Жас депутаттар жаңашылдық жаршысы бола алды ма?

Бұрын мәслихаттағы жас азаматтардың үлесі 2 па­йызға да жетпейтін. 2022 жылы заңнамаға енгізілген өз­герістер нәтижесінде бұл көр­сеткіш еселеп артты. Мұны жуықта Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев та атап өтті. Байқағанымыздай, еліміздегі жас депутаттардың көбі қалалық мәслихаттарға сайланған. Олардың арасында белсенді әрекетімен көзге түсіп жүргендері де, жұрттан бұрын қолын көтермейтін селқостары да бар. Жастар әлеуметтік желілерде белсенді әрі желіні жұртшылықпен байланыс құралы ретінде құп көреді.

Өзі сайланған мәслихатта таудай талаппен еңбек етіп, қоғаммен етене араласатын жастың бірі – Нарқозы Қартжан. Ол – №3 бір мандатты округі бойынша Ақтөбе қалалық мәслихатының депутаты.

– Жасым – 28-де, соңғы шақырылымда Ақтөбе қала­лық мәслихатына сай­лан­дым. Қазір мәслихат­тарда жастардың жиі шоғыр­лан­ғанын көруге болады. Жалпы, бұл үрдіс мәс­ли­­хат­тардың жаңаша бір серпінде дамып, тың көз­қарас қалыптастыруға бағыттал­ған деп түсіндім. Жастар мәс­ли­хатта шынымен өзгеріс әкеліп жатыр. Қазір сессияларда, тұрақты комиссияларда пікірталас пайда болды. Аға буынмен кейбір мәселелер бойынша пікір­тала жиі туындайды. Ойымызды ашық жеткізіп, көзқарасымызды білдіреміз. Әрине, әр мәселе бойынша әрбір депутаттың өзіндік көзқарасы, ұстанымы болуы заңды. Кейде жұртшылықпен байланыста жастардың әрекеті асып түсіп жатады. Жастар әлеуметтік желіде жиі отырады ғой, сол артықшылық болып отыр. Тұрғындар жиі көтеретін мәселелер – аула­ларды абаттандыру, асфальт төсеу, балалар алаңын салу, лифтілерді жаңарту т.б. Біздің қаладағы үйлер­дің көбі сонау өткен ғасыр­дың орта шенінде салын­ған. Төбелері, жертөлелері, инфрақұрылымы әбден тозып тұр. Соларды жаңарту бойынша халықпен түсін­діру жұмыстарын жүргізіп, атқарушы органдарды жұ­мыл­дырумен келеміз. Темір­жол вокзалы маңайын ретке келтіру, жалға берілетін пәтер­лерді бақылауға алу сияқты өзге де шаруалар бар­шылық. Кейде қолымыздан келмей қалатын жайттар болады, ол көбіне заң тұрғысына қатысты. Ондайда құзырлы органдарға жүгінуге тура келеді. Мәслихаттардағы жас­тар арасында меритократия жүйесі де байқалады. Көбі бозбала шағынан волонтер­лік қозғалысқа қатысқан. Ал облыстық мәслихат деңгейі­не жетуге материалдық жағынан жақсы қамтылған болу керек деп ойлаймын. Себебі депутаттардан ақша, материалдық қолдау сұрап келетін адамдар көп, – дейді Н.Қартжан.

Ел өңірлеріндегі ең жас депутаттар қатарында пав­лодарлық Русана Сулай­монова да бар. Русана­ның жасы – небәрі 24-те. Студент шағын­да қатардағы экология­лық белсендіден «Жасыл ел» облыстық штабы­ның директоры деңгейіне дейін өсіп шықты. Павло­дар қаласының қоғамдық өмі­рі­не белсене араласып, көрік­тендіру, абаттандыру мәселелерімен шұғылданады. Соңғы сайлау­да ол «Amanat» партиясы­­ның атынан Пав­лодар қала­лық мәсли­хаты­на сайланды. Бүгін­­де шаһар­дың экология­лық тұрғы­дан жақсаруына көптеген жобаға бастамашы болып жүр.

