Коллажды жасаған Зәуреш Смағұл, «ЕQ»
Мемлекет басшысы Үкіметтің алдына осындай ауқымды міндетті жүктеді. Әрине, бұл үшін сенімді, серпінді қадам қажет. Әр қадамды мұқият ойластыру, бюрократиялық кедергілерді жою, жұмыс тәсілін өзгертіп, нақты нәтиже үшін жұмыс істеуге көшу қажеттігі аңғарылып отыр. Бұл – осы күннің басты талабы. Үкімет, министрлер мен әр деңгейдегі әкімдер осы талапты ұстанатын болса, алда атқарылатын жұмысты ширатып, бюджеттен бөлінген қаржының мақсатты жұмсалуын қамтамасыз ете алады.
Кейінгі бес жылда бюджет тапшылығы 11 триллион теңгеден асып отыр. Бұл – ойланатын дерек. Қай салада да жаңаша жұмыс тәсілі, оның ішінде бюджетті бөлу тәртібі, жаңадан дайындалып жатқан Салық кодексі, жаңа инвестициялық ахуалды жақсартуға қатысты тың қадам қажеттігі аңғарылады. Жалпы, бюджет тапшылығы мәселесінің туындауының зардабы барын жоққа шығаруға болмайды. Өйткені бұл көптеген маңызды стратегиялық жоспардың толыққанды іске асырылуына кедергі келтіреді.
Облыстық мәслихаттың депутаты ретінде облыс бюджетінің жоспарлануына қатысты мәселелер күн тәртібінде қаралғанда бұл жайтты көріп жүрміз. Мемлекет басшысы атап өткендей, расымен де кейде әлеуметтік мәселелерді шешу мақсатында стратегиялық маңызды жобаларды жүзеге асыруға қаражаттың тапшылығы қолбайлау болып жатады. Осы орайда Мемлекет басшысы «Үкімет шығыстардың экономикалық пайдасы барынша жоғары болуына баса мән бере отырып, оның нақты басымдықтарын айқындауы керек», деген орынды тапсырма берді.
Тағы бір мәселе – мемлекеттік сатып алу, мемлекет пен жекеменшік серіктестігі, құрылыс саласын реттеу жүйесін реформалау. Бұл орайда инвестиция тарту және бюджет қаражатын тиімді пайдалану мәселесі өзекті болып отыр. Құрылыс индустриясында заңнамалық реттеуді қажет ететін мәселелер бар. Өйткені құрылыс саласы тікелей жұмысшылардың қауіпсіздігіне әсер етеді. Сол себептен бұл сала бақылаусыз болмауға тиіс. Бұл әсіресе жақында Алматы қаласында болған жер сілкінісінен бері қоғамда жиі талқыға түсіп жатыр. Құрылыс индустриясына әсіресе әлеуметтік салаға, білім және ғылымға мемлекет пен жекеменшік серіктестіктердің, бизнес өкілдерінің инвестиция салуына байланысты әртүрлі көтермелеу, салық жеңілдігі секілді мүмкіндіктерді қарастырудың маңызы зор. Мәселен, жоғары білім мен ғылымды дамыту үшін мемлекеттік сатып алуға қатысты заңнамаларды қайта қарау қажет. Бұл университеттердің ең бірінші білім алушыларға жайлы орта, инфрақұрылымы озық жатақхана, оқу-зертханалық ғимарттарын салуға, оқу-әдістемелік, материалдық-техникалық базасын нығайтуға ықпал етер еді.
Мемлекет басшысы атап өткен мәселенің бірі – ғылым, жасанды интеллект. Қазіргі бұрынғы кезең емес. Ең озық технология күн сайын жаңарып жатыр. Демек ғылым мен техникаға, жасанды интеллектіге бет бұрылған кезеңде Қазақстан да бұл салада артта қалмай, алға озуға ұмтылуға тиіс. Бұл – барлық ел өтіп жатқан қалыпты үрдіс. Сондықтан Қазақстан ғалымдарын да, компанияларға да қолжетімді болатын суперкомпьютер жасау іске асырылып жатыр. Жаңа технологияларды қолдану, ғалымдардың ғылыми жаңалықтарын өндіріске енгізу шағын бизнесті де, өнеркәсіпті де дамытуға серпін беретіні даусыз.
Әр мемлекет әлеуметтік-экономикалық әлеуетін, тұрғындардың тұрмысын жақсарту үшін азық-түлік қауіпсіздігіне баса мән береді. Өйткені ел экономикасы үшін күнделікті тұтынатын азық-түлікті импорттағаннан гөрі өзімізде өндіру тиімді болмақ. Демек алдағы уақытта ауыл шаруашылығына бөлінетін қаржы екі есеге дейін өсуі мүмкін. Осы орайда ғалымдардың жаңалықтарын ескеру қажет. Мысалы, Х.Досмұхамедов атындағы Атырау университеті ғалымдарының тиімділігі зор ғылыми жобалары бар. Атап айтқанда, ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы Болат Мұхамбетов ұзақ жыл зерттеу жүргізіп, аймақтың табиғатына төзімді түйежоңышқа тұқымын будандастыру арқылы төрт түлік үшін құнарлы өсімдікті өсірудің ғылыми қолданысын әзірледі. Бұл жобаны одан әрі іске асыру үшін жергілікті атқарушы биліктің қолдауы маңызды болып отыр.
Үнемшілдік мәселесіне көңіл аударатын мезгіл жетті. Өйткені әлемде су, электр энергиясының тапшылығы туындауы ғажап емес. Осы орайда бәріміз суды, энергияны үнемдеуді күнделікті міндетке, мәдениетке айналдыруымыз керек. Осы бағытта үнемдеу технологияларын қолданған кәсіпорындар мен мекемелерге бөлек талдау жасап, көтермелеу, қолдаулар тетігін енгізген жөн секілді.
Тұрғындардың наразылығын тудыратын бір жайт бар. Бұл – қоғамдағы сыбайлас жемқорлық. Президент бүгінгі қоғамды жегі құрттай жайлаған бұл қылмыспен күресуге баса назар аударды. Сыбайлас жемқорлықпен күресудің ең тиімді жолы – барлық саланы цифрландыру. Мұндай технологиялық қадаммен көптеген мәселені тиімді шешуге болатынына көзіміз жетіп жүр. Әсіресе жоғары оқу орындарында студенттерге білімнің қолжетімділігі, түрлі қызметті, анықтамаларды уақытында алу, жатақханаға орналасу секілді мәселелер цифрландыру үдерісімен шешімін тауып отыр. Осы орайда сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте жастардың волонтерлік қозғалыстары, құқықтық сауатын арттыруы нәтижесін бере бастады. Мысалы, «Жаңару» сыбайлас жемқорлыққа қарсы жалпыұлттық қозғалысы тиімді жұмыс атқарып келеді. Ең бастысы, жемқорлықтың алдын алу, төзбеушілік мәдениет қалыптастыруға көңіл бөлінді.
Саламат ЫДЫРЫСОВ,
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау университетінің ректоры, облыстық мәслихаттың депутаты
