Суретті түсірген – Ерлан ОМАР, «ЕQ»
Колледж студенттерін ынталандыру мақсатында шәкіртақы 50 пайызға көбейді. Келер жылы 100 пайызға жеткізу көзделген.
Биыл 2,5 мың орынға арналған 13 жаңа жатақхана ашылады деп күтіліп отыр. Ал инженерлік-педагогикалық қызметкерлерді ынталандыру мақсатында басшылар мен олардың орынбасарларына біліктілік санаты үшін лауазымдық жалақысына 30 пайыздан 100 пайызға дейін материалдық қосымша ақы төленеді.
Сонымен қатар биылдан бастап еңбек өтілі 5 жылдан кем емес әрі өндірістен тартылған педагогтерге аттестаттаудан өтпей-ақ «педагог-модератор» біліктілік санаты беріліп, еңбекақысына қосымша 30 пайыз қосылады. Ал 10 жыл өндірістік еңбек өтілі бар педагогтердің еңбекақысына 35 пайыз үстеме қосылып, «сарапшы» біліктілігі беріледі. Дуальды оқытуға 8 мың кәсіпорын, 72 мың білім алушы, 558 ұйым тартылған. Колледждерге кәсіпорындардың қамқорлығы аясында 498 кәсіпорын 410 колледжбен келісімге қол жеткізіп отыр. Оқу-ағарту министрлігі алдағы уақытта колледждердің материалдық-техникалық базасын жаңартуды жалғастырып, студенттердің кәсіпкерлік дағдыларын дамытуда бизнес өкілдерінің қатысуымен техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдары жанынан жүздеген бизнес-инкубатор ашуды ұсынып отыр.
Десек те, елімізде жұмысшы мамандарын даярлау, олардың беделін арттыру маңызды болып тұр. Сарапшылардың пікіріне сүйенсек, таяу жылдарда елімізде жұмысшы мамандар жетіспейтін болады. Алдағы он жылда 200-ден аса жаңа кәсіп пайда болып, қазіргі кәсіптердің 95 пайызы өзгеріске ұшырауы ықтимал. Осыған байланысты әрбір екінші маман жұмыс орнында тұрақтап қалуы үшін қайта біліктіліктен өтуге тиіс. Еңбек нарығындағы ахуалды ескере отырып, тиісті министрлік кәсіпорындардың өтінімдері бойынша кадрларды мақсатты түрде даярлауды енгізді. Бұл ретте жұмыс беруші практиканы ұйымдастыру және колледж түлектерін одан әрі жұмысқа орналастыру міндеттемесін өзіне алады. Былтырдан бері кәсіпорындардың өтінімдері бойынша қосымша 10 мың студент қабылданып келеді. Ал 2025 жылға дейін талапкерлердің барлығы колледждерде тегін білім алады деп көзделіп отыр. Бүгінде колледждерде білім беру бағдарламаларының мазмұны мен оқыту мерзімін дербес анықтау жолға қойылып, студенттер үшін үш біліктілікке дейін алу қарастырылған.
Колледжге түсетіндердің 80 пайызын 9-сынып түлектері құрайды. Осы орайда мамандық таңдауға байланысты екіұшты пікірлердің де орын алып келгені белгілі. Көп жағдайда колледжге түскен түлектердің басым көпшілігі қандай мамандықты таңдайтынын білмейді деген пікір бар. Салдарынан диплом алып шыққаннан кейін басқа салаларға кетуге мәжбүр болады. Алматы теміржол көлігі колледжі директорының оқу ісі жөніндегі орынбасары Ғалима Мусинаның айтуынша, қазіргі кезде түлектер оқуға қабылданған бірінші жылы болашақ мамандығын анықтай алады. Мұнымен қоса колледждерге берілген академиялық еркіндік түлектердің сапалы білім алуына, өндіріспен тығыз жұмыс істеуіне толыққанды жағдай қарастырып отыр.