– Еліміздегі саяси реформадан кейін қалалар мен аудандардың мәслихаттарына сайлауда жастардың көбі­рек болуы талап етілді. Бұл белсенді құрдастарымызды өздерін халық мәселесімен айналысу ісінде көрсетуге жол ашты деп ойлаймын. Осы лекте мен де мәслихатқа өттім. Ең әуелі бұл үлкен тәжірибе алаңы болып отыр. Тұр­ғын­дармен сөйлесу, олардың мәсе­лесін шешу дегеннің өзі үлкен мектеп екен. Қоғамда түрлі коммуникациялар бар, соларды пайдаланамыз. Жалпы, мәслихаттағы депутаттар ара­сында бүгінгі ұрпақтың бар­лық буынынан өкілдер болғаны өте тиімді. Ал аға буын бізге жөн сілтеп, қиын сәттерде қолтығымыздан демеп жібереді. Өзім «Жасыл ел­де» қызмет еткендіктен, жаны­ма көгалдандыру, абаттанды­ру жұмыстары жақын. Әйтсе де, кез келген әлеуметтік мәсе­леге араласуға тырысамын. Әр мәселе – мен үшін мол тәжі­рибе, – деп ойымен бөлісті ол.

Ал Маңғыстау облыстық мәслихатының депутаты Аят Сүгірбай – сонау 2007 жылдан бері мәслихатқа сайланып келе жатқан депутат­тың бірі. Қылшылдап тұр­ған 25 жасында жергілікті мәслихаттан бастаған Аят Исатайұлы бүгінгі жастардың қарасы мәслихатта көбейіп жатқанымен, көбінің кәсіби деңгейі біз ойлағандай емес деген пікірде.

– Жастар заман талабына, көшке тез бейімделеді. Бірақ олардың келуі мәсли­хаттардың жұмысын өзгерт­ті, жаңашылдық әкелді деп айта алмаймын. Бүгінде жасым 42-ге келді, 17 жыл бойы бір­неше шақырылымның депутаты болдым, елдің ісі­не араласып таудай тәжірибе жинадым. 8-шақырылым­нан бастап мәслихаттардағы жастар мен әйелдердің үлесі 30 пайызды құрауы керек деген норма қабылдан­ғаны мәлім. Мынау соңғы лекпен сайланған жастардың басым бөлігі – әлі де шикілеу. Мәслихат болған соң мұнда тартыс болады, пікірталас болады, сондай сәтте білімі мен тәжірибесі жетіспейтін жастар үнемі жеңіліс тауып жатады. Халықпен, қоғаммен тығыз жұмысты талап ететін өкілетті органда өмірлік тәжірибе болмаса, істің алға жылжуы екіталай, – деп ой қорытады тәжірибелі депутат.

А.Сүгірбай осы орайда мәс­лихаттардың дамуына, жастардың көптеп келуіне қатысты бірнеше ұсынысын жария етті.

– Ең әуелі жастарды депутаттық сайлау алдында іріктеуден өткізіп, кәдімгі­дей оқыту керек. Рас, жастар арасында білімді әрі сауатты азаматтар аз емес, бірақ өте сирек. Олардың ұсынысы бо­йынша, мәселен, біз аудандарда көшпелі жиындар өткізе бастадық. Мәслихаттар ішін­де қозғалыс, жаңашылдық­қа ұмтылыс бар. Биыл мен мәслихат аппаратында екі студентті тәжірибеден өтуге шақырдым. Ондағы ойым халықпен жұмыс істейтін өкілетті орган өкілдерінің жұмысымен таныстыру. Екіншіден, өкілетті органда бүгінде меритократия жүйесі деген жоқ. Президентіміз айтқандай, лайықтылар қызметке келуі керек. Алайда депутаттық корпустан ол байқалмай тұр. Аудандық, қалалық мәслихаттарда 20 жыл шыңдалған азаматтар сол ортада қала береді. Ауылдағы халықтың жағдайын олардан артық білетін адам жоқ. Соларды өсіріп, өңірлік мәслихат­қа, Парламентке жеткізсек, елдегі мәселелердің оңтайлы шешімін табу, халықтың мұң-мұқтажын билікке айту да жеңілдей түседі. Себебі олар – сол мәселемен тұрақты айналысатын кәсіби мамандар. Үшіншіден, «кәсіби депутат» деген ұғымды қалыптастыру керек. Бізде кәсіби шенеунік, кәсіби кенші, кәсіби мұғалім, кәсіби металлург, тағысын тағы ұғымдар бар да, кәсіби депутат деген жоқ. 30 депутаттың кемі үшеуін сондай деңгейге жеткізсек, ол көрсеткіш болар еді. Төртіншіден, кез келген депутат мәслихаттағы өкілдігін аудандық жерден бастасын. Мұны айтып отырғаным, осы шақырылымда облыс­тық мәслихатқа келген жас депутаттардың көбі өте әлсіз, ауыл халқының жағдайынан, аудандарға бөлінетін трансферт, бюджеттік төлемдер жайынан мүлде бейхабар. Кейбірі тіпті халықпен жұмыс істей алмай отыр. Мәслихат – елдің, қоғамның тағдырына қатысты шешім қабылданатын орган. Оған дайындықпен келу керек. Сондықтан жастар көкжиегін кеңейтіп келгені абзал, – дейді депутат.

