Сонымен биыл енгізілген Әлеуметтік кодексте бекітілгендей, жеткіліктілік шегінен асқан соманы салымшылар тек емделуге және тұрғын үй жағдайларын жақсартуға жұмсай алмақ. Бүкіл зейнетақы жинақтарының жалпы сомасы немесе біржолғы зейнетақы төлемдерін алудан кейін қалған соманың 50%-дан аспайтын көлемін салымшылар активтерді басқару компаниясын таңдау арқылы жеке басқаруға тапсырады. Зейнетақы жинақтарының сақталуын мемлекеттік кепілдендіру тек Ұлттық банк басқаруында қалған зейнетақы жинақтары арқылы таратылатыны көрсетілді.
Жақында Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры кейінгі үш жылда 3,7 трлн теңге сомасына тұрғын үй сатып алуға және емделуге берілген 1,8 млн аса өтінішті іске асырылғанынан хабардар еткені бар. Онда зейнетақы жинақтарын азаматтар тұрғын үйге, емделуге немесе басқарушы компанияларға аударуға БЖЗҚ-дағы зейнетақы жинақтарының қолжетімді сомасы шегінде қолданатыны жөнінде аталып көрсетілген.
БЖЗҚ-ның таяуда ұсынған мәліметіне қарағанда, жыл басынан бері қор салымшыларының тұрғын үй жағдайларын жақсартуға 1,4 млн аса өтінішті қарастырған екен. Азаматтардың уәкілетті оператор-банктерінде ашылған арнайы шоттарына БЖЗҚ шамамен 3,3 трлн теңге қаржы аударыпты. Біржолғы зейнетақы төлемдерінің орташа сомасы 2,3 млн теңгені құраған көрінеді. Өтініштердің ең көп саны Алматы қаласы (уәкілетті операторларға аударылған жалпы соманың 23,08%), Маңғыстау облысы мен (16,32%) Астана қаласының (13,86%) тұрғындары болды.
Салымшылардың зейнетақы жинақтарын пайдалану мақсаттарын талдай отырып, барлық өтініштің шамамен 35,05%-ы азаматтық-құқықтық мәмілелер бойынша меншікке тұрғын үй сатып алу (түпкілікті есеп айырысу) және жеке тұрғын үй салу (меншігінде жер телімі болған кезде), өтініштердің шамамен 21,12%-ы тұрғын үй құрылыс жинақ ақшасына одан әрі жинақтау үшін салымды толықтыру, 15,74%-ы ипотекалық тұрғын үй қарызы жөнінде берешекті ішінара өтеу (оның ішінде Ислам банкінің қаржыландыруы аясында), 15,12%-ы тұрғын үй құрылыс жинақтарының жүйесіне байланысты ипотекалық қарыздар берешегінің ішінара өтеу мақсаттарына жұмсалған.
Бүгінгі таңда зейнетақы жинақтарының бір бөлігін пайдалануға берген өтініштерді қабылдайтын уәкілетті оператор-банктер қатарында «Отбасы банк» тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ, «Қазақстан Халық банкі» АҚ, «Altyn Bank» АҚ, «Банк ЦентрКредит» АҚ және «Банк Фридом Финанс Қазақстан» АҚ бар. Мұның арасында уәкілетті операторлардан 484,57 млрд теңге салымшылардың немесе алушылардың жеке зейнетақы шоттарына қайтарылған. Оның себебі біздің азаматтардың біржолғы зейнетақы төлемдеріне өтініш берушілер белгіленген мерзімінде пайдаланбаған көрінеді.
БЖЗҚ емделуге ақы төлеу үшін жалпы сомасы 380,53 млрд теңгеге 449 413 өтінішті орындаған. Алынған соманың орташа мөлшері – 0,85 млн теңге. Өтініштердің 96% стоматология мен 2,55% офтальмологияға ем-шара жасаған. Қалған медициналық бағыттарға зейнетақы жинақтарының шамамен 1%-ы пайдаланылыпты. Салымшылардың немесе алушылардың БЖЗҚ-дағы жеке зейнетақы шотына 34,68 млрд теңге қайтарылған.
