Коллажды жасаған – Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
Бүгінгі таңда еліміз 70-тен аса халықаралық келісімге қатысып отыр. Бұл – Қазақстанның өз азаматтарының құқықтары мен бостандықтарын қорғауға деген ұмтылысының көрінісі. Қазақстанның халықаралық құқық қорғау ұйымдарымен, соның ішінде БҰҰ және ЕҚЫҰ-мен тығыз қарым-қатынасы адам құқықтарының тиімді қорғалуын қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады. Еліміз халықаралық стандарттарды ұлттық заңнамасына енгізу арқылы азаматтар үшін әділ әрі қауіпсіз қоғам құруды мақсат етеді. Бұл саясаттың нәтижесінде елде құқық қорғау жүйесін жетілдіру, сот үдерісінің ашықтығы мен әділдігін қамтамасыз ету бағытында бірқатар реформа жүзеге асырылды. Қазақстанның халықаралық құқықтық келісімдерге қосылуы, бұл келісімдердің ұлттық заңнамаға интеграциялануы елдің халықаралық адам құқықтары стандарттарына сәйкестенуін қамтамасыз етеді. Сонымен қатар Қазақстан азаматтардың жеке құқықтары мен бостандықтарын қорғауда белсенді түрде жұмыс істеп, әртүрлі халықаралық ұйымдармен ынтымақтастық орнатып отыр.
Қазақстан, әсіресе, БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі Жоғарғы комиссары басқармасы, ЕҚЫҰ және басқа да халықаралық ұйымдармен тығыз қарым-қатынас орнатқан. Бұл ынтымақтастық Қазақстанның адам құқықтарын қорғау жөніндегі жұмысын тиімді жүргізуге мүмкіндік береді. Еліміздің адам құқықтары саласындағы 70 халықаралық келісімге қатысуы – оның халықаралық адам құқықтары стандарттарын қабылдауының және оларды ұлттық заңнамасына енгізуінің айқын дәлелі. Мәселен, Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымындағы 6 комитеттің азаматтардың жеке өтініштерін қабылдап, қарау құзыретін мойындады. Олар – Адам құқықтары комитеті, Азаптауға қарсы комитет, Әйелдерге қатысты кемсітушілікті жою комитеті, Нәсілдік кемсітушілікті жою комитеті, Мүгедектер құқығы комитеті және Бала құқықтары комитеті.
Қоғамда әділет пен теңдік орнату үшін мемлекет қазірдің өзінде ауқымды демократиялық және саяси реформаларды іске асырып жатыр. Бұл реформалар «Әділетті Қазақстан» құру мақсатында жүзеге асырылып, адам құқықтарын қорғау жүйесін дамытуды көздейді. Қазақстанның Балалар құқықтары туралы Факультативтік хаттамаға қол қойып, Мүгедектер құқықтары туралы Факультативтік хаттаманы ратификациялау арқылы халықаралық құқықтық стандарттарды өз заңнамасына енгізу бойынша маңызды қадамдар жасады. Мысалы, Қазақстан 2020 жылы Мүгедектердің құқықтарын қорғау туралы Факультативтік хаттаманы ратификациялап, халықаралық қоғамдастықтың оң бағасын алды. Құқық қорғау органдарының қызметіндегі кейбір кемшіліктер, сондай-ақ сот шешімдеріне наразылықтар еліміздегі әлеуметтік әділеттің күшейтілуін қажет ететінін көрсетеді. Әлеуметтік құқықтарды қорғау, еңбек құқықтарының сақталуы, азаматтардың еңбек шарттарының бұзылуы, зейнетақы мен жәрдемақы мәселелері де өзекті саналады. Бұл мәселелерді шешу үшін жүйелі түрде реформалар жүргізу, құқықтық сауатты арттыру және әлеуметтік әділетті қамтамасыз ету қажет. Адам құқықтарын қорғау саласында жүргізіліп жатқан жұмыстар әлеуметтік әділет пен теңдікті қамтамасыз етуге бағытталған.
2021 жылы Адам құқықтары саласындағы алғашқы шаралар жоспары қабылданып, оған сәйкес 2022 жылы Адам құқықтары мен заң үстемдігін қамтамасыз етуге бағытталған қосымша шаралар жоспары қабылданды. Бұл жоспарлар аясында еліміздегі құқық қорғау саласында жаңа реформалар іске қосылды. Адам құқықтарын қорғаудың тиімділігін арттыру мақсатында мемлекетіміз түрлі халықаралық деңгейде кеңестер өткізіп, өз тәжірибесін халықаралық стандарттармен салыстырып отырады.
