Қазақ қоғамы тойдан кенде емес. Жақында әлеуметтік желіде бір думанның жарнамасы жерді жарып жібере жаздады. Онда бір қауым ел үлкен, ұзындығы шамамен екі метр бесікке еңгезердей бір жігітті бөлейді. Әлгі жігіт бесікке кәдімгідей ыржиып жата кетеді. Мұны қызықтаған ел: «Шүмегі қайда? Шүмекті әкеліп салыңдар» деп жүгіріп жүр. Расында, баласы шығар, бесікке бөлеген кейуана кәдімгідей күйбеңдеп, құндақтаған болып жатыр. Өткенді еске түсіріп, қызыққа қалайық дегені шығар. Бірақ ақылға сыятын «құбылыс» емес. «Ой, Алла-ай» дестік те қойдық. «Жер астынан жік шықты» деуіміздің мәні осында.
«Бұған сіз не дейсіз?» деп жөн білетін бірнеше этнограф, тарихшыға хабарластық. Ақыл тоқтатқан ол кісілер «Шырағым, мұндай ұшынып тұрған нәрсеге бізді итермелемегенің жөн. Бірақ мынау қазақ қоғамында бұрын-соңды болмаған масқара екен» десті. «Біз де соны білгендіктен хабарласып едік қой» деп қыр соңынан қалмаған соң, белгілі этнограф Бердіхан Құсайынов мынадай уәж айтты:
«Қандай да бір этностың рухани эрозияға ұрынуы деген болады. Ол екі түрлі. Біріншісі – өзінің сан ғасырлық дәстүрінен жеріну, екіншісі – дәстүрін мансұқтау. Мына жағдай осының соңғысына жата ма деймін. Сосын рухани аш, қарны тоқ жұрт рухын арзан күлкі һәм шоу-мақтан арқылы қанағаттандырады. Мұның астарында білместік қана емес, көргенсіздік жатыр.
Бұған қоғам болып тоқтау салмаса, ертең тұсаукесер, беташар, т.б. дәстүрлі құндылықтар осылай мазаққа айналып, ғұрыптық құнын жоғалтады да, бір ұрпақ айналғанда той-думан шоу ретінде күлетін құралға айналады».
«Бесікке бөлеу» деген сөздің төркінін сіз де түсінетін шығарсыз. Буыны бекімеген нәрестені ғана бөлей аласыз. Себебі оның аузына апарғанды емгеннен басқаға шамасы жоқ. Жас сәбидің дене мүшесі, арқа-басы қисық бітпесін деп бесікке құндақтап, махаббат нұрына, мейірім мен жылылыққа бөлейсіз. Сонымен қатар он екі мүшесі икемге келмей қалған сал адамды немесе кәрі жанды жатқызып-тұрғызып, орналастырасыз. Қамқорлығыңызға аласыз. Қайтыс болған соң арулап жер бесікке бөлейсіз. «Топырағың торқа болсын» деп тегін айтпайды ғой қазақ. Ал мына бөлеудің мәнісін сіз түсіндіріп бермесеңіз, біз білмедік.
Кейінгі кезде қазақ дәстүрі мен ұлттық тәрбиесіне қайшы әрекеттер ашық жарияға шығып, алды тұрақты жөнге айналып, елді шала бүліндіріп қойды. Күлдірем деп бүлдіріп жатқанын түсінбейтін көпшілік мұның бәрі дәстүрлі қазақ қоғамына жасалған ашық шабуыл екенін парықтай алмайтын сыңайлы. Қызық жаса, бірақ бүйректен сирақ шығармауға болады ғой. Ештеңеге зияны жоқ сайқымазақ дүниелер онсыз да жетіп артылмай ма? Сайқымазақ шақыр, күлдіргі қыл, бірақ бүлдіргі жасап, тұнығыңды шайқамасаңшы.
«Арқаның қызыл изені
Басы күрдек, түбі арал,
Қыдырып шалар аруана.
Кәрісі кімнің жоқ болса,
Жасы болар дуана» деген Махамбеттің сөзі осындайда еске түседі. Мұндағы «кәрісі кімнің жоқ болса...» дегенді жөн білетін ақылманы, әй дейтін әжесі, қой дейтін қожасы жоқ деп түсініңіз. Өйткені жөн білетін ақылдының сөзін тыңдаудан қалып барады ел. «Бас-басына би болған өңкей қиқым, мінекей, бұзған жоқ па елдің сиқын» деп Абай атам заманда күйінген. Қазір де тыйылып кеткен жоқ, «нәтижесін» күн өткен сайын беріп жатыр.
Қайбір жылдары әлдебір шетелде, шамасы америкалықтар болса керек, мәйітті табытқа салып, асқан шадыман күймен, көңілді музыка қойып шығарып салғаны туралы сюжет тарап, түршіккенбіз. Табыт та жер бесіктің бір түрі емес пе? Тал бесік пен жер бесіктің арасында бейсауат бесікке түскеннен сақтасын.
