1996 жылы Ұлттық кітапхана Білім және ғылым министрлігінің Білім және ғылым саласындағы Бақылау комитетінің шешімімен барлық ғылым саласы бойынша қорғалған кандидаттық және докторлық диссертациялардың депозитариі болып бекітілді. Елімізде қорғалған диссертациялардың міндетті 1 данасы қорымызға түсіп отыратын және барлық диссертация кітапхана қорында сақталатын. 2000 жылғы 27 қыркүйекте ұлттық кітапханада диссертация бөлімі ашылып, кітапханаға түскен ғылыми еңбектер енді бөлімнің жеке қорында сақталатын болды. 2020 жылы 10 қыркүйекте қоғам қайраткері, заң ғылымдарының докторы, профессор Салық Зимановтың туғанына 100 жыл толуына орай Ұлттық кітапхананың диссертация бөлімінің оқу залына Салық Зимановтың есімі берілген болатын. Мен диссертация қорын ғылымға апаратын құс жолы деп атар едім. Диссертация бөлімі – Ұлттық кітапхананың ғана емес, сондай-ақ Қазақстанның және басқа елдердің ғылыми ортасына қызмет көрсететін мамандандырылған құрылымдардың бірі. Ол Ұлттық кітапхананың ақпараттық қызмет көрсету жүйесінің бір бөлігі ретінде ұлттық стратегия аумағында диссертация қорын жинақтауды, оған қол жеткізуді және сақтауды қамтамасыз ету жұмысын жүзеге асырады.
Диссертация бөлімінің алтын қорында ғылымның барлық саласын түгел қамтитын 70 000-нан астам еліміздегі ғалымдардың кандидаттық және докторлық диссертация жұмыстарының түпнұсқалары сақтаулы. Бұл көрсеткіш ешқашан тұрақтамайды. Себебі диссертациялар бөлімінің қоры күн санап өсіп келеді. Бірегей ғылыми қор жинақталған бөлімде 37 000-нан астам микропішіндегі диссертация бар. Диссертациялар электрондық нұсқада және микропішінді түрде сақталады. Олар мемлекеттің ғылыми мұрасы ретінде ерекше қорғалатын құжаттардың түріне жатады. Қордағы құнды құжаттардың электрондық нұсқасы – 4500, диссертация саны 30 000-нан астам, микрофиша саны 37 мыңға жетіп жығылады.
Кітапхана қорындағы диссертацияны пайдалануға оқырман тарапынан ғылыми мекеменің басшысы қол қойған ресми сұраныс хат негізінде жүзеге асырылады. Диссертация бөлімінің оқу залы бакалавр студенттері, магистрант, докторант, ғылыми жұмыстармен айналысатын оқырмандарға қалтқысыз қызмет көрсетеді. Диссертация бөлімінің оқу залына жыл сайын еліміздің барлық аймағынан және шетелдерден 5 мыңға жуық ғалым, маман, зерттеуші келеді. Гуманитарлық және әлеуметтік ғылымдар бойынша диссертацияларға: педагогика, филология, экономика, философия, тарих, заң, мәдениеттану, психология және әлеуметтану ғылымдары 60% болса, ауылшаруашылық, техникалық, биологиялық және медицина ғылымдары 30% және физика-математика, химия, ветеринария және география ғылымдары 10% сұранысқа ие.
Барлық ғылыми еңбек ғасыр бейнесінде құндылығын жоғалтпайды. Оған дәлел – Мәскеуде қорғалған 1984 жылға дейінгі диссертациялар қорда қаз-қалпында сақталған. Ұлттық кітапхананың оқырмандары сол диссертация жұмыстарын сайттан көріп, оқи алады. Ал 1984–1994 жылдар аралығындағы диссертациялар қорда микропішінді түрде сақталған. Оны арнайы микрофильм оқу құралымен қарайды. Бұл – ғылыми зерттеу жұмыстарымен айналысып жүрген ізденушілер мен жалпы оқырман қауым үшін үлкен көмек.
Ақбаян СОЛТАН,
Қазақстан Республикасының Ұлттық кітапханасы С.Зиманов атындағы диссертация бөлімінің маманы
