«Нұрлы жол» – басты бағдарымыз
Ежелден бастап Ұлы Жібек жолы Еуропа мен Азияны керуен жолымен байланыстырып, Батыс пен Шығыс өркениетінің өзара ықпалдасып дамуына мүмкіндік берді. Барлық дәуірлерде бұл бағыт ерікті қайырымдылық жолы болды. Егер қазіргі кезде теміржол магистральдары анық белгіленген болса, авиациялық жүйе мен автокөлік инфрақұрылымы үнемі өзгерістерге ұшырап отыр, осылайша, Ұлы Жібек жолындағы автокөліктер керуендері мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуының жоғары деңгейін үнемі қанағаттандырып отыруға әзірге жарамсыз деп қарастырылуда.
Жолдар – мемлекет инфрақұрылымының ең маңызды элементтерінің бірі. Еліміздің экономикалық өркендеуі мен қорғануға қабілеті жол желілері дамуының деңгейіне тікелей тәуелді. Осыған байланысты, Қазақстан Президенті жолдарды салу мен жөндеуді мемлекеттің басым тапсырмаларының бірі ретінде алға қойды. Сонымен бірге, Қазақстан автокөлік саласының негізгі мәселелерінің бірі – жол төсемдерінің жүріп өту қабілетінің тез тозуы. Автокөлік жолдарының техникалық жағдайының төмендеуі жол құрылысын жеткіліксіз деңгейде қаржыландырумен тығыз байланысты.
Қазақстанның тарихи жаңаруындағы түбегейлі өзгерістер ұлттық қайта даму, ғылыми таным, қазіргі заманға сай ұлттық-мемлекеттік құрылыс тәжірибесі процестерін табандылықпен ұғынуды қажет етеді. Қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуына айрықша әсер ететін мемлекеттің саяси және экономикалық қызметі. Нақты дәлелденген, дұрыс бағдарланған саясат қоғамның экономикалық, ғылыми-техникалық және мәдени күш-қуатының өсуіне ықпал жасайды, сонымен бірге, тәуелсіздікті нығайту, жетілдіру мен қоғамды түбегейлі өзгертудің алғышарттарының бірі.
Көлік және коммуникациялық кешенді дамыту елдің геостратегиялық, Еуропа мен Азия арасындағы транзиттік көпір болып саналатын орналасу басымдығын толығымен пайдалануын қамтамасыз етуі тиіс. Жүк легінің жылдам өтімділігін ұйымдастырудың тиімді жағдайларын енгізу үшін көршілермен нақты келісімді дамыту қажет.
Әлемдік және аймақтық елдердің саяси және экономикалық құрылымдарымен кең көлемде өзара байланыс жасай отырып, ішкі үдерістерді дамыту Қазақстанның ішкі және сыртқы саяси қызметінің ұлттық көлік саясатының объективті құрамдас бөлігі болып табылады. Қазақстан теңізге тікелей шыға алмайды, өзге елдердің теңіз жолдарын пайдалану үшін көршілес елдердің территориясын кесіп өтеді.
Мемлекеттік-территориялық құрылымды, ішкі және сыртқы нарықты қалыптастырудың қуатты факторы ретінде кез келген қоғамда маңызды болып саналатын, бұл жерде Орталық Азия мемлекеттерінің көлік саласындағы өзара ықпалдасу проблемасының ерекше өзектілігін айту керек. Көлік еліміздің барлық шаруашылық салаларын біріктіреді, аймақтардың қажетті байланысын қамтамасыз етеді. Көлік факторы тек халықаралық деңгейде ғана емес, сондай-ақ, мемлекетішілік еңбек бөлінісінде де үлкен маңызға ие.
Қазақстан территориясы кең аумақты алып жатыр. Әрбір аймақтың табиғи өзгешелігі, қалыптасқан құрылымдық ерекшелігі бар. Олардың әрқайсысының өзіне тән экономикалық және әлеуметтік жағдайлары қалыптасқан. Соңғы жылдардағы Қазақстанның экономикалық дамуының нәтижесін талдау кезінде, аймақтардың экономикалық трансформациялануы үдерісінде, олардың жалпы мемлекеттік, құрылымдық, бюджеттік-салықтық және ақша-несиелік саясатқа әртүрлі қатынасында өзіне тән ерекшеліктері орын алғандығы анықталған.
Қазақстанның болашаққа қадам басуын, нақты, көлік коммуникациясы қамтамасыз етеді. Қазіргі кезде тасымалдау бағыттарының кең таңдауын, сонымен бірге, жаңадан ашылған немесе жақын арада ашылатын бағыттарды, басқа да мүмкін болатын бағыттарды дайындауға қатысты ұсыныстарды ескере отырып, аймақта облыстың көлік тасымалының қазіргі жағдайын бағалаудың, қолданыстағы маршруттардың жұмысын тиімді қамтамасыз етудің, болашақта қандай дұрыс және басым баламалы нұсқаны пайдаланудың, кідіріссіз қандай шараларды қолға алу керектігін айқындаудың қажеттілігінің уақыты жетті. Қазіргі кезде жүк легі үш жолмен Ресей арқылы өтеді, онда келешегі бар, Үнді және Тынық мұхиттарының теңіз порттарына шығудың балама жолдарын қарастыру керек. Қазақстан мен Орталық Азияның көлік коммуникациясын дамыту тек қана экономикалық емес, саяси проблемалардың бірі. Оның дұрыс шешілуіне Қазақстан, сондай-ақ, аймақтық және әлемнің алдыңғы қатарлы елдері де мүдделі.
