
Коллажды жасаған – Зәуреш СМАҒҰЛ ,«EQ»
Зейнеткерлерді материалдық қамсыздандыру тұрғысынан елімізде құрметті демалысқа ресми түрде шығуды күтпей-ақ зейнетақы төлемдерін алу тетігі белсенді дамып келеді. Зейнетақы аннуитетін БЖЗҚ салымшысына неғұрлым жас, еңбекке жарамды жаста зейнетақы төлемдерінің балама көзін қалыптастырып, қарттықта өзін тұрақты табыспен қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін зейнетақы жоспары деуге болады. Яғни зейнетақы капиталының жеткілікті мөлшері бар кез келген азамат сақтандыру ұйымымен келісімшарт (сақтандыру компаниясы зейнетақы жинақтары бар азаматқа бiр жолғы төлемге айырбасқа тұрақты қаражат төлеуге мiндеттенетiн шарт) жасасып, өзіне кепілдендірілген табыстың қосымша көзін жасай алады. Бұл сома әдетте жеке зейнетақы шотындағы жинақталған қаражаттың бір бөлігін немесе бүкіл сомасын құрайды. Зейнетақы аннуитеті шартын жасай отырып, азамат 55 жасқа толғаннан кейін кепілдік берілген табысты өмір бойы алу құқығына ие болады. Өз кезегінде сақтандыру ұйымы мұндай шартты жасай отырып, салымшыға шын мәнінде өмір бойғы сақтандыру төлемдерін жүзеге асыру жөнінде міндеттеме алады.
Аннуитет азаматтарға экономиканың тұрақсыздығынан немесе денсаулығының нашарлауынан жинақтарын жоғалту қаупін төндірмей, тұрақты табыс алу мүмкіндігін береді. Төлемге кепілдік, ұзақ мерзімге байланысты тәуекелдерді азайту, сондай-ақ дербестендірілген жағдайлар бұл қаржы өнімін лайықты қарттық қамын жан-жақты ойлап, жоспарлайтын азаматтар үшін тартымды етеді. Зейнетақы аннуитетінің танымалдығы адамдардың зейнетке ерте шығуға қызығушылығымен де арта бастаған. Сондай-ақ шарт жасасу, әсiресе зейнетақы жинақтары жеткiлiктiлiгiнің жаңа талаптарына сәйкес келетiн азаматтар санатының арасында өсіп отыр. Өткен жылдың қарашасындағы дерекке сүйенсек, елде осындай 106 мың шарт тіркелген.
Кейінгі жылдары зейнетақы аннуитеті жөніндегі ең төменгі төлем ең төменгі күнкөріс деңгейінің 70%-ына дейін азайтылуына сәйкес шарт жасасуға қажетті зейнетақы жинақтары жеткіліктілігінің шегі де төмендеді. Зейнетақы аннуитеттерінің жағдайын Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі қабылдаған индекстеудің ең төменгі мөлшерлемесін 5%-дан 7%-ға, ал кірістіліктің ең жоғары мөлшерлемесін 6%-дан 9%-ға дейін көтеру шешімін нығайта түсті. Сонымен қатар зиянды өндірістердегі қызметкерлер мен мүгедектігі бар адамдардың зейнетақы аннуитеті шарттарын жасасу шарттары өзгерді. Бұрын клиенттерге шарт жасасу кезінде ерлер мен әйелдердің орташа өмір сүру ұзақтығының әдеттегі мәндері қолданылған болса, қазір аннуитет құнын әділ есептеуге негізделген арнайы кесте енгізілді.
