір себеп. Салдарынан екі қолға бір күрек іздеген азаматтар жаппай қалаға ағылған. Жұмыссыздардың дені ішімдікке салынып, отбасыларының берекесі қашқан. Міне, бір кәсіпорынның тұралап қалуы тұтас ауылдың тұрмысына кері әсерін тигізіп отыр.
Өндіріс екінші «өмірін» бастай ма?
Тобылжан ауылының тұрғындары өнеркәсіптің қайта жандануы жайлы жиі айтады. Әкімдердің есептік кездесулерінде осы проблемадан басқа ештеңе көтерілмейді десе де болады. Жақында облыс әкімі Әбілқайыр Сқақов аталған ауылға ат басын бұрған еді. Жергілікті халық көздерінен жас шығып, көкейдегісін айтты.
Ауыл тұрғыны Сәкен Рахымжанов елді мекенде тұрақты жұмыс болуы үшін жыл он екі ай жұмыс істейтін өндіріс орнын салу керек деген ойын ортаға салды.
– Осыдан төрт жыл бұрын Тобылжан көлінен тұз алу ісін уақытша тоқтатып қойды. Мұны қордың сарқылуымен байланыстырды. Бірақ жергілікті жұртшылық тұздың жеткілікті екенін жақсы біледі. Сондықтан тәуелсіз сараптама жасалып, қордың бары расталып, жұмыстың қайта жанданғаны жөн деп санаймыз. Екіншіден, маусымдық жұмыс мәселелердің барлығын түбегейлі шешіп бермейді. Тұзды алудан бөлек, оны өңдейтін арнайы кәсіпорын ашу керек. Кейін оны сатылымға шығаруға барлық мүмкіндік бар. Айталық, теміржол, автомобиль жолы мен шекара жақын. Сол кезде Тобылжан Успен ауданы дамуының локомотивіне айналады. Тұз өндірісі тұрғындарға тұрақты табыс беретінін естен шығармаған жөн, – дейді С.Рахымжанов.
Аймақ басшысы бұл мәселеден хабардар екенін жеткізді.
– Кезінде мұнда 1 900-ден астам адам еңбек етіп, 2 млн тонна тұз өндірілетін еді. Өкінішке қарай, бүгінде бұл істің барлығы тұралап, өнімді сырттан сатып алатын болдық. Бұл ретте пайдалы қазбаны алу жұмыстарын Кіші Тобылжаннан бастаған дұрыс болар. Сондай-ақ жұмыс жүргізетін инвесторлармен тұрғындарды тұрақты жұмыспен қамту мәселесі бойынша меморандум жасаған жөн, – деді Ә.Сқақов.
Жоба жолда қалмаса екен...
Успен ауданының әкімдігіне хабарласқанымызда, ондағылар сәуір айының аяғында кіші Тобылжан көліндегі тау-кен жұмыстарының жобасы бойынша қоғамдық тыңдаулар өткізгенін хабарлады. Тыңдауларға облыстық жер қойнауын пайдалану, қоршаған орта және су ресурстары басқармасының, «Қазтұз» және «Еуразия ЭкоПроект» ЖШС өкілдері қатысқан.
Жобаны жасаған «Еуразия Экопроект» ЖШС басшысы Қарлығаш Төлебекованың айтуынша, Тобылжаннан тұз алу туралы келісімшарт 2031 жылға дейін жасалады.
– Тұз алу жұмысының тұрғындардың денсаулығы мен экологиялық жүйеге кері әсері жоқ. Керісінше, бастапқы кезеңде 21 жаңа жұмыс орны ашылып, ауылдың әлеуметтік-экономикалық жағдайы жақсарады. Қауіп тудыратын зиянды қалдықтар да шығарылмайды. Тұрмыстық қалдықтар ғана жиналуы мүмкін, ол бірден арнайы белгіленген орындарға шығарылады, – дейді Қ.Төлебекова.
Аудан басшысы Николай Дычко «Қазтұз» кәсіпорнының Тобылжанды игеруге қатысты жоспары ауқымды екенін айтты.
– Инвестор әлеуметтік жауапкершілікке атүсті қарамауға уәде беріп отыр. Демек елді мекеннің қоғамдық өміріне де белсене араласып, демеушілік көмек көрсетеді. Жоба сәтті жүзеге асса, кейін тұзды терең өңдеу жұмыстары да жалғасын табатынына сенім мол, – дейді аудан басшысы.
Белгілі болғандай, инвестор осы жылдың шілде айында-ақ Тобылжандағы тұз өндірісін қайта жандандыруға ниетті. Осылайша, тұрғындар жұмыспен қамтылып, ауыл өміріне қан жүгіреді деген сенім мол. Жоба алаулатып, жалаулатып ашылып, көп уақыт өтпей жабылып қалатын кәсіпорындардың бірі болмаса екен.
Павлодар облысы,
Успен ауданы
