Коллажды жасаған – Зәуреш СМАҒҰЛ, «EQ»
«Кедейлікті қысқартып, халықтың әл-ауқатын арттырудың ең сенімді жолы – жұмыспен қамту. Алайда экономикалық өсімнің баяулауы жұмыс орындарын құруды айтарлықтай қиындатады. Өсім болжамының үкім емес екенін де ескеру керек. Бізде жағдайды өзгертетіндей мүмкіндік бар, бірақ ол үшін бәріміз бірлесіп еңбек етуіміз керек», дейді Дүниежүзілік банк басшысы Аджай Банга.
Қалыптасушы нарықтар және дамушы экономика елдері әзірге жақында болған банк дағдарысынан зардап шеге қойған жоқ. Бірақ қазіргі жүріп бара жатқан жолдары да біршама қатерлі. Әлемдік нарықтағы несиелеу шарттарының қатаңдатылуы салдарынан қалыптасушы нарық және дамушы экономика елдері халықаралық облигация нарығына деген қолжетімділіктен айырылған. Несие қолжетімділігінің төмендеуі ондай елдерде қатты сезіліп отыр.
«Әлем экономикасы қауіпті жағдайда. Шығыс және Оңтүстік Азиядан басқа барлық аймақ кедейлікті жою, климаттың өзгеруімен күресу және адам капиталын толықтыру үшін қажетті даму динамикасынан алшақ. 2023 жылы сауда өсімі пандемияға дейінгі жылдардағы өсімнің үштен бірінен аз болады. Дамушы экономикалардағы пайыздық мөлшерлемелердің өсуіне байланысты қарыз ауыртпалығы көбейеді. Бұл ретте тұрақты даму мақсаттарына жету үшін тиісті қаржыландыру қажеттілігі жеке инвестициялар көлемінің ең оптимистік болжамды көрсеткіштерінен әлдеқайда асып түседі», дейді Дүниежүзілік банктің даму экономикасы бойынша вице-президенті және бас экономисі Индермит Гилл.
Дүниежүзілік банк бас экономисінің орынбасары Айхан Косенің айтуынша, экономикасы дамып келе жатқан көптеген ел экономиканың әлсіз өсуі, тұрақты жоғары инфляция және қарыздың рекордтық деңгейі мәселелерін шешуге тырысып жатыр. Алайда жаңа қауіптер, мәселен, дамыған экономикалардағы қаржылық шиеленістің қайта өсуінің салдарының кең таралу ықтималдығы жағдайды одан әрі нашарлатуы мүмкін.
Олардың болжамынша, осы жылы дамыған экономикалардағы өсім 0,7 пайызға (2022 жылы ол 2,6 пайыз болды) баяулайды және 2024 жылы төмен деңгейде қалады. 2023 жылы 1,1 пайызға өсім көрсететін АҚШ-та соңғы бір жарым жыл ішінде пайыздық мөлшерлеме күрт өсімі әсерінің жалғасуына байланысты 2024 жылы өсім қарқынының төмендеуі 0,8 пайызға дейін әлсіреуі мүмкін. Еуроаймақта 2023 жылы өсім 0,4 пайызға дейін құлдырайды деген болжам бар (2022 жылы ол 3,5 пайыз болды). Бұған ақша-кредит саясатының қатаңдауы және энергия ресурстарының бағасын көтерудің ұзаққа созылған әсері себеп.
Ұлттық банк төрағасының орынбасары Әлия Молдабекованың айтуынша, жаһандық экономикада әртүрлі ахуал қалыптасып отыр. Тамызда сыртқы нарықтарда картина әрқалай қалыптасты, қаржы нарығына қатысушылар әлі де Федералды Резерв Жүйесінің (ФРЖ) риторикасын мұқият қадағалауда дейді ол.
«Қатаң риторика аясында АҚШ долларының DXY индексі тамыз айының қорытындысы бойынша 1,7 пайызға, ал дамушы нарықтардағы валюталардың индексі 1,9 пайызға төмендеді. Қытайдың жылжымайтын мүлік секторындағы дағдарыс қаржы секторына таралып, Қытай үшін экономикалық тәуекелдерді күшейту үстінде. АҚШ қор нарығы жыл басынан бері айтарлықтай көтерілуден кейін тамызда доллардың нығаюы аясында шоғырланғаны байқалды. Бұл жағдай ФРЖ мөлшерлемелерін төмендету циклінің басталуын күтушілердің кешігуімен байланысты болды. Мысалы, нарыққа қатысушылар ФРЖ-ның негізгі мөлшерлемені қаншалықты жоғары көтеруі туралы мәселеден негізгі мөлшерлеме осы деңгейде қаншалықты ұзақ уақыт сақталып тұратыны туралы мәселеге ауысты. АҚШ-тағы рецессияның басталуын күту қысқарды», дейді.
Оның айтуынша, ФРЖ-ның негізгі мөлшерлемеге қатысты «higher for longer» риторикасы, тамыз басында АҚШ-тың кредиттік рейтингін Fitch рейтингтік агенттігінің «AAA»-дан «AA+»-ке дейін бір сатыға төмендету туралы жаңалығы АҚШ қазынашылық облигациялары кірістілігінің өсуіне және акциялар нарығындағы сатылымдарға алып келді. Осы орайда барлық актив кластары қысымға ұшыраған. Осылайша, Ұлттық қордың инвестициялық кірісі тамызда теріс қалыптасыпты.
Алдын ала деректерге сәйкес Ұлттық қордағы валюталық активтердің көлемі өткен айда шамамен 300 млн долларға төмендеп, тамыз айының соңында 59,9 млрд долларды құраған.
Еуразиялық даму банкінің дерегінше 2023 жылы қаңтар-тамыз аралығында Қазақстанның ішкі жалпы өнімі 4,9 пайызға өскен (2023 жылғы қаңтар-шілдедегі 4,8 пайыздан кейін). Өсімге инвестиция факторы (жылдық +12,2 пайыз) оң әсер еткен. Өнеркәсіптік өндіріс пен қызмет көрсету секторында жоғарғы деңгейдегі айналым байқалады дейді ЕАДБ сарапшылары. ОПЕК+ келісімі аясындағы міндеттеме (мұнай өндірісін қысқарту туралы) ішкі жалпы өнім өсіміне тежеу болуы мүмкін. Банк сарапшылары 2023 жылы еліміздің ішкі жалпы өнімі 4,3 пайыз болады деп күтеді.