Дамыған елдерде зейнетақы аннуитеті шарттары ерікті және міндетті сипатта зейнетақы жүйесінің ажырамас бөлігіне айналған. Бұл ретте көптеген зейнеткер бiрлескен сақтандыру өнiмдерiне басымдық бередi. Біздің еліміз де зейнетақы реформасының маңызды элементтерін зерделеп, азаматтарға өздерінің мақсаттары мен қажеттіліктеріне қарай зейнетақы төлемдерінің нұсқасын таңдауға мүмкіндік жасайтын тиімді әлеуметтік өнімдер желісін кеңейтуге бағыт алды. Бірлескен зейнетақы аннуитеті келісімшартқа бір адамның емес, ерлі-зайыптылардың немесе жақын туыстардың қатысуын ескереді. Мысалы, егер ерлі-зайыптылардың біреуінің өмірді сақтандыру компаниясында аннуитет сатып алуға зейнетақы жинақтары жеткіліксіз, екіншісінде артық болса, онда бірлескен зейнетақы аннуитеті арқылы олардың екеуіне де өмір бойы төлемдер қамтамасыз етіледі. Сондай-ақ азаматтарға аннуитеттің төлемдерді шарт жасасқаннан кейін бірден емес, белгілі бір уақыт аралығынан кейін бастайтын кейінге қалдырылған түрі де ұсынылады. Бұл нұсқа неғұрлым кеш жаста барынша ірі төлемдер алғысы келетіндер немесе басқа да табыс көздерін толықтырғысы келетіндерге қолайлы.
Таңдау негізді болсын десек, кез келген қаржы құралының артықшылықтарын саралаумен бірге, жетілдіретін тұстарын да мұқият талдаған жөн. Халықаралық тәжірибе зейнеткерлердің 70–80 пайызы зейнетақылық сақтандыруды таңдайтынын көрсетеді. АҚШ-та, Канадада, Батыс Еуропада іс жүзінде әрбір отбасында аннуитеттік сақтандыру бар. Қаржы өнімдерінің ерекшеліктерін отандастарымыз да бағалайды-ақ. Бірақ халықтың басым бөлігінің зейнетақы жинақтары зейнетақы аннуитеті шартын жасасуға қажетті шекке әлі де жетпейді. Аннуитет ресімдеуге қомақты сома – шамамен 8–10 миллион теңге жинақтау керек. Қаржы өнімінің адамдардың шағын тобына ғана қолжетімді екенін «Ерлер мен әйелдер зейнетақы аннуитеттерін шамамен тең мөлшерде сатып алады. Көбіне өнімнің қаржылық тетіктері мен артықшылықтарын жақсы түсінетін жоғары білімі бар тұлғалар белсенділік танытып отыр», деп жазған «Nomad life» өмірді сақтандыру компаниясы да сипаттап берді.
Аннуитет тұрақтылыққа кепілдік бергенімен, әлеуетті кірістілік жоғары тәуекелдермен салыстырғанда шектелуі мүмкін. Әдетте зейнетақы аннуитетін сатып алған жағдайда зейнеткер депозиттер немесе қор нарықтары сияқты әртүрлі қаржы құралына сол қаражатты инвестициялаудан алуға болатын сомадан төмен төлемдердің тіркелген сомасын алады. Қаржы нарығындағы төмен мөлшерлемелер жағдайында сақтандыру компаниялары зейнетақы жинақтарынан жинай алатын кірістілік шектелген. Бұл аннуитет таңдаушы зейнеткерлер үшін төлемдер сомасының салыстырмалы түрде аз болуына әкеледі. Демек тауарлар мен көрсетілетін қызметтер бағасы қымбаттаған жағдайда зейнеткер өзінің барлық қажеттілігін жаба алмауы мүмкін. Сондай-ақ көптеген аннуитеттік келісімшарт қаражат қалдығын мұрагерлерге беруді көздемейді. Бұдан бөлек, зейнетақы аннуитетін жасасу кезінде өмірді сақтандыру жөніндегі компанияның ұзақмерзімді қаржылық тұрақтылығын ескеру де маңызды. Мұндай тәуекел мемлекеттік реттеу есебінен барынша азайтылғанымен, оны толық жоққа шығаруға да болмайды. Сондықтан дұрыс шешім қабылдау үшін қаржылық өнімнің ерекшеліктері мен кемшін тұстарын жете түсіну қажет.
Зейнетақы жүйесін қазіргі заманғы экономикалық шындыққа бейімдеуге, егде адамдардың өмір сүру деңгейін арттыруға бағытталған реформалардың бір аспектісі ретінде зейнетақы аннуитеті әлі де көп талқылауға арқау болатыны анық. Бұл тұрғыда мемлекет, жеке сақтандыру компаниялары, халық арасындағы ынтымақтастық аясында алдағы жүйелі өзгерістердің дені зейнетақы аннуитеттерін азаматтардың көп бөлігіне неғұрлым тартымды, қолжетімді етуге арналатыны да түсінікті.