– Қазіргі кезде мемлекеттік жалпыға ортақ стандарт бойынша кәсіпорын мамандарымен тығыз жұмыс істеу жүйелі жолға қойылып отыр. Яғни өндірістегі мамандар колледждегі оқу үрдісіне оқытушы ретінде қатыса алады әрі оқу бағдарламасын бірлесе әзірлеуге де атсалысады. Биыл колледжде дуальды жүйе бойынша 70 баланы оқыту көзделіп отыр. Алдағы уақытта мұнда білім алып жатқан түлектер еліміздің теміржол саласындағы кәсіби мамандардың қатарын толықтырады деген сенім мол, – дейді Ғ.Мусина.
Білім бағдарламасы сарапшыларының зерттеулеріне сүйенсек, отандық колледждер озық мамандар даярлау қағидатын заман талабына сай икемдеп отыруға тиіс. Оқу орындарының халықаралық стандарттар бойынша маман даярлауы көптеген саланың дамуын жеделдетеді. Алматы құрылыс және халықтық кәсіпшілік колледжі директорының өндірістік оқыту жөніндегі орынбасары Талғат Айтжанов жұмысшы мамандықтарының беделін арттыру үшін басымдықтарды заңнама тұрғысынан бекіту керегін айтты. Осы ретте Германия, Финляндия елдеріндегі дуальды оқытудың озық үлгілерін, кәсіпорындардың стратегиялық даму келешегін айқындап, болашақтың мамандықтарын болжап отыратын тәжірибесін негізге алған тиімді.
– Заманауи трендтерге байланысты түлектер автомобильдердің электр құрылғысын жасайтын электриктен гөрі аспаз немесе тасымалдаушы болып істегенді жөн көреді. Мұнымен қоса жаңа технология кезеңінде IT мамандықтарға сұраныс артып келеді. Алайда он жылдан кейін дәнекерлеушілерге сұраныс артып, құрылыс саласы, жиһаз өндірісі жұмысшы мамандықтар тапшылығын сезіне бастайды. Сондықтан колледждер өз имиджі үшін жұмыс істеп, автоматтандыру, цифрлық бағдарламаларды пайдалануы қажет. Бүгінде дәнекерлеу аппараттары, құрылыс саласындағы жұмыстардың көбі цифрлық жүйемен басқарылады. Алпыс жылдан аса тарихы бар колледж кезінде мыңдаған жұмысшы мамандарын даярлағаны мәлім. Олардың 20 пайызы – дәнекерлеуші, 20 пайызы – электрик, 20 пайызы кран жүргізушісі болса, дер кезінде жұмыспен де, баспанамен де қамтамасыз етіліп келген. Ал қазіргі кезде еңбек нарығына енді шыққан жас кадрлар бірден қиындыққа тап болады. Өндіріс орындарының көбіне дипломды кадрлардың орнына шетелден жұмысшы шақырған әлдеқайда тиімді. Сондықтан жас мамандарды жұмыспен қамтып, әлеуметтік жағдайына қарайласу, баспана бағдарламаларының шарттарын жеңілдетуді қарастырған жөн, – дейді Талғат Айтжанов.
Бүгінде колледжге түсу түлектерге қиын емес. Онлайн тестілеу бағдарламасы арқылы өз қабілеттерін анықтап, қандай мамандыққа икемді екенін тексеріп, дұрыс таңдау жасай алады. Өткен оқу жылында аталған колледж түлектерінің 88 пайызы жұмысқа орналасса, оның ішінде 65 пайызы өз мамандығына сай жұмыс тапқан. Тек көптеген түлектің жұмысқа орналасып, тәжірибе жинақтағаннан кейін жалақысы тәуір салаларға ауысып кететіні қынжылтады. Сөйтіп, алған дипломы керексіз болып қалады. Бұл мемлекет ақшасының желге ұшқанымен бірдей.
