Жуырда Kazakh Tourism ұлттық компаниясының ұйытқы болуымен «Бұйратаудың» елордадан 120 шақырым қашықтықта орналасқан Ерейментау қаласының аумағындағы бөлігіне барып, Жаушоқы, VI-VII ғасырлардағы түркі қағанатына тән Қос батыр балбал тастары, Теңіз бен Көбейтұз көлі секілді көрікті жерлерін аралап, табиғаттың тарту еткен сұлулығына тәнті болып қайттық.
Іргетасы 2011 жылы қаланған «Бұйратау» ұлттық табиғи паркі – Ақмола облысының Ерейментау ауданы (60 814 га) мен Қарағанды облысының Осакаров ауданы (28 154 га) аумағында орташа құрғақ және қуаң дала аймақтары аралығында орналасқан. Жалпы ауданы – 88 968 гектар. Саябақта орман және дала экожүйелерінің үйлесімі жақсы байқалады. «Бұйратау» қарамағындағы барлық нысан Қазақстанның ерекше қорғалатын табиғи аймақтары қатарына кіреді. Олар еліміздегі биологиялық алуантүрлілікті сақтап, оны ғылыми, ағартушылық, туристік қызмет мақсаттарында қолдану үрдісінде маңызды орын алады.
«Бұйратау» аумағындағы аса бай фауна мен флора, реликті табиғи нысандар жабайы табиғатқа әуес ешбір саяхатшыны бейжай қалдырмайды. Десек те, ұлттық табиғи саябақтың негізгі қызметі туристік іс-шараларды ұйымдастырумен қоса, биоалуандылықты сақтау және аясын кеңейту, көпшілікке насихаттау міндеттеріне сай келеді.
Мамандардың айтуынша, «Бұйратау» ұлттық саябағында флористикалық өсімдіктің 450 түрі кездеседі. Мұнда ботаникалық географиялық тұрғыдан маңызы бар Орталық Қазақстан Үстіртінің ерекше флорасының бестен бір бөлігі сақталған. Флораның құрамында қандыағаш, қырыққұлақ, қалампыршөп, көктем жанаргүлі, таушымылдық, жабысқақ мысықоты, Геснер қызғалдағы сияқты сирек кездесетін және ареалы шектеліп жатқан 30-дан аса түрлері кіреді.
Сондай-ақ мұнда сүтқоректілердің 45 түрі мен Қазақстанның таулы өлкелерін мекен ететін арқардың ерейментаулық популяциясы мекендейді. Кейінгі санақ бойынша ұлттық саябақтағы арқардың саны 500-ге жуықтаған. Ұлттық паркте құстың 227 түрі кездеседі, оның ішінде 127-сі ұялайтын құстар қатарына жатады.
«Бұйратаудағы» сапарымыз Құмай өзенінің сол жағалауынан 2,5 шақырым жердегі Қос батыр балбал тас кешенінен басталды. Ескерткіштер VI-VII ғасырлардағы Түркі қағанатына тән. Балбал тастағы Қос батыр оң қолына кесе, сол қолына қанжар ұстаған. Аңыз бойынша, сол кездің адамдары кесемен су ішіп, ант берген деседі. Арада сан ғасыр өтсе де қасы мен көзі, мұрны мен аузы, тіпті құлағындағы сырғасының өзі тайға таңба басқандай анық көрініп тұр.
Ескерткішті Президенттік мәдениет орталығының қызметкері Берік Әлібай анықтап, оны Ә.Марғұлан атындағы археологиялық институттың бас ғылыми қызметкері, түркітанушы Айман Досымбаева 2009 жылы зерттеген. Оның айтуынша, мұндай ескерткіштер Моңғолияда, Алтайда, Оңтүстік Қазақстан, Жетісу аумағында және басқа өңірлерде де бар екен.
