Қалған 303 тұрғын үйдің орнына жаңа баспана беріледі. Мәселен, тасқын судан зардап шеккен Екідің, Қызылжұлдыз ауылдарының отыз шақты тұрғыны Арқалық қаласына мемлекет сатып алып берген пәтерлерге қоныс аударды. Солардың бірі – бұрынғы Екідің ауылының тұрғыны, алты баланың анасы – Мөлдір Тілеуқабылова.
«Табиғи апаттың салдарынан үйіміз су астында қалды. Іліп алатын ештеңеміз қалмады. Осындай қиын жағдайда далада қалдырмай, қанатының астына алып, қамқорлық көрсетіп жатқан мемлекетімізге, облыс, қала басшыларына алғысымыз шексіз. Ауылда моншамыз бар еді, ол да суға кетті. «Байтал түгілі, бас қайғы» болып, судың ортасында қалғанда Төтенше жағдай тікұшағы көмекке келіп, құтқарып алды. Жанымыздың аман қалғанына шүкір дейміз. Қиын сәтте қолұшын созған ауыл азаматтарына да ризамыз. Әуелде қоғамдық қор арқылы берген ақшаларына пәтер жалдап тұрдық. Енді, міне, қаладан үй алып жатырмыз. Бұл пәтерді өзіміз таңдап алдық. Бізге де, балаларға да ұнады. Жергілікті атқарушы органдардың өкілдері жолдасым екеумізге жұмыс жағынан да жәрдемдесеміз деп отыр. Қазір өзім үйдемін, балаларға қарап жатырмын. Жолдасым жұмысқа орналасып қалар деген үмітпен отырмыз», дейді М.Тілеуқабылова.
Мөлдірдің балаларының алды ер жетіп қалған, үш баласы жаңа үйінің жанындағы Ш.Уәлиханов атындағы №1 мектепте оқиды. Біреуі осы мектептің даярлық сыныбына барып жүр.
2 мыңға жуық тұрғын үй, саяжай баспанасын су басқан Қостанай ауданы тұрғындарынан жергілікті атқарушы билік бүгінге дейін 200-ге жуық өтініш қабылдап алған. Арнайы комиссия шамамен 140-тан аса үйге келген шығынның көлемін анықтап, ресми құжаттап, тіркеуге алған. Қазір комиссия мүшелері үйлерді аралап, есеп жүргізіп жатыр. Су тасқынынан зардап шеккендердің бәріне 369 200 теңгеден бірреттік төлем берілді. Ал дүние-мүлік шығыны есептеу, тіркеу іс-шаралары аяқталған соң өтеледі.
Тобыл өзені тасығанда Қостанайдың іргесіндегі Мичурин елді мекеніндегі 40 шақты үйге су кірген. Қауіптің беті қайтқан соң, тұрғындар да үйіне оралып, ауласын тазартып, шамасы келгенше үйінің іші-сыртын реттестіріп жатыр. Тұрғындардың айтуынша, сәуірдің алтысынан жетісіне қараған күні кірген қарғын судың тереңдігі 1-2 сағаттың ішінде адам мойнына дейін жеткен. Сол судың кесірінен біраз үйдің сылағы түсіп, шеті кертіліп, іргетасының асты сөгіліп жатыр. Осы ауылда тұратын Сейіловтер отбасы өздері осыдан екі жыл бұрын ипотекаға алған үйге су кіріп, сылағы түсіп, еденіне дейін жарамай қалғанын айтады.
«Үйдің іші-сыртын қайтадан сылау керек. Тұсқағаздарын қайта жапсырып шығу керек. Едендерін ауыстыру қажет. Жиһаздың бәрі іске жарамай қалды. Септиктен аққан нәжістің бәрі үйге кіріп кеткен. Тобыл өзенінің бір тармағы ауылдың дәл түбінен ағып жатыр. Сол маңдағы тұрғындар жағдайды қарап, бақылап отырған. Соншалықты су басатындай қауіп байқамадық. Бәрі тыныш еді. Кенеттен нөпір судың қайдан келгенін білмей қалдық», дейді Ләззат Сейілова.
Қазір арнайы комиссия Мичуринді аралап, шығын мөлшерін есептеп жатыр. Мұның сыртында, Қостанай ауданы бойынша зардап шеккендерден өтініш қабылдайтын 3 мобильді штаб құрылды.
«Қанша үйге жөндеу жұмысын жүргізу керек екенін тәуелсіз бағалау комиссиясы қарайды. Одан кейін құрылыс материалдарын сатып алуға қаржы бөлінеді. Әрбір үйдің шығынын комиссия анықтайды», дейді аудандық экономика және қаржы бөлімінің басшысы Ілиясхан Әмірбеков.
Тасқын судың зардабын жою мақсатындағы кешенді іс-шаралар аясында мал шығынының орнын толтыру мәселесі де біртіндеп өз шешімін тауып жатыр. Аталған мәселе, әсіресе, тіршілігі төрт түлікке тәуелді Арқалық, Торғай өңірінің тұрғындары үшін аса маңызды. Арнайы комиссия өкілдерінің мәліметінше, бүгінге дейін аталған өңірлерде 637 бас малдың құжаты дайындалып, мал иелеріне 64 млн теңге өтемақы төленген. Мысалы, Арқалық өңіріндегі Қызылжұлдыз ауылының тұрғыны Советхан Әлиев таяуда ғана алғашқылардың бірі болып суға кеткен малының өтемақысын алғанын айтады.
«18 бас малым жоқ, комиссия соның өлексесі табылған 10 басқа өтемақы төледі. Енді 8 бас малымның ізі жоқ. Шамасы, ағып кеткен-ау деймін. Таяуда сол 8 бас малыма өтініш қабылдап алды. Куә ретінде 3 адам апардым. Тағы өтемақы төленеді деп жатыр», дейді С.Әлиев.
Арқалық қаласындағы арнайы комиссияға Қызылжұлдыз ауылынан 3 өтініш түскен. Жалпы, бүгінге дейін облыстың оңтүстік аудандарында тасқын судан зардап шеккен тұрғындардың суға кеткен 268 малына төлем жүргізілді. Сондай-ақ суға кеткен 900-ден аса мал басына құжат әзірленді. Көп ұзамай мал иелерінің бәрі өздеріне тиісті өтемақысын алайын деп отыр. Ал ресми тіркелмеген, не өлексесі табылмаған түлікке өтемақы алудың өз тәртібі бар. Ол үшін мал иесі 3 адамды куәлік етіп, өзінде су тасқынына дейін бәленбай малдың болғанын дәлел етіп, өтініш жазуы шарт.
«Қазір бізге 20 өтініш келіп түсті. Оның үшеуі – Жанкелдин ауданынан, 11-і – Арқалықтан. Бұл өтінішер бойынша 938 басқа құжат дайындалған. Бұл құжаттар мал шығынын бағалайтын мекемеге жіберілді», дейді облыстық ветеринария басқармасы басшысының орынбасары Бауыржан Бекет.
Өңірде тасқын судың салдарынан шаруашылығы шатқаяқтап қалған фермерлерді қолдау тетіктері де ширап келеді. Мысалы, лизингке техника алған шағын шаруалардың борышын өтеу мерізімі де кейінге шегеріліп, ұзартылып жатыр.
Қостанай облысы
