Кеше үш күнге созылған Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының Астана Саммиті аясында өткен Шолу конференциясының үшінші бөлігі өз жұмысын табысты аяқтады.
миграцияның халықаралық хартиясына айналған. Аталған хартия жаһандану заманындағы экономикалық дағдарыс жағдайында мигранттар құқын барынша қорғау үшін қажет. Өйткені, кез келген жағдайда ең алдымен жұмысшы мигранттар екі қолға бір жұмыс таба алмай қалуы мүмкін. Сондықтан оларға деген төзімділік отбасынан бастау аларын қаперден шығармаған жөн. Мигранттар саны артқан сайын оқыту мен білім беру жалпымемлекеттік міндетке айналғалы тұр. Сондықтан олардың жүріп-тұруын жеңілдету мақсатында әлемдік тәжірибеден стандарттар мен принциптер әзірлеу қажет. Төзімсіздікті білдіруге өз ойын ашық айту құқы негіз болатын сөз еркіндігі деген түсінік бар. Әйтсе де Азаматтық және саяси құқықтар жөніндегі халықаралық пакт ой білдіру мен күш көрсетуге шақырғанның арасындағы шекараны анықтауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар өзге де конвенциялар нәсілшілдікке, арын таптатуға қарсы тиімді тетік болып табылады.
Осы орайда 1979 жылдан бері Малайзия, Филиппин, Судан, Сальвадор, Хорватия, Ирак және өзге де елдерде жемісті жұмыс істеген А.Халбах бір ойдың ұшығын шығарды. Әралуандықтың артуымен қоғамда мигранттар ұлттың тұтастануына қауіп төндіреді деген сезім пайда болады. Сондықтан жергілікті халықты ғана емес, мигранттарды да оқыту маңызды. Сонда ғана қоғамда түсіністікке құрылған әралуандық пайда болмақ. Бұл тұрғыдан келгенде, Қазақстан кейбір елдерге үлгі бола алар еді. Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев пен биліктің барлық құрылымдары тарапынан қабылданған дұрыс шешімдердің нәтижесінде Қазақстанда мигранттардың өмір сүруін заңдық рәсімдейтін оңтайлы құжаттар бар.
Өткен ғасырдың соңғы ширегінде әлем мигранттар ағынына тап болғандығын тілге тиек еткен Ресей Ғылым академиясы Халықтардың орналасуындағы әлеуметтік-экономикалық проблемалар институтының аға ғылыми қызметкері және Миграциялық зерттеулер орталығының директоры Елена Тюрюканова оған жаһандық теңсіздіктің, технологияның дамуы, көлік түрлеріне бағаның арзандауы және әлеуметтік желінің дамуы себеп болғандығын баса айтып өтті. Мұндай миграция басқаруды дағдарысқа ұшыратып, миграция үдерісін басқарудың ұлттық мемлекеттер уысынан шығуына алып келді. Соңғы жылдары әлем бойынша заңсыз миграция артып келеді. Ашып айтқанда, бір АҚШ-тың өзінде 12 миллион заңсыз мигрант болса, бұл көрсеткіш көршілес жатқан Ресейде 6-7 миллионға жетеді деген жорамал бар. Бұрындары мигранттар қатарын екі қолға бір жұмыс іздеген жастар құраса, қазір әйелдер де өз бақыттарын өзге елден іздеп ағыла бастағаны мәлім. Әсіресе, нәзік жандар экономиканың қызмет көрсету саласына көптеп тартылуда. Сондай-ақ отбасылы мигранттар мен жүкті әйелдер де мигранттар қатарынан көптеп табылады. Үстіміздегі жылы Ресейде жүргізілген зерттеулер нәтижесі көрсеткендей, мигранттардың 70 пайызы кішігірім қалалар мен ауылдардан шыққан, жергілікті мәдениеттен хабарсыз екен. Оның үстіне олардың 50 пайызының мамандығы болмай шыққан. Келген еліндегі негізгі тілді нашар білгендіктен немесе тіпті сөйлей алмағандықтан арада жік пайда болып, ол интеграцияға кері әсер етуде көрінеді.
