Депозит те, кредит те өсті

Инфографиканы жасаған Амангелді Қияс, «EQ»

Соңғы екі жылдың ішінде банк жүйесі айтар­лықтай өзгерістерге ұшы­ра­­ды, кейбір ойыншылар нарықтан кетті, басқалары иелерін ауыстырды. Секторда 21 банк қалды. Қазіргі жағдай­да қа­зақстандықтар өз ақшасын тек ең ірі, тұ­рақты және сенімді қаржы инс­ти­тут­­тары мен банктік экожүйелерге тапсыруға дайын.

Ranking сарапшыларының бағам­дауынша, халық депозиттерінің жыл­дық өсімі бойынша Kaspi.kz абсолютті көш­басшы болып танылды: 1 жел­тоқ­санда банктегі бөлшек депозиттер портфелі 3,4 трлн теңгеге жеткен, бұл бір жыл бұ­рынғыдан 895,2 млрд теңгеге ар­тық. Не­бәрі бір айдың ішінде банк клиент­те­рі депозит портфельдерін 108,4 млрд теңгеге ұлғайтқан.

«Kaspi.kz бөлшек депозиттерінің нарықтағы үлесі бір жыл бұрынғы 19,4 пайызбен салыстырғанда 21,6 пайыз­ды құрайды. Айта кетейік, дағда­рыс ке­зе­ңін­де бөлшек сегменттегі мұн­дай өсім қазақстандықтардың қар­жы институтына деген сенімін және ілеспе қол­же­тім­ді эко­жүйеге (нарық, тө­лем жүйесі, финтех) жоғары қызығу­шы­лығын көр­сетеді. Жеке тұлға депозиттерінің жылдық өсімі бойынша екінші орында Halyk Bank – 806 млрд теңгеге көбейіп, шамамен 5 трлн теңгеге жетті. Айта кетерлігі, өз мар­кет­плейсі бар бұл банк те қашықтан қыз­мет көрсетуді дамытып жатыр. Үздік үштікті «Банк ЦентрКредит» түйіндеп тұр – бір жылда 784,4 млрд теңгеге ұлғайып, 1,5 трлн теңгеге жетті. Бұл банк­тің осыншалықты өсуі бұрынғы ре­сей­лік «Альфа-Банкті» сатып алуымен бай­ланысты», деп хабарлады Ranking.

Аталған үштіктен басқа, оның өзінде біреуі басқа банкті сатып алғанын ескерсек, депозит портфелінің жоғары өсімі тұр­ғын үй құрылыс жинақ жүйесі бо­­йынша жұмыс істейтін мемле­кет­тік қар­жы институты – «Отбасы банкінде» ғана бай­қалды. Бұдан қазақстан­дық­тар­дың банк­пен жұмыс істегенде барынша са­уатты әрі мұқият екенін аңғарамыз.

Жалпы, сектор бойынша елдегі 21 екінші деңгейлі банк ішінде 14 қаржы институты жылдық динамика бо­­йынша оң көрсеткіш көрсетсе, қалған 7 банктің көрсеткіші төмендеген. Порт­фель көле­мін­дегі ең үлкен шығын тағы бір бұ­рынғы ресейлік «Сбербанк» деп атал­ған қа­зіргі Bereke Bank-ке тиесілі – 794,9 млрд теңгеге құлдырап, небәрі 180,4 млрд теңгені құрады.

Еске сала кетейік, елімізде депозит­тер­­ге міндетті кепілдік беру жүйесі жұ­мыс істейді және оған 19 екінші дең­гейлі банк кіреді.

«Қазақстандықтар форс-мажор ке­зінде ақшаны қайтаруды емес, жалпы ешқан­дай форс-мажордың болмауына кепілдік сұрайды. Халықтың депозиттері ең ірі және дәлелденген қаржы институттарына сенімді түрде ағып жатқанына қарағанда, халық пен еліміздегі шетел азаматтары өз таңдауын жасап қойған», дейді сарапшылар.

Экономикалық шолушы Айбар Ол­жай­дың айтуынша, еліміздің тари­хын­да депозит көлемі тұңғыш рет 30 трлн теңгеден асып отыр. Бұл – бизнестің банк­­­­­­­те сақтаған қаражатын қоса алғандағы көрсеткіш. 2022 жылдың қорытындысы бойынша депозитте жатқан жалпы ақша көлемі – 30,9 трлн теңге.

– Осы жерде екі факторды атап қа­рас­тыру керек: депозиттің валютасы мен халық/бизнес санаты. 30,9 трлн тең­ге­нің 21,14 трлн теңгесі – теңгедегі де­позит. Яғни долларизация деңгейі – 32 пайыз. Сонымен бірге халық 15,64 трлн теңге, ал бизнес (заңды тұлғалар) 15,28 трлн теңге жинаған. Екі жыл бұрынғы жағдайға қарап, біз нақты трендтерді байқаймыз. Ел тарихында тұңғыш рет халық бизнестен көп депозит ұстап отыр. Мысалы, 2020 жылы жалпы депозит көлемі 21,9 трлн теңге болса, соның 10,4 трлн теңгесі халықтікі, 11,5 трлн теңгесі бизнестікі болған еді. Дәл сол жылы долларизация көлемі 39,3 пайызды құрады. Яғни екі жылда доллардың де­позиттегі үлесі 7,3 пайызға кеміген. Де­мек, теңгеге деген сенім артып ке­ле­ді және мөлшерлеменің жоғары болуы теңгенің кірістілігін арттырды да, инвесторлардың қызығушылығын оятты, – дейді Айбар Олжай.

Оның айтуынша, депозитпен бір­ге несие көлемі де қарқынды өсімін жалғас­ты­рып жатыр. Депозит көлемінің өсуі кредит көлемінің азаюын аңғартпайды. 

– Соңғы екі жылда депозит те, кредит те өскен. Мысалы, кредиттік портфель 2020 жылы 14,65 трлн теңге болса, қазір оның көлемі 26,9 трлн теңге. Бұл жерде де халық бизнесті сәл де болса басып озып келеді. Бизнестің кредитке деген қызығушылығы төмендей бастаса, халықтың өз қарқынын көбейткенін байқаймыз. Бірақ халық алған кре­дит­тің 90 пайызы – 500 мың теңгеге дейінгі сома. Сонда халық кредитті көп алады, бірақ сомасы аз. Қазіргі картина осындай, – дейді сарапшы.

Бірінші несие бюросының деректері де сарапшының пікірін растай түскендей. 2022 жылы берілген тұтынушылық несие көлемі 6,7 трлн теңге болған. 2021 жылғы көрсеткішпен салыстырғанда 16,8 пайызға көп. Ал кепілсіз тұтынушылық несие портфелі 26 пайызға (1,6 трлн теңгеге) өсіп, 7,4 трлн теңгені құраған.

Айтып өтейік, осыдан он жыл бұрын Қазақстанда 38 банк болса, бес жыл бұрын 32 банк жұмыс істеп тұрды. Небәрі екі жыл бұрын нарықта 26 ойыншы болған. Бүгінгі таңда елімізде 21 қаржы институты халыққа қызмет көрсетіп отыр. Оның ішінде кейбірінің нарықтан кетуі мүмкін екенін ескерсек, салымшы ретінде институт таңдау кезінде жеті рет өлшеп, бір рет кесудің артығы болмайды.