Аталған турнирдің жөні бөлек, жосығы ерек. Олай деуімізге бір себеп – елiмiзде қазақ күресiнен тарихы терең мұндай жарыс жоқ. Баспасөзде ұлттық спорттың насихатталуы заңды делік. Ал оны насихаттаумен қатар балуандардың бабын сынайтын, мықтылығын дәлелдеуге мүмкіндік берумен бірге ынталандыратын, спортшылардың рухын көтеретін, жастардың қазақ күресіне қызығушылығын арттыратын жарыс өткізу өнегелі де өрелі іс. Яғни қазақ күресiнiң бүгінде халықаралық деңгейде танылуына өзіндік үлес қосқандардың көш басында «Оңтүстiк Қазақстан» газетiнiң ұжымы тұр.
Басылым тарихы жазылған деректерге жүгінсек, қылышынан қан тамған кеңестiк жүйе кезеңiнде, яғни 1958 жылы қазақ күресiнен жарыс өткiзген. Ал турнир тарихын зерделеген әріптестеріміз 1958 жылы Шымкентте «Оңтүстiк Қазақстанның» турнирi алғаш рет ұйымдастырылғанын айтады. Сол кездегi ұжым баспасөз күнi құрметiне жарыс өткiзу туралы газет редакторы Мәди Байтұрсыновқа ұсыныс жасайды. Кейiн ұжым болып ақылдасып, қазақша күрестен жарыс өткiзу ұйғарылған. Осыдан кейiн де дәстүрлi турнир үзiлген жоқ. Қайта қанатын кеңге жая түстi. Ал 1993 жылы үнемi Шымкентте өтетiн жарыс Ордабасы ауданында ұйымдастырылған. Бұл үрдіс 2006 жылдан бері жалғасын тауып, турнир аудандарда өткізіліп келеді.
«Бұл турнир уақтысында қазақ күресінен «кіші әлем чемпионаты» деп аталған. Ол кезде қазақ күресінен бұдан басқа бірде-бір турнир жоқ болатын. Ұлттық күрестен қазір ұйымдастырылып жүрген барлық жарыстың ізашары – осы сіздер куә болып отырған жарыс. Яғни біз тағы бір тарихи сәттің куәсі болайын деп тұрмыз», деді «Оңтүстік Қазақстан» газетінің директор-бас редакторы Абай Балажан турнирдің ашылуында. Иә, биыл облыстық «Оңтүстік Қазақстан» газетінің жүлдесіне арналған турнирдің өткізіле бастағанына 64 жыл толып, осымен 59-рет ұйымдастырылып отыр. Яғни кешегі жарыс жеңімпаздары мен жүлдегерлерінің есімі турнир тарихында қалары анық.
Жарыстың ашылу салтанатында Сайрам ауданының әкімі Ұласбек Сәдібеков қазір елімізде қазақ күресінен «Қазақстан барысы», «Еуразия барысы» додалары мен әлем, құрлық чемпионаттары өткізіліп, ұлттық спортымыз халықаралық деңгейге көтерілгенін, ал осындай жетістіктерде қара шаңырақ басылым «Оңтүстік Қазақстан» газеті мен осы басылым турнирінің үлесі мол екенін атап өтті. Облыстық дене шынықтыру және спорт басқармасының басшысы Қанат Жолдықараев турнирдің тарихы тереңде екеніне тоқталып, шын мықтылар жеңіске жете берсін деген лебізін білдірді. Алты салмақ дәрежесі бойынша тартысты өткен турнир нәтижесінде, әсіресе жас таланттар биіктен көрінді. Ал командалық есепте Түркістан қаласының командасы топ жарды. Екінші орынға Сауран ауданының, үшінші орынға Шардара ауданының балуандары көтерілді. Әр салмақ дәрежесінде жеңімпаз және жүлдегерге диплом, медаль, Алғысхат және ақшалай сыйлықтар табыс етілді.
Әрине, жарыстың шарықтау шегі де, жұрттың асыға күтетіні де түйе балуандар сайысы. Турнир тарихына көз жүгiртсек, «түйе балуандар» сайысы ең алғаш рет 1961 жылы өткізілген екен. Ол кезде алып балуандар сайысы абсолюттi салмақ дәрежесiндегi жарыс деп аталыпты. Оған соңғы төрт ауыр салмақ дәрежесiнде топ жарған 4 жеңiмпаз ғана қатысқан. Бүгінде қатысушылар саны да, балуандарды ынталандыру жолы да өзгерген. Яғни 2007 жылы жарыс тарихында тұңғыш рет «темiр тұлпар» тiгiліп, доданың бәсі арта түсті. Кешегі турнирде «түйе балуан» бәсекесіне 31 балуан қатысты. Ақтық сында боз кілемде түркістандық балуандар күш сынасып, Тоқтарбек Айдарбек жеңімпаз атанды. Сөйтіп, «Оңтүстік Қазақстан» газетінің жүлдесіне арналған 2022 жылғы турнирдің «түйе балуаны» атанды. Жеңімпазға «темір тұлпардың» кілті тапсырылды. Ал Бейбарыс Әбдіғани екінші орынды иеленсе, үшінші орын үшін белдесуде шардаралық Қайсар Шамшиддинов қарсыласына еш мүмкіндік қалдырған жоқ. «Оңтүстік Қазақстан» газетінің жүлдесіне арналған турнирді келесі жылы Төлеби ауданы өткізетін болды. Төлеби ауданы әкімінің орынбасары Сержан Дүйсебаев жарыс эстафетасын сайрамдықтардан қабылдап алды.
Айта кетелік, бұған дейін Кентау қаласында өткен турнирде 80 спортшы, ал Келес ауданында өткен жарыста 120 спортшы бақ сынаған болатын. Түркістан облысы мен Шымкент қаласынан 17 команда сынға түскен-ді. Биылғы Сайрамдағы жарысқа 20 команда, 130 балуан қатысты. Яғни бағы мен бабын сынаған балуандардың саны өскені турнирге деген қызығушылықтың артқанын білдіреді.
Түркістан облысы