Еліміз тәуелсіздік алғаннан кейінгі өтпелі жылдары миграция артса, 2000-шы жылдары ол тұрақталған. Ал 2004 жылы 1994 жылмен салыстырғанда миграциялық ағын 7,3 есе азайып, бар-жоғы 63 мың адамды құрапты. Осылайша 2004 жылы соңғы 36 жылда бірінші рет оң үрдіс қалыптасып, әлеуметтік мигранттар саны 2 миллион 700 мың адам болған. Миграция көбінесе интеграцияланумен де тікелей байланысты. Бұл мәселеде жергілікті және ұлттық билік тарапынан күш жұмсалып қана қоймай, оған мигранттардың өздері де қолұшын берулері тиіс. Өзара түсіністік еркін жиын өткізу, діни еркіндік және жауапкершілік болғанда ғана мүмкін болады. Осы тұрғыдан келгенде Қазақстанда саяси тұрақтылық орнап, ұлтаралық және дінаралық келісім орныққан. Мигранттардың көптеп қазақ жеріне келе бастауы да сондықтан болса керек. Мәселен жыл сайын елімізге 20 мың оралман отбасылар қоныстанады екен. Еліміз тәуелсіздік алғалы 1 миллионға жуық этностық қазақтар тарихи Отанына оралған. Қазақстан оларға бар жағдайды жасауға ерекше көңіл бөлуде.
Сонымен қатар, елімізде жыл сайын 1 миллионға жуық шетелдік өз нәпақасын айырып жүр. Бұған білім алуға келген көптеген жастарды қосыңыз. Қалай болған күнде де елімізде толеранттылық пен қонақжайлық тамырын тереңге жайған. Олай болса, ЕҚЫҰ-ға мүше елдердің білім беру министрліктеріне толеранттылық, этностар мен діндерді тануды мектеп бағдарламасына енгізуді ұсынған дұрыс болар ма еді деген ойлар да ортаға салынды. Қазақстанда мигранттардың жүріп-тұруына барлық жағдайдың жасалғандығын қуаттай отырып, Президент жанындағы Адам құқықтары жөніндегі комиссия хатшысы Тастемір Әбішев ТМД елдері бойынша еңбек мигранттары мен олардың отбасыларын қорғайтын заң ратификациядан өткендігін еске салды. Оның үстіне еліміз әйел мен балалардың құқын жан-жақты қорғауға қатысты бірқатар қадамдар жасап та үлгерді. Қазақстан 2006 жылы экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар жөніндегі халықаралық пактіні ратификациялаған-ды. Оның 13-бабына сәйкес, бастауыш мектептерде және орта білім ордаларында шетелдіктер, азаматтығы жоқтар және елімізде уақытша тұрып жатқандар Қазақстан азаматтарымен бірдей білім алу мүмкіндігіне ие. Соның нәтижесінде Қазақстанда халықтың 99,5 пайызы сауатты саналады. Халықтың 5 пен 24 жас аралығындағы балалар мен азаматтар білім берумен қамтылып, 30 пайыз азаматтар білім мен ғылым жүйесіне тартылған. Басты мақсат – елімізде ұлттық мәдениет ерекшелігін және толеранттылық мәдениетін құра білу. Мәдениеттерді сақтай отырып, діни төзімділікті қалыптастыру. Осы орайда Қазақстан әрбір этностар балаларының өз ана тілдерін білуіне жағдай жасауда. Балалардың 79,1 мыңы өзбек, 14,7 мыңы ұйғыр және 4,7 мыңы тәжік тілдерінде оқытылса, өзгелері де бұл үрдістен сырт қалмаған.
