ҚОС ПРОБЛЕМА – ЭКОЛОГИЯ ЖӘНЕ ЭКОНОМИКА МӘСЕЛЕЛЕРІН ШЕШЕТІН КЕШЕН

“Технопарктер құрудың қолда бар – Алматы түбіндегі Алатау кентіндегі ақ­па­раттық технологиялар паркін, Степно­гордағы биотехнологиялар орталығының, Курчатовтағы ядро­лық технологиялар орталығының ғылыми базасын ұтымды пайдалану қажет”.

(Елбасы Н.Назарбаевтың 2003 жылғы 4 сәуірдегі Қазақстан халқына Жолдауынан)

Курчатов қаласындағы “Ядролық техно­логиялар паркі” АҚ-қа сапарымыз уақыт жа­­ғынан әлемде осы проблемаға бүтіндей басқаша көзқарас қалыптастырған Вашингтондағы Ядролық қауіпсіздік жөніндегі жаһандық сам­миттен кейін іле-шала болды. Саммиттің алдында ғана Мем­лекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың “Из­вестия” газетінде “Алып ауқымды әлем және ядро­лық қауіпсіздік” атты мақаласы Қазақ­стан­ның бұл салаға қатысты көп жағынан револю­ция­лық ұстанымын айқындап берді. Біздің “Ядролық технологиялар паркі” АҚ президенті Абзал ҚҰСАЙЫНОВПЕН әңгімеміз де ядролық қауіпсіздік саласындағы мәселелер, технопаркті дамыту барысы төңірегінде өрбіді. – Абзал Тұрсынбайұлы, “Ядро­лық технологиялар паркі” техно­паркін құрудың бірінші кезеңінің міндеттері қалай шешіліп жатыр? – Мемлекет басшысы 2003 жыл­ғы Жолдауында ядролық реак­циялар энергиясын бейбіт мақсатта, экономика дамуы игілігі, адамзат игілігі үшін пайдалану міндетін қойған еді. Технопарктің басты миссия­сы – ядролық және ілеспелі технологиялар арқылы ғылымды қажетсінетін жоғары технологиялы компанияларды өркендетіп, елді индустриялық-инновациялық да­мытуға жәрдемдесу болатын. Бі­рінші кезеңнің міндеті технопарктің инфрақұрылымын құру еді. Бұл мәселе бүгінде шешілді. 2009 жылғы маусымда ЭЛВ-4 электрондарының өндірістік үдеткіші базасында радиа­циялық технологиялар кешені пай­далануға берілді. Үдеткіштің бірегей мүмкіндіктері бұл кешенде халық шаруашылығының әртүрлі салала­ры: құрылыс, тұрғын үй-комму­налдық шаруашылық, темір жол, мұнай-газ, медицина, туризм, және т.б. салаларда жақсартылған сипат­тағы материалдарды өндіруге жол ашады. Бұдан басқа, біз әкімшілік-өндірістік кешенін салдық, онда бизнес-инкубатор, бизнес-орталық, өндірістік және зертханалық орын­дар көзделген. Биыл радиациялық техноло­гия­лар кешенінің екінші кезегі құры­лыстарын бастаймыз. Бұл – ИЛУ-10 электрондары өнеркәсіптік үдет­кіші базасындағы радиациялық за­лалсыздандыру корпусы. Медициналық бұйым­дар­ды және дәрілік препа­рат­тарды радиациялық өңдеу және залалсыз­дан­ды­руға, біржолғы шприц­терді, қан құю жүйелерін, тігетін материалдарды, біржолғы гинеко­логия­лық ұштықтарды, меди­ци­на қажеттері үшін ыдыстар мен орамаларды және медициналық ар­найы киімдерді жоғары дәрежеде залал­сыз­дан­ды­руды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Бұдан басқа бұл жерде кабель­дік өнімдерді өңдеу мен радиациялық түрде тігісін жатқызу жүргізіледі, ол оқ­шаулау учаскесінің тегіс жатуын қамтама­сыз етіп, тіпті механикалық күш түскенде де оқшаулаудың ығы­суына жол бермейді; оқшаулауға ме­ханикалық қосымша беріктік си­па­тын береді; қондыру кезінде жұ­мыс­ты қиындатпайды және ұзақ мер­зімге төзімділігін үстейді және т.