Жеке инвестициялық басқару бойынша инвестициялық портфельді басқарушыларға 2021 жылдың ақпанынан осы жылдың бірінші қыркүйегіне дейін 11,1 млрд теңге аударылып, 7 903 өтініш орындалыпты. Аударымның орташа сомасы – шамамен 1,4 млн теңге. Бүгінгі күні қорда бес аталған басқарушы мен зейнетақы активтерін сенімгерлік басқару туралы шартқа отырған.
Оның ішінде 11,1 млрд теңгенің 41,55% немесе 4,6 млрд теңгесі «Jusan Invest» АҚ-ға, 24,48% немесе 2,72 млрд теңгесі «Halyk Global Markets» АҚ-ға, 15,27% немесе 1,7 млрд теңгесі «BCC Invest» АҚ-ға, 9,83% немесе 1 млрд теңгесі «Halyk Finance» АҚ-ға, 8,87% немесе 0,98 млрд теңгесі «Сентрас Секьюритиз» АҚ-ға аударылған.
Биыл шілде айынан бастап салымшылар өздерінің міндетті жарна түрлері (МЗЖ және МКЗЖ) есебінен жинақтарының 50%-ға дейін жеткіліктілік шегін есепке алмай-ақ, инвестициялық портфельді басқарушылардың басқаруына бере алады. Ерікті зейнетақы жарналары есебінен жиналған жинақтарды инвестициялық басқаруға толық көлемде беруге болады. Шілде-тамыз айларында бұл құқықты 1 798 азамат пайдаланып, портфельді басқарушыға 2,15 млрд теңге қаржы аударды. Бұл ретте БЖЗҚ қаржы аударуға берілген 2 мыңға жуық өтінішті қанағаттандырыпты.
Зейнетақы активтерін ИПБ сенімгерлік басқаруына бастапқы бергеннен кейін салымшы жылына кем дегенде бір рет зейнетақы жинақтарын бір ИПБ-дан екіншісіне сенімгерлік басқаруға беру үшін БЖЗҚ-ға өтініш беруге құқылы.
Өткен жылдың наурызы мен биылғы тамыз айлары аралығында 200-ге тарта өтініш беруші ИПБ-ны ауыстырды. БЖЗҚ жалпы сомасы 400 млн теңгені бір ИПБ-дан екіншісіне ауыстыру туралы 200-ге тарта өтінішті аяқсыз қалдырмады. Шілдеден бастап ИПБ басқаруындағы зейнетақы жинақтарын Ұлттық банк басқаруына қайтару мерзімі екі жылдан бір жылға қысқартылды. Осы жылдың наурызы мен тамыз айлары аралығында БЖЗҚ жалпы сомасы 2,2 млрд теңгеге қаражатты ИПБ-дан ҰБ-қа аудару бойынша 602 өтінішті орындады.
Инвестициялық портфельді басқарушылар Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорынан зейнетақы активтерін алғаннан кейін оларды Ұлттық банкі басқармасының 2014 жылғы 3 ақпандағы №10 қаулысымен бекітілген және инвестициялық декларацияда көзделген инвестициялық портфельді басқару жөніндегі қызметті жүзеге асыру қағидаларында көрсетілгендей рұқсат етілген қаржы құралдарына инвестициялайды.
Зейнетақы жинақтары Ұлттық банктің басқаруында болған кезеңде салымшы зейнет жасына жеткенге дейін инфляция деңгейін ескере отырып, зейнетақы жинақтарының сақталуына мемлекеттік кепілдік қолданылады. Зейнетақы жинақтарын инвестициялық портфельді басқарушылар сенімгерлік басқаруына аудару кезінде мемлекеттің кепілдігі басқарушы компанияның зейнетақы активтері кірістілігінің ең төменгі деңгейін қамтамасыз ету жөніндегі кепілдігімен ауыстырылады. Бұл зейнетақы активтерін басқару нарығындағы барлық ИПБ басқаруына берілген зейнетақы активтерінің орташа белгіленген кірістілікті негізге ала отырып есептеледі.