Әйтсе де кейбір елдерде азаматтық сәйкестіктен гөрі, діни сәйкестіктер үстемдік алып жатады. Германияда мигранттардың балалары радикалды ислам ұстануға әуес. Мұндай жәйт Ұлыбританияда да байқалып отыр. Сондықтан мигранттардың қоғамға сіңісіп кетуі маңызды. Діни экстремизмге ұрынған мигранттарды олар орналасқан ел Азаптауға қарсы конвенцияны қабылдамағандықтан да шығарып жіберуге болмайды. Ал өркениетті саналатын еуропалық елдер ондайларды қабылдауға көне қоймасы тағы белгілі. Швецияда террористік актіге қатысы бар адамдар елдің аумағынан шығарылады, ал Германияда ондай жандар азаматтығынан айрылады. Дейтұрғанмен, Швеция, Франция және өзге де еуропалық елдер мигранттарды бейімдеуге, оларға тіл мен заңдарды оқытуға ерекше күш салып келеді. Сондықтан ЕҚЫҰ-ға мүше елдер өкілдері мен үкіметтік емес ұйымдары кіретін мигранттар мәселесіне қатысты консультативтік орган құрған орынды, деген пікір де айтылды.
Тәжікстандық “Имран” орталығының өкілі өз сөзінде тәжікстандық мигранттарға қарсы әділетсіздіктердің әлі де сақталып отырғандығына назар аудартты. Қабылдаушы тарап болып табылатын Қазақстан және Ресеймен мигранттардың құқын қорғау туралы келісім болғанымен, ол көбінесе сақтала бермейді, деді ол. Егер елдер арасында саяси түсініспестік туа қалған жағдайда ол міндетті түрде мигранттарды айналып өтпейтіні шындық. Оның үстіне бұқаралық ақпарат құралдары ақпаратты бұрмалап жатады. Ондай ұлтаралық араздықты қоздырушы және еңбек мигранттарына деген төзімсіздікті оятушы БАҚ-тарды да жауапкершілікке шақырған жөн. Мигранттар заң бойынша өз істеріне жауап бергені дұрыс, алайда оның діни көзқарасы мұндай жазалаудан тыс қалуы тиіс.
Германия жеріндегі түрік мигранттарының жағдайы да мүшкіл екені алға тартылды. Германия мен Түркия арасында 50-ші жылдары қол жеткізілген келісімнің арқасында 1,5 миллион түрік азаматтары осы елде қалып, Германияның экономикасын көтеруге айтарлықтай үлес қосқан. Әйтсе де әлі күнге олардың үшінші ұрпағы әр түрлі кемсітушіліктерге ұшырауда. 2002 жылы Франкфурт университеті, араға 8 жыл салып Констанция университеті және осыдан екі ай бұрын жүргізілген зерттеулер нәтижесі мектепте оқитын балалардың жәбірлеуге ұшырайтынын, еңбек рыногында құқықтарының ескеріле бермейтіндігін және өзге де кемшіліктерді анықтапты. Әсіресе, соңғы зерттеулер немістердің шетелдіктерге, соның ішінде мұсылмандарға деген жеккөрушілік пиғылдары артқандығын көрсеткен. Министр мұсылмандар арасында қылмыс көп деп мәлімдеп жатса, нақты мысалдар келтірілмейді және оған көрсете алатындай дәлел де жоқ. Швецияда миграцияны шектеуді ұрандатқан демократиялық партия 5 пайыздық дауыс жинап, парламентке өткені көпшілікті алаңдатып отыр. Өйткені, мұнда мұсылман мен христиан діндерін ұстанатын жастар арасында түсініспеушіліктерге орын берілуде. Америка жеріндегі, Еуропадағы мұсылмандарға деген кемсітушіліктермен күресу қажеттігі уақыт талабына айналып отыр. ЕҚЫҰ осы мәселеде ерекше атсалысуы тиіс.
