Коллажды жасаған Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
Бұл деректерді бос жатқан жерді мемлекетке қайтарып, ауыл тұрғындарын ортақ жайылыммен қамтамасыз ету бойынша Мемлекет басшысының тапсырмасын орындау барысы талқыланған жиында облыс прокурорының орынбасары Саян Келдібеков келтірді. «Қазіргі таңда әкімдер жеке үйде ұстап отырған және шаруа қожалықтарының мал басын есепке алып, оны статистика органдарына тапсырады. Біз бұл тәртіпті тиімсіз деп санаймыз. Өйткені ол статистиканың бұрмалануына ықпал етеді», деді Саян Шаймұратұлы. Өңірде 6 ауылда мал саны бұрмаланып, жайылым жерге деген қажеттілік артық көрсетілген. Жергілікті жерлерде жауаптылар жайылымдарды қайтару бойынша ақпараттық технологияларды қолданбаған.
Осы орайда облыс прокуратурасының бастамасымен «Қолжетімді жайылым» жобасы қолға алынып отыр. Бес бағыттан тұратын жоба бойынша әкімдер мал басының есебін статистика органдарына тапсыру міндетінен босатылады. Мамандар жоба жайылымға нақты қажеттілікті анықтап, мемлекеттік статистиканың дұрыс жасалуын қамтамасыз ететінін айтады. Сондай-ақ ветеринар қызметінің «жануарларды бірегейлендіру» және статистиканың «Е-стат» базалары біріктіріледі. Бұл жағдай, өз кезегінде мал басы есебінің шынайылығына қол жеткізуге мүмкіндік береді. Мал иелерінің төрт түлігіне байланысты қажетті мәліметтерді алуы электрондық жүйеге ауыстырылады. Яғни мал сататындарға ветеринар анықтамасын демалыс және мереке күндері электрондық түрде алу мүмкіндігіне ие болады. Одан бөлек, бақташылар немесе малшылар статусы нормативтік тұрғыда реттеледі. Мал базарларының ветеринарлық қызметтеріне сатылған малдың есебін жүргізуге жағдай жасалады. Сәйкесінше, олар ветеринар қызметінің базаларына кіріп жұмыс істей алады. Яғни мал базардан шыққан тұяқтың қозғалысын көрсетіп, статистиканың шынайылығына қол жеткізуге мүмкіндік туады. Жеке сектордағы ортақ жайылымға сыймайтын нормативтік талаптардан тыс мал басын шалғайдағы жайылымдарға айдау қамтамасыз етіледі. Ол үшін шалғайдағы жайылымдардың орналасқан орындары мен олардың көлемдері бекітіліп, әкімдіктердің балансында қалдырылады.
– Бұл мәселе біздің өңірде өте өзекті. Әлеуметтік араздықтардың тудыруына себеп болып келеді. Мысалы, кейбір елді мекендерде бір отбасы 20 уақ мал ұстаса, кей отбасының 150 малы болуы мүмкін. Ал жайылым тең бөлінбейді, тең қаралмайды. Тұрғындар тарапынан түсінбеушілік туындайды. Себебі мал басына қатысты шектеу жоқ. Ауылішілік мал көлемін ұстаудың шекті бөлігін енгізіп, қалғанын жайылымға жіберуді ретке келтіру қажет. Осылай реттелмесе ауылдағы жайылым жер жетпейді. Осындай ұсыныстарды бірге қарастырсақ, – деді облыс әкімінің орынбасары Бейсен Тәжібаев.
Ал жобаның маңыздылығына тоқталған облыстық жер ресурстарын басқару департаментінің басшысы Алтынбек Мырзаев пайдаланылмай жатқан ауылшаруашылық жерлерін космомониторинг құрылғылары арқылы анықтау жұмыстары жүргізіліп жатқанын жеткізді.
«Департаментпен аудан, қала әкімдіктері бекіткен жер балансы есебінің экспликациясында тіркелген жер пайдаланушыларда мал басы тіркелгені туралы ИСЖ базасымен салыстыру жүргізілді. Нәтижесінде, 4386 жер пайдаланушының 673 462,2 гектар жеріне мал басы тіркелмегені анықталып отыр. Сонымен қатар Жер кодексінің 145-1 бабына енгізілген өзгерістерге байланысты, ауыл шаруашылығы жерлеріне қатысты «Қазақстан Ғарыш Сапары» АҚ-ның космостық мониторингі бойынша 4543 жер пайдаланушының 560 801,6 гектар жерлері пайдаланбай жатқаны анықталды. Бүгінгі жоба іске асырылса жоғарыда көрсетілген сәйкессіздіктер орын алмайтын болады», деді Алтынбек Әбдіқайымұлы.
