Қоғам • 26 Наурыз, 2023

Өтел алымды төмендетудің нәтижесі

247 рет
көрсетілді
4 мин
оқу үшін

Қазақстанның автомобиль саласы үшін өткен жылғы елеулі оқиғалардың бірі – өтел (утиль) алым мөлшерінің өзгеруі. 2022 жылдың 14 мамырында алым мөлшерлемелері қайта қаралып, екі есе азайту жөніндегі бұйрық күшіне енген болатын.

Өтел алымды төмендетудің нәтижесі

Әлемдегі қандай да бір жолмен келген алым-салықтың мәні ‒ бір жағынан экологиялық қа­уіп­­сіздікті қорғау болса, екін­ші жағынан жергілікті өнді­ріс­ті қолдау. Бүгінде нарық­қа ав­то­көліктің негізгі жет­кі­зі­лім­де­рін қамтамасыз ете­тін отан­дық автомобиль өндіру­ші­лерді қолдау автопаркті дамы­ту­дың маңызды тұсы болып саналады. Сонымен бірге автоөндіріс – республикадағы машина жасау мен нақты сектордың драйвері саналады.

Жалпы алғанда, автопаркті жа­ңартуға, сондай-ақ халықтың жаңа автокөлік сатып алу мүм­кіндігіне мемлекеттен жеңіл­де­тілген автокредит беру жү­йе­сі оң ықпалын тигізуде. Өтел алымын (автокөлікті тір­­кеу­ге қа­тысты, сондай-ақ бас­қа да алым­дар) төмендету ав­то­­­парк­тің жаңаруына ықпал ет­пей­ді, керісінше, ішкі нарыққа көршілес елдерден, жалпы шетелден автоқоқыстардың ағылуына әкеледі.

Егер заңнамаға өзгерістер енгізілгенге дейінгі және одан кейінгі динамикаға назар аударатын болсақ, онда қазақстандық автомобильдердің нарықтағы үле­сінің өзгермегені, шамамен 61% деңгейінде қалғаны аңға­ры­ла­ды. Ал өндірістің өсуі жеделдей түсіп, 2022 жылғы қаңтар-сәуірдің қорытындысы бойынша бір жыл бұрынғы кезеңге қарағанда 19,2%-ға теңелді, ма­мыр-желтоқсан айларының қо­­ры­тындысы бойынша бірден 31,6%-ға жетті. Импорт керісін­ше, кәдеге жарату алымы төмен­де­генге дейін де, одан кейін де аза­йып отыр.

Еnergyprom.kz мониторингтік компаниясы ұсынған мәліметтер бо­йынша, өткен жылы Қазақ­стан­ның ішкі нарығында 159,8 мың жаңа жеңіл автокөлік сатылды, бұл алдыңғы жылмен са­лыстырғанда 8,4%-ға артық. Бұл ретте экспортқа 10,2 мың кө­лік жіберілді. Қолда бар ре­сурс­тардың 60,8%-ын (бір жыл бұрынғы 50,9%-ға қарсы) отандық өндірушілер қамтамасыз етті. Бұл 103,3 мың автокөлік, яғни бір жыл бұрынғыға қарағанда 20,8%-ға артық. Импорт 14,6%-ға, 66,6 мың автокөлікке дейін қысқарды (ресурстардың тек 39,2%-ы, өткен жылдың жартысына жуығы).

Еліміздегі тіркелген жеңіл ав­то­көліктер қанша дегенге келсек, Ұлттық статистикалық бюросы өткен жылдың ақпанынан бастап мәліметті беру жүйесін өз­герткендіктен, ақпаратты сол­ сәттен бастап салыстырған жөн. Егер көктемнің басынан ма­­мырға дейін кәдеге жарату алымы қыс­қар­тылған кезде автопарктің н­е­гізгі өзгерісі жаңа автомобиль­дер санының (үш жылға дейін қолданылған) 22,2 мыңға ұлғаюы есебінен орын алса, осыдан ке­йін мамыр мен желтоқсан ара­лығында автопарк 86 мың авто­көлікке ұлғайды. Алайда олар­дың ішін­дегі жаңаларының саны – не­бәрі 28,2 мың, тағы 33,7 мыңы жүрілгенінен он жылдан асқан автомобильдерді құрады, оның ішінде 22,8 мыңы – жиырма жылдық ескі машиналар.

Өтел алымның төмендетілуі қалай әсер етсе де, республика автоөнеркәсібі оң қарқында дамып келеді. Мысалы, 2022 жылғы қаңтар-мамыр ара­лы­ғын­да шы­ға­рыл­ған авто­көлік құрал­да­рының жалпы саны бір жыл бұрынғы 26 мыңға (плюс 18%) қарсы 30,7 мың бірлікті, ал тікелей же­ңіл автомобильдер бір жыл бұ­рынғы 22,9 мыңға қарсы (плюс 19,2%) 27,3 мыңды құрады. Ма­мыр-желтоқсан айларының ара­лы­ғында автокөлік құрал­да­ры­ның өндірісі, жалпы алғанда 83,2 мың бірлікке, жеңіл машиналар 76 мың бірлікке жетті.

Ел жолдарындағы апаттарға назар аударсақ, өткен жылдың қаңтар-сәуір айларында апат саны жылдық өсімді 2,9%-ға көр­сет­се, онда мамырдан жел­тоқ­сан­ға дейінгі аралықта бір жыл бұрынғы ұқсас кезеңге қарағанда бірден 7,7%-ға көбейген. Нәти­жесінде, 2022 жылдың қоры­тын­дысы бойынша жол-көлік оқи­ға­ларының саны 6,4%-ға өсті, бұл соңғы жылдардағы ең үлкен өсім. Динамика осы апаттан зардап шеккендердің санымен де бай­қалады.

Осылайша, «ӨКМ Опера­то­рының» таратылуы және өтел алымдарын басқарудың «Жа­сыл даму» мемлекеттік компа­ния­сына берілуі бұл жүйеге ашық­­тықты қосатын шара болса, қал­ған мәселелер – мысалы, алым­дардың өзгеруі салдарынан еліміздің жолдарында авто­қо­қыстың көбеюі, экология мен халықтың қауіпсіздігі мәселесі өзекті болып қалып отыр.