“Мигранттарға қатысты төзімсіз іс-әрекеттер” тақырыбы қозғалған
сессия кезінде батысқазақстандық әлеуметтік қор өкілдеріне сөз берілді. Олардың айтуынша, Қазақстан әлемдегі миграциялық үдерістердің қатысушысы әрі оның бір бөлігі саналады. Біздің қор осы саланың түрлі бағыттарын жүйелендіруге маңыз беруде. Мәселен, Қазақстан қоғамында әр түрлі топтарға заңсыз және заңды миграцияға қатысты әлеуметтік зерттеулер жүргізіледі. Ал бұл зерттеулердің нәтижесі бойынша, Қазақстанда ҚХР, Тәжікстаннан келетін мигранттарға қарағанда, Қырғызстаннан, Өзбекстаннан ағылып келетін мигранттарға дұрыс қараушылық үдерісі байқалады екен. Халықтың басым көпшілігінің мигранттарға оң көзқарастан гөрі, керісінше, теріс көзқарас ұстанатынын байқау қиын емес. Негативті көзқарас жұмыссыздықтың көбеюінен, көшелердің, экологияның ластануынан, қылмыстың артуы мен діни қақтығыстардың орын алуынан көрінеді, деді қор өкілі бұл турасында.
Аталған қордың қатысуы негізінде жүргізілген сарапшылық зерттеулердің нәтижесі бойынша, Қазақстанда халықаралық құқық нормаларына сәйкес келетін заңдар мен заң актілері қабылданған. Ал халықтың арасындағы мигранттарға қатысты жүргізілген сауалдамаларға жауап берген респонденттердің басым бөлігінің пікірінше, елде мигранттарға қатысты заңнамалар мен әкімшілік актілерді күшейту керек екен. Бұл ретте қор арнайы ұсынымдар әзірлепті. Олардың сөзіне қарағанда, ЕҚЫҰ-ға мүше елдерде ортақ жаһандық ақпараттық жүйе құрылуы қажет. Сол арқылы жетекші Ұйым аясында мигранттарға қатысты мәселелерді үйлестіріп отыратын бірыңғай құрылымның негізі қаланып, миграциялық қызмет мамандарының тәжірибелерін жетілдіру үшін арнайы оқу-әдістемелік құралдардың да шығарылғаны жөн. Бұл ретте, миграция мәселесінің қыр-сырын жетік меңгерген үкіметтік емес ұйымдар өкілдері осы салаға көптеп тартылуы қажет, дейді әлеуметтік қор өкілдері.
Келесі сөз кезегі Қазақстанның Әйелдерді қорғау Орталығы өкіліне тиді. Аталған орталықтың өкілдері өз сөздерінде Ресейдегі, сондай-ақ Еуропа елдеріндегі мигранттарға қатысты қалыптасқан көзқарастың көпшілікті алаңдатып отырғанын жеткізді. Олардың айтуларынша, бүгінде Қазақстан Үкіметінің дер кезінде қолға алған жұмыстарына байланысты, сонымен бірге, үкіметтік емес сектор мен Қазақстандағы миграциялық мәселелерге байланысты халықаралық ұйымдардың күш біріктіруі нәтижесінде бұл мәселенің түйіні белгілі дәрежеде тарқатылған көрінеді. Біздің еліміз мигранттардың интеграциялануына, олардың барлық мемлекеттік, әлеуметтік қызмет түрлеріне қолжетімділігіне айрықша мән беруде. Сол арқылы осы саладағы барлық кедергілердің жойылуына өз үлестерін қосуда. Төзімділік ұғымы Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалығының басты қағидаларының бірі. Бұл ретте ЕҚЫҰ-ға қатысушы елдерді біздің еліміздің тәжірибесін алуға шақырамыз, деген ойларын жеткізді орталық өкілдері.
