Адам құқығын қорғау мәселесі еліміз ел болғалы, тәуелсіздік алғалы айтылып келе жатыр. Бірақ бұрынғы жүйеде, ескі Қазақстанда көп өзгеріс болмады. Қазіргі жағдайда елімізде заңның дағдарысы шарықтау шегінде тұр. Сондықтан дәл қазір бізге нақты қадам, түбегейлі өзгеріс керек.
Біз қолданып жүрген кез келген заң – жер қатынастарын, құрылыс саласын реттейтін, салықты реттейтін, қылмыстық, азаматтық заңдар – бұлардың қай-қайсысын алып қарасақ та кемшіліктер бар. Заңның бір бабы екінші бабына қарсы келіп жатады немесе бір заңның бір нормасы екінші нормаға қайшы. Оны кешегі сөзінде Президент те айтты. «Заңнаманың жекелеген нормалары Ата заңға қайшы. Конституциялық соттың шешімдері кейбір шағымдардың орынды екенін көрсетіп отыр», деді. Шын мәнінде солай.
Заң саласында жүргеніме 30 жылға таяды. Сол уақыт ішінде байқағаным, біздің заңдардың көбі дамыған батыс елдері – Франция, Германия, Ұлыбритания сияқты мемлекеттерден көшіріліп алынған. Әрине, ол заң жақсы шығар, оған дауым жоқ. Бірақ ол заң біздің дәстүрімізге, салт-санамызға, ой-өрісімізге, менталитетімізге, ең аяғы біздің әлеуметтік жағдайымыз бен тұрмыс-тіршілігімізге сәйкес келмей жатады. Шынын айтқанда, біз ол заңмен жүретіндей деңгейге жете қойған жоқпыз. Батыс үшін жақсы заң бізге оғаш, орашолақ заңға айналып, өмірімізді жақсартудың орнына, қиындататын құралға айналған.
Тағы бір мәселе бар. Әдетте заңның орындалуын оған сәйкес ережелер, нұсқаулықтар, Үкімет қаулылары, санитарлық, құрылыс секілді толып жатқан нормалар, құқықтық актілер реттеп отырады. Бірақ біздің құрылыс, санитарлық-эпидемиялық салалардағы норманың барлығы дерлік кеңестік ескі жүйеден келе жатқан нормалар. Менің пайымдауымша, 90 пайыздайы солай. Тек тақырыбы өзгерген.
Алайда уақыт бір орында тұрмайды. Біз қазір мүлдем жаңа заманда, технология кезеңінде өмір сүріп жатырмыз. Заңдарымыз өзімізден озып кеткен, ал бұл заңдарды жүзеге асыратын құқықтық актілеріміз көне заманда қалып қойған. Сол себепті қоғамда, заң саласында қайшылық, түсінбестік жиі туындайды. Айналып келгенде заңдарымыз бен құқықтық актілеріміз халықтың әлеуметтік жағдайын жақсартып, экономиканы түзеп, жағдайымызды жеңілдетудің орнына одан сайын қиындатып жіберген.
Еліміздегі заң шығару орындарының, Үкіметтің, билік орындарының ең алдымен айналысатын мәселесі – осы олқылықты жою.
Президентіміздің Парламент депутаттары алдында осы мәселені көтеріп, ерекше назар аударуы көңілге үлкен үміт ұялатады. Мемлекет басшысы Конституцияға қайшы нормаларды жарамсыз деп танып, осындай ережелерге сүйеніп қабылданған соттың және басқа мемлекеттік органдардың шешімдерін қайта қарауды тапсырды. Халықтың күтіп отырғаны да осы.
Мәди МЫРЗАҒАРАЕВ,
Батыс Қазақстан облыстық адвокаттар алқасының мүшесі
