«Жұмсақ күш» (soft power) терминін алғаш рет өткен ғасырдың 80-жылдары ғылыми айналымға енгізген америкалық саясаттанушы Джозеф Най болатын. Кейінгі жылдары жұмсақ күш туралы ғылыми ортада жиі айтылып, бұл ұғым жан-жақты талданып келеді.
2023 жылғы жаhандық жұмсақ күш индексінің рейтинг басында әдеттегідей АҚШ (100-ден 74,8 ұпай), Ұлыбритания (67.3 ұпай) және Германия (65.8 ұпай) елдері көш басында тұр. Ресейдің рейтингі 9-дан 13-орынға төмендеген. Ресейдің индекстегі «Репутация» (23-тен 105-орынға) және «Адам және құндылық» (119-орын) компоненттері бойынша орны төмендегенін байқауға болады.
АҚШ индекстің көп бөліктері бойынша көшбасында, бірақ кейінгі жылдары жиілеген қарулы қылмыс пен полицияның зорлық-зомбылығы «Қауіпсіздік» (2020 жылғы 21-ден 2023 жылы 62-орынға) және тұрғындардың «Қонақжай» (2020 жылғы 5-ден 2023 жылы 103-орынға) компоненті бойынша төменгі орында тұр.
Жаһандық индексте Қытай 4-тен 5-орынға төмендеді, оның басты себебі – «нөлдік COVID» саясаты. Қытайдың «Адам және құндылық» (57-ден 95-орынға), «Медиа және коммуникация» (12-ден 24-орынға) компоненттеріндегі рейтингі төмендеді. Дегенмен көп сала бойынша Қытай әлемде алғашқы орында келеді. Әсіресе «Кәсіп жасауға қолайлы» және «Өсу потенциалы» компоненттері бойынша бұл ел 1-орынды сақтап қалды. Халықаралық валюта қоры Қытай 2023 жылы 5,2% өсім көрсетеді деп болжап отыр.
Жаһандық жұмсақ күші бойынша 28-орынға (1 позиция) көтерілген Үндістан «жұмсақ күштің үлкен державасына» айналуы мүмкін. «Репутация», «Адам және құндылық», «Басқару» және «Тұрақты болашақ» компоненттері бойынша төмен болса да, «Өнер мен көңіл көтерудегі ықпалы» (5-орын), «Бай мәдени мұра» (7-орын) және «Әлем сүйетін тамақ» (8-орын) бойынша алдыңғы қатарда. Үндістан индекске жақында қосылған «Ғарышты игеруге инвестиция» атрибутында 9-орынға ие.
Қазақстан индексте 36.5 ұпаймен 79-орынға орналасқан, 2022 жылы 88-орында болды. Ұлттық бренд бір жылда 6.4 ұпайға артып, 2023 жылы құны $218 млрд (2022 жылы $184 млрд) құрады. Қазақстанның «Репутация» (5.5 ұпай), «Тұрақтылық» (4.4 ұпай) және «Танымалдық» (3.9 ұпай) компоненттері жоғары. Есепте Қазақстанның 2060 жылға қарай көміртегіге қажеттілікті жойып, «жасыл» экономикаға басымдық беру жоспары бары көрсетілген.
Қорытындылай айтсақ, XXI ғасырда экономика, мәдениет, өнер сынды жан-жақты салаларда мемлекеттер арасындағы өзара қарым-қатынас деңгейі мен байланысы артып келеді. Алдағы уақытта әлемдік дамудың барысын, жұмсақ күш үрдістерін ғылыми тұрғыда сараптап, талдап, қорытындылап отыру да зерттеуші ғалымдар үшін өзекті тақырып болып қала бермек.
Бауыржан СЕРІКБАЕВ,
Қазақстан қоғамдық даму институтының сарапшысы