Өкілетті органдардағы стаитистикалық деректерді зерделей келе, облыстық мәслихаттарда жастардың, соның ішінде жас ер-аза­мат­тардың үлесі әлі де өте төмен екенін байқадық. Жоғарыда 30 пайыз норма туралы сөз еткенбіз. Бұл тарапта жастардың үлесі тапшы да, ал әйел адамдардың қатары баршылық екені көзге түседі. Бұған Павлодар қалалық мәслихатының құрамы дәлел, 24 депутаттың тең жартысы – әйелдер. Ал жас депу­тат дегендерден бір ғана ер адам бар. Павлодар облыс­тық мәслихатындағы 32 депу­тат­тың алтауы – әйел. Мұн­да жасы 35-ке дейінгі небәрі екі депутат бар. Соған қара­ғанда бүгінде жергілікті және өңірлік мәслихаттарға жас ер-азаматтар көп сайлана қой­майтын үрдіс сақталып отыр.

Павлодар облыстық қоғам­дық кеңестің мүшесі Ерке­ғали Жанғазы да жастардың мәслихаттардағы белсенділігі көзге түспейтінін айтады.

– Қазіргі мәслихат депутаттары, соның ішінде жастар буыны алдын ала әзірленген жоспар бойынша жүреді. Себебі көбі партиялардың атынан тіркеліп сайланған, олардың да белгілі бір бағдар­ламалары бар. Ертең елден ерек белсеніп, дау-дамайға қалатын болса, партияның атына кір келеді деп қорқады аға буын. Оларды тырп еткізбей ұстап отырғандары содан. Павлодар қалалық мәслихаттағы Болат Сүлей­менов, Гүлжайна Даримова деген жас депутаттар сайлау алдында тым белсенді болды, қоғамдық істердің бел ортасынан жиі байқала­тын. Өкінішке қарай, қазір екпіні басылып қалғандай. Ал облыстық мәслихаттағы Айдар Құрымбаев деген азамат керісінше белсенуге тырысады. Бірақ барлығын мәслихат аппараты болсын, өздері түскен партиялары болсын тежеп отырғанға ұқсайды. Меніңше, жас депутаттарға еркіндік жетіспейді, – дейді ол.

Үміт пен сенімді ақтау – жастардың парызы. Олар қазіргі қоғамның жетекші күші ретінде еліміздің дамуы үшін жауапты екені тағы мәлім. Еліміздің тарихы мен мәдениетінің тағдыры, дамуы мен модернизация­лануы, жалпы бүгіні мен ертеңі де жастарға байланысты. Мемлекет басшысы айтқандай, жастар, соның ішінде елдің мүддесін а­рқа­­лаған жас депутаттар ең жақ­сы қасиеттерді бойына сі­ңіруі қажет. Сондықтан мәсли­хат­тардағы жас буын отаншыл, білімпаз, еңбекқор, әділ әрі халыққа жанашыр болуға тиіс.

Павлодар облысы