Көлік коммуникациясын дамыту ХХІ ғасырдағы өндірістің территориялық орналасу жүйесіндегі өзгерістерге байланысты орын алған проблемалардың өз шешімін табуына септігін тигізеді. Бүгінде көлік тасымалының жеткілікті дамымауының салдарынан, тұрғындарды ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіп өнімдерімен толық жабдықтау мүмкін болмай отыр. Экспорттық-импорттық операцияларды жүргізу көлеміне кері әсерін тигізуде. Көлік және көлік коммуникациясын дамыту – Қазақстанды әлемдік қауымдастыққа тартудың, республикаға шетелдік инвесторлардың назарын аударудың кепілі. Көлік коммуникациясын дамыту тікелей шаруашылық қажеттілік, сонымен бірге, экономика мен мәдениеттің басқа да салаларын, жетілдірілген көлік коммуникациясына тәуелді, әсіресе, туризмді дамыту үшін қажет.
Белсенді көлік саясатын жүргізгеннен кейін, Қазақстан үшін көлік саласы өз заңдылықтары мен ерекшеліктері бар мемлекеттік және қоғамдық қызметтің дербес саласы болып қалыптасты. Еліміз бар болғаны оншақты жыл ішінде мақсатты және жүйелі түрде ұлттық мүддеге сай келетін, әлемдік қауымдастықта еліміздің жағдайы мен беделін арттыратын, дербес әрекет етуді ұйымдастыру мен қолдану жүйесін жасады.
Қазақстанның көлік саласындағы саяси бағдары ең алдымен, мемлекет пен қоғамның алдында тұрған маңызды, өмірлік мәні бар тапсырмалардың оң шешім табуына бағытталған: сенімді қауіпсіздікті қамтамасыз ету, тұрақты түсім беретін экономиканы дамытуға ең жоғары деңгейде қолайлы жағдай жасау, тұрғындардың тұрмыстық деңгейін көтеру.
Қазақстан әлемге айқара ашық, өзінің барлық саладағы сыртқы байланыстарын белсенді және дәйекті дамытуға, халықаралық ұйымдар шеңберіндегі байланыстарын күшейтуге ұмтылуда. Еліміздің осылайша сыртқы саясатты нығайтуға ұмтылысы, ұлттық мүддені қорғау мен жүзеге асыруды қамтамасыз етуге, республика айналасында қауіпсіздік аймағын құруға, жақсы көршілес және ынтымақтастық қарым-қатынас орнатуға қабілетті, өзара тиімді мемлекетаралық қатынастарды орнатуға бағытталғандығымен түсіндіріледі. Біздің мемлекетіміздің сыртқы саясатындағы ең басты артықшылық – ұтымдылық, еліміздің ішкі дамуына қажетті мәселелер мен қажеттіліктерге дер кезінде көңіл бөлу. Сыртқы саясат мәтінінде көлік коммуникациясын таңдау мәселесі, көлік стратегиясының мазмұны мен мәнін зерттеу көрсеткендей, аймақтық мемлекеттердің мүдделеріне нұқсан келтірместен, табиғи және экономикалық күшпен, ресурстармен халықты толық қамтамасыз ету айналымын жүзеге асырудың, өзекті мәселелерін шешудің бірден-бір құрамдас бөлігі болып табылады. Әлемнің дамыған елдері мен аймақтық мемлекеттер үшін көлік күрежолы үздіксіз ағыммен энергетикалық шикізат пен басқа да жүктердің көп бөлігін тасымалдаушы, олардың өндірістік күш-қуаты қызметін қамтамасыз етуші ретінде үлкен мәнге ие. Еліміз үшін басым мәнге ие мәселелердің бірі – көлік жүйесін ішкі және әлемдік нарыққа еркін кірігуін қамтамасыз ететін бағытта дамыту.
Қазақстанның аймақтағы көлік саясатын жүзеге асыруда атқарған қызметі аз емес: салыстырмалы қысқа уақыттың ішінде көлік саласындағы жаһандық проблемаларға әлемдік жұртшылықтың назарын аударуға септігін тигізді. Республикамыздың саясаттағы осы жетістіктері қазіргі таңдағы орын алған ауыртпалықтарды жеңумен толықтырылуы қажет, нәтижесінде ұтымды көлік саясатын пайдалану мен қалыптастыруға, бүкіл әлем мен аймақтар мүддесіне сай келетін көлік коммуникациясын дамытуды жоспарлауға қол жеткізуге мүмкіндік туындайды.
Көлік саясатының интегралдық жүйесі – Қазақстанның сыртқы саяси қызметінің стратегиялық ресурсы. Сондықтан, халықаралық көлік коммуникациясы желілерін кеңейту Қазақстанның экономикалық және саяси басымдылығын арттыруы тиіс, ол үшін сыртқы сауда-саттықта тауар айналымы үрдісін айтарлықтай жеделдету және осыған кететін тікелей және жанама шығындарды азайту, республикалық бюджетке түсетін валюталық түсімнің үлесін ұлғайту секілді мәселелер назарда тұруы тиіс.
Нұрлан КӘРІБАЕВ,
техника ғылымдарының кандидаты.
АСТАНА.