Қазақстанның Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталығының мамандары бүгінде миграциялық саясатты қайтадан жаңғырту, сондай-ақ осы саясат тетігін бұрынғыдан да тиімді басқару үшін арнайы заң жобасы қолға алынып жатқанын жеткізді. Осы орайда, ЕҚЫҰ шеңберіндегі елдерде кездесетін мигранттарды қанау мен кемсітушілік, оларға көрсетілетін қысым көрсетушілік үдерістерінің алдын алу және жоюға қатысты іс-шараларды күшейту қажеттігі атап көрсетілді. Олардың сөзімен айтсақ, осы орайда, халықаралық еңбек және халықаралық миграция ұйымдарының өзара бірлескен іс-қимылдары қажет. Мәселен, Адам құқықтары жөніндегі мекеме мен Босқындар ісі жөніндегі Жоғарғы комиссар басқармасының бірлесуімен арнайы құжат әзірленіпті. Онда Қазақстандағы босқындар мен оралмандардың құқығын сақтау мәселесі қаралған. Ол бірінші кезекте Қазақстанның аталған мәселедегі халықаралық міндеттемелерді орындау жұмыстарын белсенділендіруге бағытталған. Аталған құжатты осы мәселеге қызығушылық танытатын барлық мемлекеттік органдар жан-жақты саралап шыққан. Бір атап өтерлігі, ондағы кейбір ұсыныстар мен ескертпелер жақында қабылданған “Босқындар туралы” Заңда көрініс тапты.
“Мигранттардың жаңа ортаға бейімделуі бірінші кезекте олардың жеткілікті мөлшерде білім алу мүмкіндігіне де байланысты болатыны анық. Сол себепті, мигранттар мен босқындар отбасыларының балаларына өздерінің туған, ана тілдерін терең меңгерулері үшін жақсы жағдай жасалған. Ал бұл өз кезегінде мигранттар балаларының білім-тәрбие алу үдерісіне дұрыс интеграциялануына жол ашпақ. Былтырғы жылы Босқындар ісі жөніндегі мекеме еліміздің Білім және ғылым министрлігімен бірлесіп, мигранттар отбасыларының, оның ішінде Қырғызстаннан келген мигранттар отбасылары балаларының жеткілікті деңгейде білім алуына мүмкіндік беретін нормативтік актіні қабылдау бағытында айтарлықтай іс-шаралар атқарды. Ал қоғамның аталған топтарының құқығын қорғау мен сақтау бағытындағы жұмыстар билік органдары мен қоғамның құқықтық тәжірибесінің жоғарылығын көрсетеді. Осы орайда, біз елімізде Адам құқығы саласындағы дүниежүзілік білім беру бағдарламасының екінші кезеңін қолға алу қажет деп ойлаймыз. Онда мигранттар мәселесімен айналысатын оқытушылар мен мұғалімдерді, азаматтық қызметкерлерді, құқық қорғау органдары және әскери сала мамандарын даярлауға айрықша маңыз беріледі, деді бұл турасында Қазақстанның Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталығының мамандары.
Сессия аясында Қазақстанның “Адал” жастар қоғамдық бірлестігі өкілдерінің айтқан пікірлері де көкейге қонымды шықты. Олар өз сөздерінде төзімділік ұғымын халықтардың өзара түсіністігі мен бейбіт үнқатысуымен байланыстырып, бұл орайда, Қазақстан халқы Ассамблеясының жұмыс тәжірибесін мысалға келтірді. Біз белгілі бір адамды жақынырақ түсінбейінше, оны қабылдай алмаймыз. Сол секілді, Қазақстан халқы Ассамблеясының мақсаты – ол елге келген кез келген азаматқа, оның ішінде мигрантқа түсіністікпен қарау. Бұл орайда, ақпарат құралдары арқылы осындай оң тәжірибелерді кеңінен насихаттау керек, деді жастар бірлестігінің өкілдері.