Былтыр облыста 1034,8 мың гектар жер мемлекетке қайтарылған. Оның ішінде мақсатсыз пайдаланылған 412,2 мың гектар мемлекет меншігіне қайтарылса, 622,6 мың гектарды қайтару ірі жер пайдаланушылармен меморандум жасау арқылы жүзеге асқан. Биыл ауыл шаруашылығы мақсатындағы 330 мың гектар жерді мемлекет меншігіне қайтару жоспарлануда. Заңсыз табысталып, пайдаланбай жатқан жер учаскелерін мәжбүрлеп мемлекетке қайтару үшін сотқа былтыр 96 талап-арыз жолданған. Оның 45-і оң шешімін тауып, 4751,6 гектар жер мемлекет меншігіне қайтарылды. Сонымен қатар аудан, қала әкімдіктерімен бірлесіп 521,7 мың гектар жайылым және егістік үшін шаруаларға үлестірілді.
Сондай-ақ өңірде жер қойнауын заңсыз пайдаланған және келісімшартта көрсетілген міндеттерін дұрыс орындамаған тұлғалар мен компанияларға қарсы жұмыс күшеймек. Бұл орайда облыс әкімі Дархан Сатыбалды аудан, қала әкімдері мен құқық қорғау органдарына осы бағытта бірлесе жұмыс істеуді жүктеді.
– Лицензияны берген соң келісімшарттың әрбір бөлігі орындалуын қадағалау керек. Өкінішке қарай, әлі де заңсыздықтар тоқтамай тұр. Сондықтан лицензияға қатысты құжаттарды қатаңдатуды тапсырамын. Лицензиялау шарттары өзгертілсін. Әрбір жер қойнауын пайдаланушы тек өзіне бекітілген аумақты ғана қазып, жұмыс істеуі қажет. Өзендердің арнасын кеңейтуге, экожүйені бұзуға жол берілмейді, – деді облыс әкімі.
Инвестиция және экспорт басқармасының мәліметінше, 2021-2023 жылдар аралығында келісімшарттық міндеттемелерін толық орындамаған және су қорғау белдеуінде орналасқан 27 жер қойнауын пайдаланушының келісімшарттары мерзімінен бұрын тоқтатылған. Екі жер қойнауын пайдаланушының жер телімі мемлекеттік жер қорына қайтарылды. Ал 11 жер қойнауын пайдаланушының жерін қайтару бойынша сотқа талап-арыздар жолдануда. Облыс аумағында орналасқан 40 жер қойнауын пайдаланушының пайдалы қазбаларды өндіру аумақтарына маркшейдер маманымен мониторинг жұмыстары жүргізілген. Нәтижесінде, 27 жер қойнауын пайдаланушының жұмыстарынан кемшіліктер анықталып, полиция департаментіне материалдар жолданған. Қазіргі таңда, полиция департаменті тарапынан 12 қылмыстық іс қозғалып, тергеу амалдары жүргізілуде. Облыстық полиция департаментінің бастығы Мұрат Қабденовтің мәлімдеуінше, өткен жылы жер қойнауын өз бетінше пайдалану бойынша кезекші бөлімдерге 127 арыз бен хабарлама тіркелген. Құқық бұзушылық құралы ретінде пайдаланылған 28 техника, оның ішінде 7 жүк арту техникасы заңды шешімдер қабылданғанша уақытша айыптұраққа қойылған.
Жалпы, заңсыз жер қойнауын пайдалануға қатысты әрекеттер негізінен Ақсу, Бадам, Келес өзендерінің бойында тіркелуде. Кентау қаласы мен Отырар ауданы аумағында да жер қойнауын заңсыз қазу деректері жиі кездеседі. Айта кетелік, жер қойнауын өз бетінше пайдалану бойынша 2021-2022 жылдары Қылмыстық кодекстің 334-бабымен 28 іс тіркелген болатын.
Түркістан облысы
