Соның арқасында азаматтар кредиттер жөніндегі өз міндеттемелерін орындауға жауапкершілікпен қарай бастады. Мұндай қорытындыға осы бағытта зерттеу жүргізген сарапшы мамандар келіп отыр. Айталық, «Robokesh.kz» микроқаржы ұйымы жүргізген сауалнамаға сәйкес, азаматтардың 73%-ы кредиттерді өтемеу құқық бұзушылық деп санайды. Бұрынырақта олардың үлесі 60%-дан аз болған. Ең тәртіпті қарыз алушылар – көбінесе қалаларда тұратын 26 мен 45 жас аралығындағы адамдар. Сарапшылар мұндай оң өзгерісті халық арасында қаржылық сауаттылықтың өсуімен, қарызды қайта құрылымдау бағдарламаларының қолжетімділігімен, азаматтардың осындай мүмкіндіктер жөнінде көбірек хабардар болуымен байланыстырады.
Дегенмен, зерттеуге қатысушылардың кредиттерді өтеу мәселесіне қатысты ой-пікірлері екіге бөлінеді. Респонденттердің 57%-ы егер адам түрлі көлденең өмірлік жағдайларға байланысты, мәселен, сырқаттануы, жұмысынан айырылуы, ажырасуы немесе экономикалық дағдарыстың әсерінен кредитті төлей алмаған болса, жеңілдік қарастырылуы керек деп есептейді. Шамамен 9%-ы қаржы ұйымы дұрыс ақпарат бермеген, кредиттің нақты құнын жасырған, пайыздық мөлшерлемені немесе кредит төлемдерін біржақты көтерген жағдайда кредитті өтеуден бас тартуға болады деп біледі.
Айта кету керек, азаматтардың 7%-ы, егер адам өзінің қаржылық мүмкіндіктерін ескермей, тым көп қарыз алған болса, кредит жөніндегі міндеттемелерден бас тартуға болатынына сенімді. Қатысушылардың тек 16%-ы кредиттің қайтарылмауын ақтайтын себептер жоқ екенін айтады, 11%-ы бұл сұраққа нақты жауап беруден бас тартқан.
«Кейінгі бірнеше жылда ел тұрғындарының қаржылық жауаптылығы айтарлықтай өсті. Клиенттер өз міндеттемелерін жақсы біледі. Бұл қаржы көздерінің қолжетімділігімен ғана емес, сонымен бірге ашық болуымен де негізделеді. Қазірде қредитті ресімдеу кезінде әрбір адам артық төлем сомасын алдын ала біліп, салмақтап, шарттарды егжей-тегжейлі зерттей алады. Зерттеу нәтижелері халықтың қаржылық білімі жақсарып келе жатқанын, тұрғындардың өздерінің мүмкіндігі, оның ішінде кредиттік міндеттемелерді уақтылы өтеу жауапкершілігі туралы көбірек ойлана бастағанын көрсетеді», дейді «Robokesh.kz» МҚҰ бас директоры Алмаз Торутаев.
Зерттеу мәліметтеріне сәйкес, азаматтардың шамамен үштен бірі (28%) өткен жылы қаржылық жүктемесі төмендегенін, 32%-ы керісінше кредиттік міндеттемелерінің өскенін, 17%-ы ескі міндеттемелерін толық өтей алғанын атап өтті. Қалған респонденттер қаржылық жүктемелері бір жыл бұрынғы деңгейде қалды деп есептейді.
«Кредиттік міндеттемелерді орындау – қарыз алушылар үшін де, кредит берушілер үшін де маңызды мәселе. Бүгінде қаржылық тәртіптің өсіп келе жатқаны қуантады. Адамдар кредит таңдауға, өз мүмкіндіктерін байыпты бағалауға жауапкершілікпен қарай бастады. Бұл көбінесе қаржылық сауаттылық бағдарламаларының, қарыз алушылардың жинақталған тәжірибесінің нәтижесі. Түрлі қиындықтар туындап жатады, сондайда жағдайды ушықтырмай бірден әрекет еткен жөн. Қарызды қайта құрылымдау немесе төлемдерді кейінге қалдыру нұсқаларын талқылау барысында кредит берушілермен ашық әңгіме құру, қаржылық тәртіпті берік ұстану қиын жағдайдан жылдам шығуға жәрдемдеседі. Жауапкершілік – қаржылық орнықтылық пен болашаққа деген сенімділіктің кепілі», дейді жеке қаржыны басқару жөніндегі кеңесші, №1 қаржылық сауаттылық мектебінің басқарушы серіктесі Зарима Атабаева.
Жалпы, тұрғындардың шамадан тыс несие алу мәселесінің ұтымды шешімі – жаңа өндірістер мен тұрақты жұмыс орындарын көптеп құру. Бұл шаралар халықтың табысын арттыруға, кредит алуын азайтуға барынша оң әсер етеді.
