Білім трансферті арқылы ғылым мен инновацияны дамыту, бәсекеге қабілетті мамандар даярлауды мақсат етіп отырған Үкімет жаһандық бәсекеде басымдықтарымызды қайта қарау қажеттігін қаперге алып, күш-жігерді техникалық мамандықты дамытуға бағыттап отыр. Бұған дейін Президент елімізде экономист, заңгер, менеджер мамандарды даярлауға көңіл бөлініп кеткенін сынға алып, ендігі кезекте инженерлер даярлау ісін шұғыл қолға алуды міндеттеді.
Елімізде шетел оқу орындарын ашу тәжірибесі бұрыннан қалыптасқан. 2001 жылы Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде М.В.Ломоносов атындағы ММУ филиалы ашылып, 2019 жылы екі ел арасындағы келісімді ратификациялау туралы заңға қол қойылды. Кейінгі жылдары Ресейдің басқа да университеттерінің филиалын ашу қарқын алды. Осыған орай Президент тапсырмасына сәйкес келер жылға дейін 6 Ресей жоғары оқу орны филиалын ашу туралы үкіметаралық келісімдерге қол қойылды. Мұндағы басты мақсат – көрші елмен білім саласындағы әріптестікті нығайта отырып, елімізде тапшылығы сезіліп отырған инженер кадрларды даярлау.
Бүгінде елімізде MESI Өскемен филиалы, ЧелМУ Қостанай филиалы, Санкт-Петербург гуманитарлық кәсіподақтар университетінің Алматыдағы филиалы, Мәскеу авиациялық институтының «Восход» Байқоңыр филиалымен қатар М.Дулати атындағы Тараз өңірлік университетінде Д.И.Менделеев атындағы Ресей химия-технологиялық университетінің, С.Өтебаев атындағы Атырау мұнай және газ университеті базасында И.М.Губкин атындағы Ресей мемлекеттік мұнай және газ университетінің филиалы, Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті базасында ашылған «Heriot-Watt» университеті, тағы да басқа бірлескен білім келісімдері іске асып, филиалдар жұмыс істеп жатыр.
Екі ел арасындағы ықпалдастық сапалы білім берумен қатар қос дипломды бағдарламалар аясында ақпараттық-коммуникациялық технологияларды игеруге ықпал етеді. Ғылым және жоғары білім министрі Саясат Нұрбектің айтуынша, шетел универсиеттерінің филиалдарын ашуда рейтингіне ғана емес, стратегиялық әріптестікке де басты назар аударылады. Ресей, Қытай, Еуропа, Түркия, Америка университеттерінің филиалдары білім, ғылым саласындағы халықаралық әріптестікті нығайту мақсатында таңдалған. Мұнымен қоса, шетелдік оқу орны жергілікті университетті халықаралық университетке айналдыруға міндеттенеді. Ал шетелдік әріптес оқу орындарын ашу аймақтардағы сұранысқа орай іріктеледі. Осыған орай 2029 жылға дейін елімізде 2 мыңнан астам біліктілігі жоғары маман даярлау көзделіп отыр.
Елімізде 2022 жылы Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде ашылған оқу орны – «Мәскеу инженерлік-физика институты» ұлттық ядролық зерттеу университетінің филиалы.
МИФИ-ді ашудағы басты мақсат – қолданбалы ғылым саласындағы ынтымақтастыққа жол ашып, бакалавриат, магистратура және докторантура бойынша ядролық физика, лазерлік және плазмалық технологиялар, атом энергетикасы, наноматериалдар салаларында бірлесіп маман даярлау.
МИФИ Ұлттық ядролық зерттеу университетінің (Мәскеу инженерлік-физика институты) Алматы қаласындағы филиалының жетекшісі, физика-математика ғылымдарының докторы Асқар Дәулетовтің айтуынша, «Шетелдік филиалдардың жағымды жақтары, әрине бар. Өйткені кез келген жүйенің ашықтығы, соның ішінде білім беру саналады. Білім алмасу әртүрлі тәжірибелерді бағалап, салыстырып, үздігін таңдауға мүмкіндік береді. Бүгінгі таңда МИФИ филиалы елімізде заңды тұлға ретінде жұмыс істеп жатыр әрі Мәскеуегі бас оқу әкімшілігіне бағынады. Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің ғимаратын келісімшарт негізінде тегін пайдалану мүмкіндігіне ие. Филиалда Қазақстан азаматтары Ресей Федерациясының бағдарламасы бойынша білім алып, Ресей үлгісіндегі диплом алады. Оқу орны кеңестік білім беру дәстүрін сақтап қалған, ондағы оқу жүйесінің ерекшелігін де атап кетсек артық болмайды. Бірақ филиалға түлектеріміз Ұлттық бірыңғай тест тапсыру арқылы түсе алмайды. Оларға бас жоғары оқу орнының талабына сәйкес қатаң сынақтан өтуге тура келеді.
