МҰНАЙШЫЛАРДЫҢ АЛАҢДАУЫНА НЕГІЗ БАР МА?

ЖАЛАҚЫ ТӨЛЕУДЕГІ ЖАҢАЛЫҚ. “Еге­меннің” облыстағы тілші қосы­ны­на телефон шалған мұнайшының бірі Прорва кен орнында өтетін жиналысқа қатысуымызды сұраған еді. Алдымен, 18 сәуірде, жексенбіде “Ембімұнайгаз” өн­дірістік филиалының бас­шылары, атап айтқанда, филиал директоры Ізтұрған Баймұханов, кәсіподақ комитетінің төрағасы Мұрат Нысанбаев осы кен орнын­дағы мұнайшылармен кездесу өткізді. Онда көтерілген бір мәселе – еңбекақыны жаңа жү­йе­мен төлеу. Бұл жүйе 1 сәуірден бастап ен­гізілген. Одан бір ай бұрын филиалға қа­рас­ты 4 мұнай өндіру басқармасындағы бар­лық жұмыс­шыларға ескерту қағазы, сонымен бірге, қо­сымша келісім-шарт ұсынылған. Міне, осыдан соң бір ай үнсіз жүрген “Жы­­­лыоймұнайгаз” басқармасының мұ­найшы­лары сәуірдің үшінші аптасында жалақыны жаңа жүйемен төлеуге қатыс­ты өз ойларын білдіре бастады. Прорва кенішіндегі басқосуда фили­ал ди­ректоры Ізтұрған Баймұқанов мұ­най­шы­лардың алып жүрген жалақысын заңдастыру қолға алынып жатқанын ай­та келіп, “Жа­лақыны жаңа жүйемен тө­леудің тиімділігі көп. Алдымен негізгі жа­ла­қының көлемі ұл­ғая­ды. Яғни, Ең­бек кодексіне сәйкес жала­қы­ның негізгі бөлігі 75 пайыздан кем бол­майды” дейді. Мәселен, Прорва кенішінде вахталық әдіспен жұмыс жасайтын ІV разрядты мұнай-газ өндіру операторының негізгі жалақысы енді жаңа жүйемен 91 мың 130 теңге шамасында болмақ. Бұған ай сайынғы сыйақыны қоса есептегенде ол 141 мың 652 теңгені құрайды. Оған бұ­рынғы жүйемен есептегенде 39 мың 782 тең­гені құра­ған аудандық коэффиц­и­ент­ті, сыйақыны қоса есептегенде 141 мың 211 теңгені қолына алып келген. Ал жаңа жүйе енгізілгенде, осы оператордың жалақысына 441 теңге қосы­лыпты. Бірақ осы кезге дейін төленіп келген 70 пайыз­дық аудандық коэффициент болмайды. Енді ол толығымен негізгі жалақыға қосылады, бұған қоса, ай сайын 34 пайыз сыйақы төлеу көзделіп отыр. Еңбекке ақы төлеудің жаңа жүйесіне бай­­ланысты Еңбек кодексіне арнайы үңіл­дік. Бұл туралы 2007 жылғы 15 ма­мырда қолданысқа енгізілген жаңа ко­дек­стің 126- бабының 4-тармағында “Ең­­бекке ақы төлеу жүйесі бір­жолғы ын­та­ландырушы төлемдерді есепке ал­ма­ғанда, қызметкерлердің орташа айлық жалақысының кемінде 75 проценті бо­латын негізгі жалақы үлесін (жалақы­ның негізгі бөлігіне қатысты) қамта­масыз етуге тиіс” делінген. Осы бапты басшылыққа алған “Ем­бімұнайгаз” бас­шылығы мұнайшылардың жалақысы­ның негізгі бөлігін 77 пайыздан тө­мен етпей отыр. Ай сайын берілетін сыйақы 23 пайызды құрайды. Егер, дейді филиал­дың бюджеттеу және экономикалық талдау бөлімінің бастығы Нұрсәуле Тәжмағанбетова, мұнай өндіру жоспары орындалса, тиісті пай­ыз мөлшерінде сый­ақы беріледі. Ал жоспар орындал­ма­ған жағдайда, ескі жүйе бойынша ІV разрядты оператор сыйақыдан 31 мың теңге жоғалтар болса, жаңа жүйемен тек 13 мың теңгеден ұтылады. Аралықтағы 18 мың теңге мұнайшының қалтасында қа­лады. Бұдан бөлек, Наурыз, Мұнай­шы­лар күні және Тәуелсіздік күні мере­келерінде берілетін сыйақы мөлшері бас­шыдан еден жуушыға дейін бөле-жа­рыл­майды, барлығына бірдей мөлшерде төленеді. Бұрын әркімнің айлық жала­қы­сының деңгейінде берілетін сыйақы­ның ендігі мөлшері 56 мың теңгені (40 АЕК) құрайтын болыпты. Биыл Наурыз мере­кесінде дәл осылай берілгенін мұ­най­шылар жоққа шығарып отырған жоқ. Жыл сайын еңбек демалысына шық­қан­да әр мұнайшыға емдеу-сауықтыру ор­ындарына бару үшін 60 айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде бір жолғы қаржы қосымша беріледі екен. Былтыр бұл со­ма 84 мың теңгені құрапты. ҚАЗАҚСТАНДА АУДАНДЫҚ КО­ЭФ­­­ФИ­ЦИЕНТ БАР МА? Міне, нақ осы мәселе мұнайшыларды алаңдататын се­кіл­ді. Яғни, оларға осы кезге дейін жала­қыға қосымша 70 пайыздық аудандық коэф­фициент төленіп келген. Оны бұ­рын­ғыша жалақыға қосымша төлене бергенін қалайды. Өйткені, 1986 жылғы 14 ақпанда КСРО-ның мемлекеттік еңбек ко­ми­теті мен ВЦСПС-тің “Каспий ма­ңын­дағы мұнай-газ кешенін игеретін кәсіпорындар мен мекемелердің жұмысшылары еңбек­ақысына аудандық коэффициент төлеу туралы” №49 қаулысында Гурьев облысы аумағындағы кен орындарында –Қызыл­қоға, Мақат және Ембі (солтүстігінде) аудандарында –1,60, Ембі ауданының оңтүстігінде –1,70 деп белгіленген. Кейіннен мұнайшылардың ауыр еңбегіне орай басшылар аудандық коэффициентті 70 пайызға көтерген. Міне, мұнайшыларға баяғы кеңестік дәуірден қалған аудандық коэффициент әлі төленіп келеді. Алайда, мұнайшылар қауымы еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін КСРО кезінде белгіленген аудандық коэффициентті төлеу жойыл­ғанын ескергісі келмейді. Содан бергі кезеңде отандық мұнай-газ өнеркәсібінде бұл коэффициентті төлеу тоқтатылған жоқ. Ал дұрысында Қазақстанда әр өңірдің экология­лық ерекшелігіне орай арнайы аудандық коэффициентті белгілеу туралы әлі заң жобасы қабылданбағаны анық. Сол себептен басшылар ұжымдық шартта мұнайшыларға аудандық коэффи­циент 70 пайыздық мөлшерде төленсін деген тар­мақты енгізген. Енді жаңа жүйемен жалақы төлеуге байланысты оны заңдас­ты­руға, яғни, аудандық коэффици­ент қар­жы­сы толығымен негізгі жалақыға қосы­лады дегенге мұнайшылардың келіскісі жоқ. Прорва кенішіндегі Асылхан Мусин, Хали Оралов сынды жұмысшылар “Бізге төленіп келген 70 пайыздық аудандық коэф­фициентке тиіспеңіздер. Бұрынғыша бөлек төленсін” дейді. Мұндай пікірлерін “Доссормұнайгаз” басқармасына қарасты Шығыс Мақат кен орнының жұмыс­шы­лары Ұзақбай Жұбан­ғалиев пен Амантай Балабаев та білдіріп отыр. МҰНАЙШЫЛАР ҚОЙҒАН ТАЛАП. Сол қолының үш саусағы жоқ Қонысбай Ора­зов­тың талабы тіпті өзгеше. Ол сол қолының үш саусағын 1988 жылы ағаш кесу аппаратына кестіріп алған. Неге екені белгісіз, содан бергі 22 жыл ішінде мүгедектік санатына жатқызыл­маған. Енді филиал директорына “Маған мүгедектік тиесілі ме?” деген талап қойып отыр. “Басқарма бастығы, кәсіподақ комите­ті­нің төрағасы, мастер Қожағұлова Сәния жұ­мыстан босатылсын. Мен аштық жа­рия­лай­мын” деп 18 сәуірде мұнайшы­лар­мен кездесуге келген филиал басшылары алдында мәлім­дегенмен, Қ. Оразовтың талабы қаншалықты заңды екенін құқық қорғау органдары анықтай жатар. Өйт­кені, ол 21 сәуірде Жылыой ауда­нының про­куроры Алмаз Шеркешбаевтың аты­на арыз беріпті. Аудан прокурорының ай­туынша, Қ. Оразов аштық жариялау үшін Ең­бек кодексіне сәйкес алдын-ала жаз­баша ескерту беруі тиіс еді. Еңбек код­ек­сінің 299-бабындағы 1-тарауда ереуілдің басталуы туралы