Елімізде еңбек құқықтарын қорғау мәселесі де маңызды. Азаматтар өздерінің жұмыс орындарында әділетсіздікке ұшырап, еңбек шарттарының бұзылуына, жалақының уақытында төленбеуіне немесе еңбек қауіпсіздігіне қатысты шағым білдіреді. Былтыр еңбек құқықтарына қатысты 70-ке жуық арыз түскен. Бұл шағымдар көбіне жұмыс орындарында қорғаныс құралдарының болмауынан, еңбекақының уақытында төленбеуінен және еңбек жағдайларының ауырлығына байланысты туындаған.
Сонымен қатар әлеуметтік қамтамасыз ету мәселелері де жиі көтеріліп жүр. Қазақстанда зейнетақы, жәрдемақы, әлеуметтік көмек алу мәселелері бойынша азаматтардың арыздары көбейіп келеді. Бұл мәселелер әсіресе жұмыс істемейтін азаматтар мен зейнеткерлер арасында өзекті. Мысалы, өткен жылы Астана қаласы бойынша әлеуметтік көмек алу мәселелеріне байланысты 100-ден аса арыз тіркелді. Мұндай жағдайлар азаматтардың құқықтарын қорғаудың маңыздылығын және әлеуметтік әділеттілікті арттыру қажеттігін көрсетеді.
Бұған қоса мүгедектігі бар азаматтардың құқықтары да – жиі қаралатын маңызды мәселе. Бұл топтың азаматтары өздерінің денсаулық жағдайына байланысты әлеуметтік және медициналық көмек алу, еңбек ету мүмкіндіктері мен басқа да құқықтық мәселелер бойынша арыздар жолдайды. 2024 жылы Астана қаласында мүгедектігі бар азаматтар үшін бірнеше арнайы қабылдау шаралары өткізілді. Бұл шаралар азаматтардың құқықтарын қорғау және әлеуметтік қолдау көрсету мақсатында ұйымдастырылды. Жалпы, келіп түскен арыздардың басым бөлігі азаматтардың негізгі құқықтарының бұзылуына әлеуметтік әділетке қатысты мәселелер екені айқын. Бұл көрсеткіштер құқық қорғау жүйесінің, сот төрелігінің және әлеуметтік саясаттың тиімділігін арттыру қажеттілігін көрсетеді. Қазақстанның адам құқықтарын қорғаудағы ауқымды реформалары мен халықаралық бастамалары елдің құқықтық жүйесін жетілдіруге және азаматтардың құқықтарын қорғауға бағытталған маңызды қадамдарды қамтиды.
Адам құқықтарын қорғау – қазіргі қоғамның негізін құрайтын маңызды аспект. Еліміздің халықаралық келісімдерге қосылуы, БҰҰ және басқа да халықаралық ұйымдармен ынтымақтастығы, сонымен қатар ішкі заңнамаларды халықаралық стандарттарға сәйкес жаңарту бойынша жүргізіліп жатқан жүйелі жұмыстар азаматтардың құқықтарының қорғалуын күшейтуде маңызды рөл атқарады.
Құқық қорғау органдарының қызметіндегі кемшіліктер мен сот шешімдеріне наразылықтар, сондай-ақ сотталғандардың құқықтарының бұзылуы қоғамдағы әділетке деген сенімге әсер етеді. Бұл жағдайлар құқық қорғау жүйесінің тиімділігін арттыру, сот үдерісінің ашықтығын және әділдігін қамтамасыз ету қажеттілігін көрсетеді. Сонымен қатар азаматтардың еңбек құқықтары мен әлеуметтік қорғау мәселелері де басты назарда болуға тиіс. Себебі әлеуметтік әділет пен құқықтық теңдік қоғамның дамуына негіз бола алады. Қазақстанның адам құқықтарын қорғаудағы ауқымды реформалары мен халықаралық бастамалары елдің құқықтық жүйесін жетілдіруге және азаматтардың құқықтарын қорғауға бағытталған маңызды қадамдарды қамтиды. Ал сотталғандардың жағдайын жақсарту, мүгедектердің құқықтарын қорғау, еңбек және әлеуметтік құқықтар саласындағы шараларды қабылдау қоғамда әділдік орнатуға бағытталған. Бұл мәселелерді шешу үшін құқық қорғау жүйесін реформалау, құқықтық сауатты арттыру және әлеуметтік саясатты жетілдіру маңызды. Жоғарыда аталған барлық бағыт елдің құқықтық мәдениетін нығайтып, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын толық көлемде қорғауға мүмкіндік береді.
Баян ЖАЛМАҒАНБЕТОВА,
Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің Астана қаласы бойынша өкілі
