Жетісуға жұмыс сапарымен келген кезінде Үкімет басшысы Әлихан Смайылов қант өңдеу зауыттарын аралап, өнімді арттыруды тапсырған еді. Тіпті облыс әкімі Бейбіт Исабаевқа Мемлекет басшысының тапсырмасына сай бір-екі жылдың ішінде «тәтті» өндірісті 180 мың тоннаға жеткізу керектігін шегелеп айтқан. Осы мәселе төңірегінде келелі семинар өтті. Онда шаруалар мен әкімдік тарапы ауыспалы егісте қант қызылшасы мен басқа да дақыл түрлерін өсірудің агротехнологияларын сөз етіп, өзара ой бөлісті.
Тұралап тұрған өңірдің бетке ұстар кәсіпорындарының бірі – Ақсу қант зауыты әлі толық жұмысын бастаған жоқ. Мамандардың сөзіне сүйенсек, жақында қамыс қантын өндеуді бастамақ. Ал қант қызылшасын қабылдау не қабылдамауы белгісіз. Бұған гектарлап жерді жалға алып отырған жергілікті шаруалардың көңілі толмайды. Былтырғыдай алыстағы Көксу зауытына шикізат тасып әуреленгісі келмейді. Сондықтан кейбірі егінді азайтпақ ниетте.
Аталған кеңесте осы түйткілдердің бәрі талқыланды. Одан бөлек қант қызылшасы өндірісін ұлғайту, сапалы тұқым қолдану, егу, субсидиялау, гектар өнімділігін арттыру, ауыл шаруашылығы мақсатындағы пайдаланылмай жатқан жерді қайтару мәселелері тілге тиек етілді. «ҚазСуШар» РМК-ның алдағы суару маусымына дайындығы, су үнемдеу технологияларын қолдану, Көксу, Ақсу қант зауыттарының жұмысы, шаруашылықтарға қолдау көрсету мәселелері де назарға алынды.
Облыс әкімінің орынбасары Әлібек Жақанбаевтың айтуынша, қызылша өсіруге маманданған аймақта 1990 жылдары қант қызылшасының егістік алқабы 23,4 мың гектарға жетіп, жарты миллионнан астам өнім жиналған. Кезінде 4 қант зауыты жұмыс істеген. Бірақ бұл дақыл ерекше күтімді қажет ететіндіктен, агротехнологияның дұрыс сақталмауы, гектар өнімділігі мен қабылдау бағасының төмендеуі, бұған қоса, осы салаға жете көңіл бөлмеудің салдарынан егіс алқабы 65 пайызға азайды. Соңғы 5 жылғы талдауға сәйкес қант қызылшасының егіс көлемі – 2,0 мың гектар, алынған өнім 181,0 мың тоннаға төмендеген. Ал биыл тәтті түбір егілетін алқап 8,1 мың гектарға жетіп, 287,5 мың тонна тәтті түбір жинау көзделуде.
«Жалпы, қант қызылшасын өсіру технологиясы, оның ішінде ұсақ шаруашылықтарда ауыспалы егістіктің дұрыс сақталмауы, минералды тыңайтқыштардың қажетті көлемде берілмеуі, сүдігердің жыртылмауы гектар өнімділігін арттыруға кері әсерін тигізуде. Қант қызылшасы өндірісінің шығыны қымбатшылыққа байланысты жыл сайын өсіп жатыр. Айта кетейік, өткен жылы 1 гектардағы шығын 900 мың теңгені құраған. Зауытқа өткізілген 1 тонна қант қызылшасына 15 мың теңге субсидия төленсе, қазір ол 40 мың теңгеге өскен. Биыл осы бағытқа 6 млрд теңге қарастырылды», деді Ә.Жақанбаев.
Облыстық ауыл шаруашылығы басқармасының басшысы Нұрдәулет Кененбаев кешенді жоспарға сәйкес қант саласын дамыту бағытында, яғни 2026 жылға дейін қант қызылшасының егіс алқабын 15 мың гектарға, жалпы түсімін 525 мың тоннаға дейін ұлғайту жоспарланып отырғанын айтты. Көксу қант зауыты тарапынан қант қызылшасын өсіруші шаруашылықтарға 760 млн теңге көлемінде қаражат бөлініп, оның 383 млн теңгесі – көктемгі дала жұмысына, 130 млн теңгесі – тұқымға және 247 млн теңгесі тасымалдау шығынына берілген.
Алайда Ақсу, Қаратал аудандарының кейбір шаруашылықтары бүгінгі күнге дейін зауытқа қарыз. Көксу қант зауыты көктемгі дала жұмысына 700 млн теңге қарастырып, аудан, қала әкімдері ұсынған тізім бойынша фьючерстік келісімшарт негізінде шаруашылықтарға көктемгі науқанға қажет материалдық шығынға қаржылай қолдау көрсетілмек.
Гектар өнімділігін арттыру, қант қызылшасын өсірудің агротехнологиясы, Франция, Германия, Дания және жергілікті агротехнологиялардың элементтері туралы ауыл шаруашылығы ғылымдарының кандидаты Әбілқайыр Бексұлтанов айтып берді. Сондай-ақ қант қызылшасының тұқымын, минералдық тыңайтқыштар мен пестицидтерді, ауыл шаруашылығы техникалары мен су үнемдеу технологияларын жеткізуші компаниялардың өкілдері мен шаруашылық құрылымдардың жетекшілері, Көксу, Ақсу қант зауытының басшылары да сөз сөйледі.
Талапқа сай қант қызылшасын қазу жұмысы қыркүйек айының соңында емес, басында басталуы тиіс. Жиында шаруалар қойған көкейкесті сауалдарға да жауап берілді.
Жетісу облысы