Сапарымыз әрі қарай Жаушоқы тауымен жалғасты. Мұнда Жаушоқыдан бөлек тағы бірнеше тау бар. Бірақ жергілікті таулардың биіктігі орта есеппен 20-30 метрді құрайды. Ал олардың арасындағы ең көріктісі және ең биігі – Жаушоқы саналады. Таудың биіктігі теңіз деңгейінен 420 метр. Таудың ұшар басынан жақын елді мекендерді көруге болады. Аңыз-деректер бойынша, Жаушоқы тауы жергілікті тұрғындар үшін маңызды стратегиялық орын болған. Яғни жоңғар шапқыншылығы кезеңінде ауыл адамдары таудың төбесіне шығып, жаудың қай тұстан келе жатқанын және олардың санын болжап, батырларға айтып отырған. Қажетті ақпаратқа ие болған батырлар жаудың шабуылына тойтарыс беріп, халқын, елін-жерін аман сақтап қалған. Сол себепті де таудың атауы Жаушоқы деп аталған болса керек.
Сонымен қатар Жаушоқы аумағында 16 тау сілемі бар. Жобалау аймағында аты Жаушоқыға ұқсас Орташоқы, Ершоқы және Ақшоқы таулары орналасқан. Орналасуы бойынша Үштас тауы ерекше, биіктігі теңіз деңгейінен 400-410 метрге дейін жетеді. Сыртқы көрінісіне қарай бұл тауды жергілікті тұрғындар тарихпен ұштастырып Үш би деп те атайды, яғни Әйтеке би, Қазыбек би және Төле би.
«Бұйратау» ұлттық саябағында қазіргі таңда төрт туристік маршрут жұмыс істеп тұр. Олар: «Жаушоқы», «Қарағайлы», «Жаушоқы-2» және «Белодымовский» бағыттары. Аталған бағыттар оқу, туристік, ғылыми, сондай-ақ аралас бағыттар бойынша бөлінген. Дегенмен жазық даладағы табиғаттың ауа райын болжап болмайтындықтан, саяхатқа шығар алдында жергілікті метеоқызмет мәліметтерін ескеріп, дауылды жел немесе найзағайлы жағдайда турды кейінге шегерген жөн.
Одан әрі жолымыз Теңіз көлі мен пандемия уақытында қазақстандықтарға аса танымал болған Көбейтұз көліне түсті. Тұзды және ағынсыз көлдің ауданы 690 гектар, ал тереңдігі 1,5 метр. Мамандар кейінгі үш жылда көл қызғылт түске боялған дейді. 2020 жылдың жазында Көбейтұз көліне келушілердің саны артып, соңы көл мен оған жақын аумақтың жаппай ластануына әкелді. Тіпті сол уақытта «Көбейтұз көлінің тұзы мен балшығы әлемді әбігерге түсірген коронавирус індетіне шипа екен» деген қауесет жұрт арасында кең тарап, көлге барған жанның бәрі сол жақтан тұз бен балшық тасып көлдің ажары мен берекесін қашырды. Кейіннен бұл жайтқа Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың өзі ерекше назар аударып, Көбейтұз көлін сақтау бойынша барлық қажетті шараларды қабылдауды тапсырған болатын.
Көбейтұз көлінің гидрохимиялық қасиеттерін зерттеу үшін «ЭкоЛюкс-Ас» ЖШС экологиялық мониторингтің сынақ орталығы зертханалық зерттеулер жүргізді. Жүргізілген талдау нәтижесінде көлдің суында нитраттардың (2 есе артық), аммоний азотының (900 есе артық), аммиактың (840 есе артық), нитриттердің (18 есе артық), хлоридтердің (1150 есе артық), сульфаттардың (2 есе артық), мышьяктың (15,58 есе артық) жоғары құрамы анықталды.
«Жүз рет естігеннен, бір рет көрген артық» дейді. Ақмола мен Қарағанды облысында орналасқан табиғаты мен сұлулығы көрген көздің жауын алатын «Бұйратаудың» бар қызығы мұнымен аяқталмайды. Сондықтан уақытыңыз болып жатса, Ерейментау мен Осакаров ауданында орын тепкен ұлттық саябаққа ат басын бұрып, «Бұйратаудың» базарлығын көзбен көріп қайтқан абзал.