Қазіргі кезде МИФИ Ұлттық ядролық зерттеу университетінің Алматы қаласындағы филиалында бакалавриатта 95 студент оқыса, магистратурада 39 студент білім алады. Студенттер Алматы қаласында 3 жыл, оған қоса бір жыл Мәскеу қаласында оқиды. Ресей Федерациясының заңнамасына сәйкес филиал қызметі оқытушылар құрамының 50 пайызы бас оқу орнынан болған жағдайда ғана толыққанды іске асады.
«Материалдық-техникалық, оқу-өндірістік, ғылыми зерттеу зертханаларына келетін болсақ, инженерлерді даярлау теориялық біліммен ғана байланысты емес. Келешекте сапалы білімді қамтамасыз етеміз десек, арнайы жабдықталған зертханалар, мұнымен қоса көрші Өзбекстан еліндегідей филиалдарға жеке корпустар қажет. Әзірге елімізде шетелдік оқу орындарының филиалдарын ашу үрдісін жеделдету мен қаржылық шығындарды азайту үшін оларды базалық университеттерде орналастыру жүйесі іске асырылған. Алдағы уақытта жеке кампустар мәселесі шешілуге тиіс. Ал болашақ инженерлер еліміздің еңбек нарығына дайындалатындықтан, филиалдарды қаржыландыру жағы ел ішіндегі индустриялық әріптестермен бірлесе шешілгені абзал. Тек қана осындай тәжірибелі бағытталған қадам ғана студенттердің кәсіби құзыреттілігін қамтамасыз етіп, жұмыс берушілермен тығыз байланыс орнатуға ықпал етеді», дейді филиал жетекшісі.
Екі ел арасындағы білім алмасу келісіміне 2003 жылы қол қойылған. Осы аралықтан бері еліміздегі оқу орындарына ғылыми тәжірибе алмасу мақсатында ғалымдар, оқытушылардың келуі дәстүрлі шараға айналып отыр. Мұнымен қоса бірлескен ғылым, білім бағдарламалары іске асып жатыр. Екіжақты келісімдер көп жағдайда университеттераралық келісімдер негізінде іске асып келеді.
Сарапшылар елімізде шетел оқу орындарын ашуда туындайтын бірқатар себептің бірін біліктілігі жоғары оқытушылардың жетіспеушілігімен байланыстырады. Әзірге елімізде бұл мәселе толыққанды шешімін тапқан жоқ. Орта білім мен ғылым саласындағы жасалып жатқан реформалардың нәтижелі кезеңі әлі алыстау. Білікті ғылыми кадрлардың шетелдерге кету үрдісі жалғасып отыр. Ал шетелдік университеттер филиалдары даярлаған мамандар сапасы – ертеңгі күннің еншісіндегі мәселе.
Осы орайда инженер кадрларды даярлауға басымдық беріп, Ресей университеттерінің филиалын ашуға көңіл бөліп отырған ел Үкіметін алаңдатып отырған мәселенің тағы бірі – білім саласындағы эмиграцияны тежеу. Деректерге сүйенсек, елімізден білім іздеп кеткен түлектердің 20 пайыздан астамы Ресей оқу орындарын таңдап, көп жағдайда көрші елде жұмыс істеп тұрақтап қалуға амалсыздан мәжбүр.
Бүгінде Ресейде 70 мыңға жуық отандасымыз білім алып жатыр. Олар көрші елде білім алып жатқан шетелдіктердің көшін бастап тұр. Ресей үкіметі Қазақстан студенттері үшін квота беріп, әр жылдарда 500–800 орын қарастырады. Ресей жоғары оқу орындарын таңдау себептеріне байланысты жүргізілген сауалнамаға сәйкес түлектер елімізде оқу бітіргеннен кейін жұмыс табу мүмкіндігінің аздығын атап өтсе, енді бірі Ресейдің Еуропа, Қытай, Кореяға географиялық жақындығынан жұмысқа орналасу мүмкіндігі мол екенін айтады. Мұнымен қоса өрші елдің кейбір оқу орындарына түсу талаптары салыстырмалы түрде алғанда, әлдеқайда жеңіл. Оларды гуманитарлық мамандықтармен қатар (шамамен 40 пайыз), металлургия, тау-кен ісі, мұнай газ, химия өнеркәсібі (35 пайыз), медицина, физика, химия (25 пайыз) саласы қызықтырады. Кейінгі кезде IT-технология, нано-биотехнология, роботтехника, радиоэлектроника, информатика мен есептеуіш техникалары, инжиниринг саласына да сұраныс артып отыр.
Сондықтан еліміздегі университеттер филиалдары ғана емес, инженерлік бағыттағы төл оқу орындарында білім алатын түлектер үшін жоғары мүмкіндіктер қарастырылып, еліміздің өндірісі мен өнеркәсіп секторы, заманауи технологиялық салаларды дамытуға үлес қосуға, қалаған уақытында біліктілігі мен жоғары білімнен кейінгі білімін жетілдіруге бағытталған кешенді жобалар дамуға тиіс. Бұл бағытта шетел университеттері, өнерәсіп орындары, ІТ-хабтарының озық жетістіктерін үйрену – уақыт талабы. Бұл өз түлектеріміздің білім, ғылымдағы әлеуетін таяу жылдарда ел экономикасына бағыттауға молынан мүмкіндік береді.
АЛМАТЫ