б. Қазірдің өзінде технопарк құра­мында бірлескен кәсіпорындар жұ­мыс істеуде. Мысалға, қазақтандық-корейлік “Kaz-Kor Nu Tech Com­panі” бірлескен компаниясы “КАЗ­КОР” жабындық гидрооқшаулау материалдары өндірісін бастады. Қазақстандық-ресейлік “Xsenon” компаниясы радациялық-тігінді фармпрепараттарын және емдік-асханалық минералдық суын шы­ғарады. Украиналық “Демпург” әріптес компаниямен бірге темір жол құрамалары үшін тежегіш жаб­­дықтар өндірісіне кірістік. Бірлескен қазақстандық-ресейлік “Kazfoam” кәсіпорны “ЭКОИЗОЛ” көпіршік полиэтилен шығарумен айналысуда. Бұл технопарк жұмыс жасай бастаған төрт жылдың ішінде қолға алған ауқымды жұмыстарымыздың басы ғана. – Бүгінде ғылыми жасалым­дар­дың, соның ішінде ядролық техно­логиялар паркі қызметі саласында да коммерцияландыру жөнінде көп айтылып жүр. Іс жүзінде бұл жағы қалай болып жатыр? Сіздердің жасалымдарыңыздағы қазақстандық тауарлар үлесі қандай? – Ғылыми жасалымдарды ком­мерцияландыру – өте күрделі және Қазақстанның дамуы үшін маңызды мәселе. Менің көзқарасым бойын­ша, ғылыми жасалымдарды ойдағы­дай өткізу үшін үш мәселені шешу қажет: жұмыс әдістемесі, қаржы қа­ражаттарының болуы және команда болуы. Негізінен технопарктер осы міндеттерді шешуі тиіс. Олар – ғы­лым мен өндіріс арасындағы бай­ла­ныстырушы буын. Бұл міндеттердің өзектілігі биыл басталып отырған жеделдете индустриялық-иннова­циялық даму бағдарламасында да көрсетілген. Біздің “Ядролық техно­­логиялар паркі” оны жүзеге асыруға белсене қатысуға әзір. Атап өтерлігі, бізде топтасқан команда бар, ол бизнес-жоспарлау, маркетингтік зерттеулер жүргізу, жобаларды әзірлеу, экономикалық талдау жасау міндеттерін шеше алады. Салыстырмалы түрде қысқа мер­зімде біз жоғары технологиялар талаптарына жауап бере алатын бірқатар өндірістер құрдық. Біздерге инвестициялар құйыла бастады. Ал біздің жобаларымыздағы қазақ­стандық үлеске тоқталсам, өкінішке қарай, отандық ғалымдардың бел­сенділігі төмен болып отырғанын айта кетуім қажет. Әзірге біз көбіне шетелдік әріптестермен жұмыс жа­сап жатырмыз. Дегенмен, ауызды қу шөппен сүртуге болмайды, алғаш­қы қарлығаш бар – атом энергиясы институтымен бірлесіп бір жобаны әзірлеп жатырмыз. Алайда, әрине, бұл жеткіліксіз. Қазақстандық ғалымдардың белсенділігі төмен болуы олардың кінәсі емес, қасіреті деп айтар едім. Ол үшін белгілі бір дағдылар, коммерциялық тәжірибе керек. Мұны істеу оңай емес. Ға­­лымдар өз жобаларын енгізгісі келе­ді, жұмыс істеуге ұмтылыс бар, бі­рақ олар мұны қалай істеудің мә­нісін білмейді. Оларға бұл орайда коммерцияландыру үдерісінде көмек көрсету технопарктің шұғыл міндеттерінің бірі болуы тиіс. Біз жұмысымызды бастаған сәттен әріптестер жағынан жолымыз бол­ға­нын атап көрсеткім келеді. Біз жа­бық ядролық орталықтар бойын­ша британиялық бағдарламамен белсенді жұмыс жасай бастадық. Ол нақ осы инновациялық бел­сен­ділікті дамытуға және ғалымдар­дың жасалымдарын коммерциялан­ды­руға бағытталған. Бағдарлама яд­ролық зерттеулермен айналысатын Қазақстан, Ресей, Өзбекстан, Арме­ния, Грузия, Украина сияқты ел­дердің басын біріктіруде. Біз ынты­мақтастықтың осы тәжірибесін 2006 жылдан бері белсенді қолданып келеміз. Оны жергілікті жағдайға қарай бейімдеуіміз жақсы жемісін беруде. Сондықтан да біз жақында Индустрия