Алайда оңтүстік өңірлердің тұрғындарын солтүстік және шығыс өңірлерге қоныс аудару, атажұртқа оралған қандастарды квота бойынша орналастыру шаралары күткендегідей нәтиже бермей тұр. Ұлттық статистика бюросының мәліметіне қарағанда, еліміздің халқының саны өткен жылы 261845 адамға көбейіп, 19 765 004-ке жеткенімен, жұмыс күші тапшы өңірлердегі жағдай бұрынғыша нашарлай түскен. Мәселен, демографиялық жағдайы ең күрделі облыс саналатын Солтүстік Қазақстан халқының қатары тағы 3048 адамға кеміп, жыл басында небәрі 534 мың тұрғын қалған. Көші-қон сальдосы Қостанай (-4928 адам), Павлодар (-4708 адам), Шығыс Қазақстан (-3741 адам) облыстарында да теріс мәнге ие.
Көршілес Ресей және Қытай мемлекеттерімен шекаралас өңірлерде халық санының азаю үрдісі неге тоқтамай отыр? Осы сауалға жауап іздегенде есімізге Алматы облысынан Қызылжар өңіріне қоныс аударған қоғам белсендісі Бурахан Дақановтың: «Солтүстікке адам көшіруден бұрын, «Солтүстікте адам неге тұрақтамайды?» деген сұрақтың жауабын тауып, салдарын емес, себебін жоюға күш салу қажет. Шындығында, жергілікті жерден көшіп жатқан тек орыстар емес, қазақтар да жетерлік. Сол себепті жағдайды көшіп келіп жатқандарға ғана емес, барлығына бірдей жасау қажет», деген сөзі түсті. Бұл – билік басындағы азаматтарды ойландыруға тиіс сөз.
Себебі жақында Солтүстік Қазақстан облысында болып, қалыптасқан демографиялық жағдай жайлы зиялы қауым өкілдерімен және жергілікті тұрғындармен сөйлескенімізде, олар кейбір әлеуметтік бағдарламалар әділетсіздік туғызып отырғанын ашық та ашына айтты. Мысалы, көптеген азамат өздері тұрғынжай кезегінде жылдар бойы сарылып тұрғанына қарамастан, оңтүстік өңірлерден қоныс аударып келіп жатқан ағайындарға артықшылық жасалып, бірден мемлекеттік бюджет есебінен жаңа тұрғын үйлер салынып беріп жатқанына ренішті екен. Жалға берілетін пәтерлер де ең алдымен оңтүстік өңірлерден келген жас мамандарға ұсынылып, жергілікті жастар шетқақпай қалуына келіспейтіндер де бар.
«Серпін» бағдарламасы да сәтті іске асырылып отыр деу қиын. Біріншіден, аталған бағдарламаға қатысушылар қолдарына диплом алған соң бәрі бірдей мамандығына сай жұмыс тауып, оқыған өңірлерінде тұрақтап қалып жатқан жоқ. Екіншіден, Ұлттық бірыңғай тестілеуде біршама төмен балл жинаған серпіндіктер мемлекеттік гранттар алып, олардан салыстырмалы түрде білімдірек екеніне қарамастан, ақылы негізде оқуға түсіп, өкпелері қара қазандай болып жүрген жергілікті студенттер аз емес.
«Бұрынғы Үкіметтің көші-қон саясаты тиісті нәтиже бермегенінің негізгі себебінің бірі – әлеуметтік әділдік жетіспеуінде. Соның салдарынан облысымызға әлеуметтік бағдарламалар бойынша көшіп келушілер санынан басқа жаққа көшіп кетушілер саны әлдеқайда көп. Халықты тұрақтандыру қажет десек, оңтүстіктен қоныс аударушылармен және квота бойынша көшіп келген қандастармен қатар, жергілікті азаматтарға да қолайлы жағдайлар жасау қажет», дейді солтүстік қазақстандықтар.
Әрине, солтүстік және шығыс өңірлердегі демографиялық жағдайға теріс әсерін тигізіп отырған басқа факторлар да бар. Солардың ішінде созбаққа салынып, әлі шешілмей тұрған елді мекендерді газдандыру мәселесі өте маңызды. Бұл да – мемлекеттен әділ көзқарасты талап ететін әлеуметтік проблема. Жаңадан сайланған Парламент пен жаңа Үкімет еліміздегі өңірлік даму, демография, көші-қон мәселелеріне жете назар аударып, жан-жақты ойластырылған әрі пәрменді шаралар қолданса құба-құп.
