Әсіресе Алматы мен Нұр-Сұлтан қалаларында некені бұзу туралы азаматтық істер көп тіркеледі. Бұдан туатын мәселе – алимент төлеу. Бүгінде республика бойынша 3 миллионнан астам әр түрлі санаттағы атқарушылық істер сот орындаушының есебінде тұр. Мұндай деректі Бас Прокуратураның Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитеті Азаматтық және әкімшілік салалардағы құқықтық ақпаратты қалыптастыру басқармасының басшысы Дамиля Хамитова ұсынды.
Осы ретте, прокуратура органдары жұмысындағы маңызды бағыттарының бірі – балалардың құқықтарының қорғалуын қадағалау екенін айта кету керек.
Бас прокуратураның Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің дерегінше, биылғы 6 айда сот неке және отбасы дауларына қатысты 23 755 азаматтық істі қарап, 22 341-ін қанағаттандырған. Оның ішінде некені бұзу туралы – 18 282, алимент өндіру бойынша 1 510 азаматтық іс талапкерлердің пайдасына шешілген. Алматыда некені бұзу туралы 2 564 азаматтық іс тіркелді. Бүгінде бұл – ең үлкен көрсеткіш. Алматы облысында осындай 2 048 іс қаралса, елордада – 1 604, Қарағанды облысында – 1 538 іс тіркелген.
Осылайша, 2021 жылдың жарты жылдығымен салыстырсақ, Алматы қаласында неке бұзу деректері 8%-ға, ал Нұр-Сұлтан қаласында 2%-ға артып отыр. Қалған өңірлерде керісінше ерлі-зайыптылардың ажырасу саны едәуір азайған.
Алимент төлеуден жалтарған әкелердің жауапсыздығы кәмелетке толмаған бала мен оның анасының тұрмыстық жағдайын нашарлататыны белгілі. Қазірдің өзінде ел бойынша түрлі санаттағы 3 949 027 борышкер сот орындаушының есебінде тұр. Оның ішінде 133 мыңнан астам әке алиментті өз еркімен төлесе, қалғаны түрлі сылтау тауып, ақша төлеуден жалтарып жүр.
Айта кетсек, алимент төлеуден жалтарып жүргендерге қатысты шет елге шығуға, банк операцияларын жасауға, шоттардағы қаражатты пайдалануға, мүлікке тыйым салу сияқты шектеулер қойылған. Алайда құзырлы органдар көптеген борышкерден алиментті өндіре алмай жүр. Мұның басты себептері - борышкердің тұрақты жұмыс орны болмауы немесе әдейі тіркелмей жұмыс істеуі, сот орындаушысынан қашу, тұрғылықты мекенжайы мен байланыс нөмірлерін жасыру, тағысын-тағы әрекеттер. Бұл ретте борышкерлердің жеке көліктерін айыппұл тұрағына қою ең тиімді әдіс болып отыр. Әдетте көлігінен айырылып қалған борышкер алимент бойынша қарызын тез төлеп тастауға асығады. Сонымен қатар шетелге шығуға арналған төлқұжаттарға да қатысты осылай деуге болады.
Дамиля Хамитованың айтуынша, жұмыссыз борышкерлерді тұрақты жұмыспен қамтамасыз ету шаралары қабылдануда.
«Осы тұрғыда ана мен балаға қатысты құқықбұзушылыққа жол берген тұлғалардың жауапкершілігін күшейту үшін бірнеше заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Кей борышкерлер баланың кәмелет жасына толғанын күтіп, берешектен құтыламын деген оймен алимент төлемеуі мүмкін. Баланың кәмелет жасына толғаны борышкерді берешектен босатпайтынын назарға алуды сұраймын. Ерлі-зайыптылардың ойлары мен мақсаттары бір арнаға тоғыспай жатқанына бүлдіршіндер кінәлі емес. Сол себепті, ана қолында қалған ұрпағына моральдық, материалдық жәрдем көрсету – әкенің парызы», дейді басқарма басшысы.
Жалпы, алименттің мөлшері мен төлеу тәртібі, сондай-ақ отбасы мүшелерінің қаржылық міндеттемелері Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы кодексінің 5-бөлімімен реттеледі. Қазақстандағы 2022 жылғы алимент мөлшері туралы айтатын болсақ, онда ең төменгі сома – бір балаға 15 мың теңге. Бұл ең төменгі жалақының төрттен бір бөлігі. Ал ең төменгі жалақы мөлшері биыл 1 қаңтардан бастап 60 мың теңге болып бекітілген. Яғни бір балаға – алимент төлеуші тараптың ай сайынғы табысының төрттен бірі, екі балаға – үштен бірі, ал үш немесе одан да көп балаға табысының жартысы берілуі керек. Болашақта қаржылық және отбасылық жағдайларға байланысты бекітілген сома өзгеруі мүмкін.
Айта кетсек, Қазақстанда үш айдан астам уақыт алимент төлемей жүргендердің аты-жөні Qamqor ақпараттық порталында жарияланады.
Қазақстанда заң бойынша алимент төлемегені үшін қылмыстық жауапкершілік қарастырылған. Десе де жауапсыз әкелерді темір тордың ар жағына тоғыту тәжірибеде өте сирек кездесетін жағдай. Әкенің берешегі жиналып қалған жағдайда сот орындаушылар астындағы көлігін алып қойып, оны сатып, қарызды өндіреді. Дүние-мүлкіне де тыйым салып жатады. Алимент бойынша қарызын өтемегенше, жүргізуші куәлігінің күшін жояды. Яғни оларды абақтыға қамап қойғаннан гөрі, алиментті уақытында төлеп тұруға түрткі болатын шараларды қабылдау тиімді болып отыр.