Т.Айтжанов жұмысшы мамандығының беделі оларды оқытатын ұстаздарға да тікелей байланысты екенін алға тарта отырып, бүгінде магистратурадан кейін колледждерде сабақ беріп жүрген мамандарға қосымша ақы төленбей келгенін еске салды. Оның үстіне өндірістік тәжірибеден сабақ беретін шеберлердің жалақысы төмен болғандықтан, көпшілігінің кәсіпорындарға кетіп қалуы жиі кездеседі. Бұл мәселе Парламентте де көтеріліп, депутаттар колледждердегі мұғалімдер мен шеберлердің жалақысы орта мектеп мұғалімдеріне қарағанда әлдеқайда төмен екенін, бұл фактор мамандардың жұмыстан кетуіне, кәсіптік білім сапасының төмендеуіне әкелетінін айтқан-ды. Ал колледж студенттері үшін жан басына шаққандағы қаржыландыру орта мектептегі төлемдерден екі есе төмен. Осы орайда депутаттардың айтуынша, колледждерде сапалы білім беруді ұйымдастыру мен білікті орта буын мамандарын даярлау үшін жан басына қаржыландыруды тиісті деңгейде қамтамасыз ету қажет.
Осы орайда Алматы әкімдігінің де бұл бағыттағы қадамдары қуантарлық. Техникалық және кәсіптік білім беру жүйесін дамыту үшін биыл мемлекеттік тапсырысты 16 500 орынға арттырып, жергілікті бюджеттен 7,8 млрд теңге қарастырылған. Тәлімгерлік бағдарламасын енгізу арқылы дуальды білім беру тетігі де қайта қарастырылып отыр. Студенттер жақсы тәжірибе жинақтауы үшін әкімдік тарапынан өндірістік тәжірибелі шеберлер еңбегін қаржыландыру жағына да көңіл бөлініп келеді. Сондай-ақ биыл ондаған маман Германия, Финляндия, Түркия, Швеция, Швейцарияның озық білім орталықтарына барады.
Оқу-ағарту министрлігі академиялық дербестік алған колледждерде оқу мерзімі 3 жыл 10 айдан 2 жылға дейін қысқарып, кәсіптік-техникалық білім беру ұйымдары жергілікті кәсіпорындармен келісім жасауының нәтижесінде түлектер 100 пайыз жұмысқа орналасуға кепілдік алады, деп мәлімдегені белгілі. «Алайда академиялық дербестік бойынша оқу мерзімін қысқарту мәселесі мамандықтардың барлығына қолданылмауы керек», дейді Т.Айтжанов. Оның айтуынша, оқу мерзімін белгілі уақытпен ғана шектеуге болмайтын мамандықтар бар. «Бүгінде мамандыққа лицензия беру нормативі де қарастырылып жатыр. Бір мамандықта 3-8 біліктілік болуы мүмкін. Ал тексеріс барысында оқу орны сол талаптарға сәйкес келуі керек. Яғни оқу әдістемесі, шеберханасы, оқытушысы да заманға сай болуға тиіс. Сондықтан біліктілік бойынша лицензияны барлық мамандыққа пайдаланған дұрыс емес. Мысалы, аспаз-кондитердің оқу мерзімін қысқартқанмен, оны құрылыс мамандықтарына қолдануға келмейді. Сондықтан кейбір мамандықтарға сараптама керек», дейді ол.
Мемлекет қаржысын білікті мамандар даярлауда тиімді жұмсау үшін іске асыратын қадамдар жеткілікті. Мамандар дуальды оқыту жүйесін дамыта отырып, кәсіптік техникалық оқытудың стандарттарына өзгеріс керек деген пікірде. Ал жұмысшы мамандықтарының беделін көтеріп, сұранысын арттыру үшін коворкинг орталықтар, мектептер, колледждер жанынан өндірістік хабтар ашу тәжірибесіне де көңіл бөлген абзал. Мектеп бағдарламасында еңбек, технология пәні бағдарламасын күшейту – уақыт талабы. Ал колледждер түлектер таңдаған мамандықты кәсіби тұрғыдан шыңдаудың базалық орталығына айналуға тиіс.
АЛМАТЫ
