Бұл құжатта ел экономикасының негізгі салаларын қайта құрылымдау жолдары көрсетіліп, 2029 жылға дейін орындалуға тиіс бірнеше бағыт қамтылды. Сондықтан да алдағы үшжылдықтың жоспары қағаздағы әдемі жоба күйінде қалып қоймай, оның орындалуын халқымыз күтіп отыр. Осы бағытта Су ресурстары және ирригация, Көлік, өнеркәсіп және құрылыс, Туризм және спорт министрліктерінің құрылуы экономикалық реформалардың орындалуына сұранысты күшейтіп, құзыретті органдардың жауапкершілігін арттырады. Меніңше, Президенттің өзі реформалардың сапалы жүргізілуіне басты жауапкершілікті алып отырған сияқты. Екінші жағынан, алдыңғы Жолдауларда көтерілген мәселелер биылғы Жолдауда да жалғасын тапты. Соның бір көрінісі – қаржы-банк саласына қатысты сын-пікірлер. Президент: «Былтыр негізгі капиталға салынған қаражат ішкі жалпы өнімге шаққанда небәрі 15 пайыз болды. Бұған негізінен еліміздегі банктердің экономиканы дамытуға белсенді атсалыспауы себеп болып отыр», дей отырып, банктердің экономиканы қаржыландыруға құлықсыздығы, былайша айтқанда олардың оңай пайда табу жолын іздеуі, әсіресе тұтыну несиесімен тым әуестеніп кеткендігін сынға алды. Банктер адамдарды шексіз қарызға батыруын доғарып, экономиканың нақты секторларын қаржыландыруға тиіс. Әйтпесе, мұндай біржақтылық еліміздің қаржы жүйесіне үлкен соққы әкеледі. Бір нәрсені түсініп алған жөн, Президент Ұлттық банк тарапынан ақша-несие саясатының дұрыс жүргізілуін сұрап отыр. Өйткені коммерциялық банктер неғұрлым экономиканың нақты секторларына бетбұрыс жасаса, соғұрлым макроэкономикалық жағдай жағымды жағына қарай өзгереді.
Алдағы күндері еліміздің салық саясатында да бірқатар өзгеріс болмақшы. Президент корпоративтік табыс салығынан және басқа төлем түрлерінен түсетін кірістің бір бөлігін өңірлерге берудің оң нәтиже көрсеткенін айта келіп, аудан әкімдеріне жергілікті бюджетті басқару құқығын беруге ұсыныс етті. Жолдауда көрсетілген тағы бір маңызды мәселе – ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу үлесін алдағы үш жылда 70 пайызға арттыру. Осы тұрғыдан алып қарағанда, кейбір салық түсімдерінің аудандық бюджетте қалуы ауылдағы шағын кәсіпкерліктің өркендеуіне жол ашары анық. Жолдауда жаңа өнеркәсіп саясатына көшу жолдары да нақты айтылды. Ел экономикасының тірегі бірыңғай саудаға негізделмейді, шикізат ресурстарын сатумен шектелмейді. Ел экономикасының негізгі қозғаушы күші өндіріс екені тәуелсіздік алған 30 жылдың ішінде дәлелденді. Өйткені экономиканың тірегі саудаға ғана негізделмейді, шикізат ресурстарын сатумен шектелмейді. Экономиканың тірегі – отандық өндіріс. Соның ішінде ақсап келе жатқан тұсымыз – терең өңдеу мәселесі. Алайда елде өндірілген өнім тұтас өңделмей жатыр деп те біржақты айтуға болмас. Өнеркәсіп өндірісі бар, азық-түлік өнімдерін өндіруде бұрынғыға қарағанда ілгерілеушілік болғанымен, бұл жеткіліксіз.
Елімізде жеңіл өнеркәсіпті дамыту мәселесі өте өзекті күйінде қалып отыр. Біз халық тұтынатын ең қажетті бұйымдармен және азық-түлікпен өз-өзімізді қамтамасыз етуге қол жеткізуіміз керек. Сол тұрғыдан алғанда отандық тауар өндірушілер алдынан шығатын кедергі көп. Шағын кәсіпкерліктің өнім өндіру және оны өңдеумен айналысуына кедергі келтіріп отырған негізгі фактор – салық түрлерінің көптігі және салық мөлшерлемесінің тым жоғарылығы. Отандық тауар өндірушілердің алдындағы тағы бір қиындық – ғимаратты жалдау құны мен қуат көздерінің қымбаттығы, банктен алатын несие мөлшерлемесінің тым жоғарылығы. Кәсіпкерлердің алдынан үнемі тосатын осы кедергілерді реттеуге Үкімет араласпаса, өз күшімен шыға алмайды. Мұны шешудің бірнеше алғышарты бар. Бұл үшін сапалы жолдар салынып, логистика дұрыс жолға қойылуы керек. Сонда экономикаға тың серпіліс келеді. Жақсы жолдар, реттелген көлік қатынасы тауар қозғалысының жылдамдауына септігін тигізіп қана қоймай, отандық туризмді дамытуға жол ашады. Бұл өңірлерде жаңа жұмыс орындарының көптеп ашылуына жол ашады және халықтың әл-ауқаты жақсара түседі. Тағы бір өзекті мәселе, бүгінде қай салада болмасын делдалдық белең алып, ол ел экономикасының ілгерілеуіне үлкен кедергі келтіріп отыр. Басы ашық жайт, Үкімет делдалдықты жоймай, баға тұрақтылығы орын алмайды. Баға тұрақтылығы экономикаға оң серпіліс әкелетіні Жолдауда нақты айтылған.
Жолдауда көрсетілген бағыттарға сәйкес әр өңірдің өзіндік ерекшеліктеріне сай экономиканың нақты секторы дамуға тиіс. Президент қадап-қадап көрсеткен негізгі экономикалық саясаттың бағыттарын орындауға ел болып жұмылғанымыз жөн. Бұл жерде жаңа экономикалық саясатты жүзеге асыруға жауапты мемлекеттік органдар басшыларынан бастап, өңірдегі жауапты органдар қызметкерлерінің өз ісіне деген адалдығы мен парасаттылығы үлкен рөл атқарады. Еліміздің дамуына ықпал ететін экономикалық парадигмалардың өміршең болуына әрбір азамат атсалысуы керек. Тұтастай алғанда, еліміздің өзге мемлекеттермен терезесі тең болуы үшін ұлттың ұйысуы осындай сәттерде қажет.
Ғалым МҮСІРОВ,
Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университетінің қауымдастырылған профессоры, экономика ғылымдарының кандидаты