және жаңа техноло­гия­лар министрлігіне біздің тә­жіри­бемізді қорыту жөнінде ұсыныспен шықтық. Оны біздің салада ғана емес, Қазақстанның басқа да ғы­лыми ұйымдары арасында таратуға болады. Министрлік біздің ұсыны­сымызды мақұлдады, енді осы бағытта одан әрі жұмыс жасайтын боламыз. – Қала өкімет орындарымен қарым-қатынастарыңыз қалай? – Ядролық технологиялар тех­нопаркін құруда ең алдымен екі мақ­сат көзделді. Оның бірі – яд­ролық технологиялар саласындағы қолда бар ядролық әлеуетті дамыту болса, екіншісі – Курчатов қала­сы­ның өзін дамыту. Біз қазірдің өзінде жаңа технологияларды дамыта отырып, жаңа жұмыс орындарын құрып, инвестициялар мен маман­дарды тартып, осы екі міндетті де жүзеге асырып жатырмыз. Ал жергілікті әкімдік осы жобаларды жүзеге асыруда бізге барынша жан-жақты қолдау көрсетуде. Біздерде өте жақсы өзара қарым-қатынас жолға қойылған. Ұлттық ядролық технологиялар орталығымен қатар, біз екінші қалақұраушы кәсіпорын болып табыламыз. Бұрын шетел­дік­терге ұлттық ядролық орталықты ғана көрсететін болса, енді мұнда келушілер “Ядролық технологиялар паркіне” де келуге тырысатын бол­­ды. Өткен жылдың өзінде бізде АҚШ, Англия, Түркия, Ресей, Үн­дістан және басқа елдердің Қазақ­стандағы 14 елшісі болып қайтты. Ядролық технологиялар паркінің қызметімен 21 шетелдік бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері танысты. Мұнда Президент Әкім­шілігінің, Сыртқы істер министр­лі­гінің делегациялары болып тұрады. Ал Пан Ги Мунның қаламызға сапары барысында технопаркте шетелдік журналистердің үлкен делегациясы болды. – Сіздің пікірі­ңіз­ше, “Ядролық тех­но­логиялар паркінің” таяудағы және алыс келешектегі дамуы қандай болады деп санайсыз? – Таяудағы жыл­дарда біз бар­лық ин­фра­құрылымдық ны­сандар құрылысын аяқ­­таймыз. Әсіресе, радиоактивтік ластан­ған мұнай-газ жабдықтарын тазарту және залал­сыздандыру кешені туралы баса айтқым келеді. Бүгінде бұл мәселе өндіруші компания­лар­­­дың елеулі бас ауруына айналды. Ұңғыларды бұрғылауда табиғи радиация әсе­рінен жабдықтар лас­танады. Оны не істеу керек екенін ешкім білмейді. Әзірше бұл жаб­дықтарды жиып, соңынан жерге көмеді. Біздің кешен екі пробле­маны – экология және экономика мәсе­лелерін шешеді. Біріншіден, біз оны радиациядан тазартамыз және оны жерге көмудің қажеті болмай қала­ды. Екіншіден, осы жабдықты қайта пайдалануға мүмкіндік жасап, оны шаруашылық айналымына қосып, металл сыны­ғы­на жіберуге жол бермейміз. Бұл – үлкен тиімділік. Болашақта кластерді кеңейту қажет деп ойлаймын. Оның орта­­лығы – біздің технопарк болуы тиіс. Одан өндірістік кешендер тарайды. Айтқандай, Қарағанды сәулетшілері әкімшілік-өндірістік кешен ғима­ра­­тын жобалауда осы ядро идеясын не­гізге алды, одан әрі атомдар таралады. Технопарк айналасында жаңа өндірістер, кәсіпорындар болады, сервистік компаниялар орналасады. Біздің есептеріміз бойынша, техно­парк кәсіпорындарының өзінде 600-ге тарта жұмыс орындары ашылады. Бұдан екі-үш есе көп адам қызмет көрсету жұмыстарына тартылады. “Ядролық технологиялар паркінің” дамуы Курчатов қаласының да өркендеуіне жол ашатын болады деп ойлаймыз. – Әңгімеңізге рахмет. Ағыбай АЯПБЕРГЕНОВ. АСТАНА – КУРЧАТОВ – АСТАНА.