жариялау нақты көрсе­тілген: “Осы Кодекстің 298-ба­бының 3-тармағында көрсетілген уәкілетті орган ереуілдің басталуы мен болжамды ұзақ­тығы туралы жұмыс берушіге, жұмыс беру­шілердің бірлестігіне (олардың өкіл­деріне) оны жариялағанға дейін күнтіз­бе­лік он бес күннен кешіктірмей жазбаша түр­де ескертуге тиіс”. Алайда, дәл Қ. Ора­зов­тың тарапынан мұндай жазбаша ес­керту болмаған. Бас­тапқыда ол талабын ауызша айтқанмен, 23 сәуір күні “Ем­бімұнайгаз” өндірістік фи­лиа­лының ди­ректоры Ізтұрған Баймұхановтың атына жазбаша түрде қойған 7 түрлі талабын тапсырды. Сол талабының бірі жерасты күрделі жөндеу бригадасына жөндеуші штатына жұмысқа ауыстыруды сұрайды. Алғашында ІІІ разрядты сұрағанмен, енді ІV-V разрядты алғысы келеді. “Жылыой­мұ­найгаз” басқармасындағы орта буын басшы­лардың әрекетіне шара қолдануды сұрайды. “Жеті түрлі талабым орындалғанша, аштық жариялауды тоқтатпаймын. Төртінші разряд алуға менің еңбегім бар” деп мәлімдеді Қ. Оразов 23 сәуір күні өткен жиналыста. Бұл мәселенің қалай шешілетіндігі алдағы күндер еншісінде қалып отыр. Орта жастағы бір мұнайшы “Қан қы­сымын неге күн сайын өлшейді. Менде үнемі жоғары қан қысымы бар. Күн сайын емес, 2-3 күнде бір өлшесе болмай ма?” дегенді айтты. Бұл ұсыныс па, әлде қан қысымы сырқатын жасыру үшін жасалған қадам ба? Оның сауалына орай “Медикер” клиникасы Атырау фи­лиа­лының жетекшісі Мадияр Шал­ғым­баев “Денсаулық сақтау министрінің 48-бұйрығына сәйкес жүргізуші, оператор, дәнекерлеуші секілді мамандық иелері­­­нің қан қысымы күн сайын өлшенуі тиіс” деп бұл мәселенің мән-жайын анық­тап берді. Кездесуде мұнайшылар бір мәселені көтере отырып, оған қа­ты­сы жоқ өзге де сауалдарды ортаға тас­та­ды. Мұнайшылар кәсіпорын басшы­ла­ры­­­ның өз орталарына келгенін пай­даланып, түрлі мәселеге жауап алуға тырысты. Түйіндей айтқанда, әркім өз пікірін, өз ұстанымын оңды санайды. Оған әри­­не, қақы бар. Осы кезге дейін жалақыға қо­сымша 70 пайыздық аудандық коэф­фи­циентті алып келген мұнайшылардың енді одан айырылғысы келмейтінін түсі­нуге болады. Ал өндірістік филиал ди­рек­торы Ізтұрған Баймұханов “Аудан­дық коэффициент ретінде төленетін қар­жыны заңдастыру арқылы негізгі жала­қы мөлшерін көбейтіп отырмыз. Бірде-бір жұмысшының жалақысы тө­менде­мейді. Жалпы, біздің мұнайшы­лар­дың жалақысы 2007 жылдың екінші жар­ты­сынан бері үздіксіз өсіп келеді. Жақында инфляцияға байла­нысты үс­теме қосыл­ды. Егер алдағы уақытта жа­ла­қыны өсі­руге шешім қабылданар бол­са, онда ең­бекке ақы төлеудің жаңа жүйе­сімен бел­гіленген негізгі жалақы­ның мөлшерімен өседі”, дейді. Мұнай­шыларға да, филиал бас­шы­ларына да бүйрегіміз бұрмайды. Төрелік те айт­қымыз келмейді. Қос тараптың пікірін тыңдап, ой елегінен өткіздік. Тегінде қара­пай­ым жұмысшы­ның да, басшының да Қазақстанның заңдарындағы, соның ішінде, Еңбек ко­дексінде айқындалған талаптарға жүгін­гені жөн болар еді. Жолдасбек ШӨПЕҒҰЛ, Атырау облысы. Р.S: Осы мақала дайындалып болған кезде газет тілшісіне “Ембімұнайгаз” өн­ді­рістік фи­лиалының директоры Ізтұрған Бай­мұ­ха­нов­тың аштық жариялаушы Қо­нысбай Оразовқа оның 7 талабына орай толыққанды жауабын 26 сәуір күні жол­дағаны туралы хабарланды.