Қарағанды облысы Азаматтық альянсының мүшелері Ресей ғылым академиясының Халықтарды қоныстандыру жөніндегі әлеуметтік-экономикалық институтының жетекші ғылыми қызметкері және Миграциялық зерттеулер орталығының директоры Елена Тюрюканованың миграциялық үдерістерге қатысты айтқан ойларын одан әрі тарқатуға тырысты. Қазіргі таңда біз ауқымды миграциялық тасқынмен бетпе-бет келіп отырмыз. Бұл – жаһандық интеграциялық үдерістің аясындағы өзекті мәселе. Қазақстанның осы саладағы оң тәжірибесі 3 ресурс негізінің қалануына әсер етті. 100 жылдан астам мерзім ішінде еліміз үлкен көлемдегі миграциялық тасқындармен бетпе-бет келді. Екіншіден, қазақ жерінде берік қалыптасқан төзімділік қағидаты – қазақстандық модельдің ерекшелігін көрсетеді. Ал үшінші ерекшелік – азаматтық сектордың белсенділігі мен елдегі үкіметтік емес ұйымдардың түрлі дәрежедегі мәселелерге интеграциялана алу қабілеті. Бұл ретте қазақстандық модель артықшылығын мигранттарды қабылдау мен олардың бейімделуіне жағдай жасау тәжірибесінен де байқауға болды. Ал Қазақстан халқы Ассамблеясының мигранттарды этностық бірлестіктерге тарту арқылы да осы мәселені жүйелеудегі құзіреті айрықша. Ал, жалпы алғанда, мигранттарды интеграциялау бағытындағы Қазақстан жүргізіп отырған саясат пен қазақстандық модель тек Қазақ еліне ғана пайдасын тигізіп қоймай, ол, сонымен бірге, әлемдік қоғамдастық тарапынан мойындалуы әбден мүмкін, деді Азаматтық альянс өкілдері.
Әрине, әлемдегі әлеуметтік және экономикалық жағдай тұрақсыздығынан мигранттардың интеграциялану мәселесі өте өткір тұрған мәселелердің бірі екені жасырын емес. Мәселен, қазір дүние жүзінде 214 млн. мигранттар тасқынының болуы – осының айғағы. Ал олардың басым көпшілігі ЕҚЫҰ-ға мүше елдерде кездеседі. 214 млн. – бұл жай ғана цифр емес. Осы цифрлардың артында адам және адам тағдыры тұр. Олардың әрқайсысы жеке тұлға және олардың әрқайсысы құрметке лайық.
Жиын барысында оған қатысушылардың назарынан әйелдердің еңбек миграциясының көбеюі де тыс қалмады. Бұл көп ретте әлеуметтік жағдаймен байланысты болатыны анық. Осы орайда, сала мамандары мигранттардың қоғамға, әлеуметтік өмірге белсене араласуына жағдай жасаудың жолдарын қарастыру қажеттігін атап өтті. Екіншіден, мигранттарды өзі келген елдің ішкі тыныс-тіршілігімен жақынырақ хабардар болу үшін білім, мәдени бағдарламалардың енгізілуін қарастыру. Үшіншіден, әйелдердің қоғамда кездесетін әлеуметтік қиындықтармен бетпе-бет келуіне байланысты олардың сол қоғамға бейімделуіне, жұмысқа орналасуына жағдай жасау.
Қазақстандағы “Транспарентность” қоғамдық қорының өкілі Сергей Изотников өз кезегінде миграцияның интеграциялануы, ондағы өзекті мәселелерді айтқан кезде, заңсыз миграция жөнінде ешкім әңгіме қозғамағанына, алайда заңсыз миграцияның сыбайлас жемқорлыққа, коррупцияға жол ашу секілді теріс әсерлері барына назар аударды. Осы орайда, ЕҚЫҰ-ға мүше елдер заңсыз миграцияға қатысты өздерінің мойындарына алған міндеттемелерін орындауларына мән берулері қажет, деді қоғамдық қор өкілі.
Батыс Австриядағы түріктер қауымдастығының өкілдері өз сөздерінде жиында, әсіресе, Еуропада нәсілшілдік пен кемсітушілік айрықша орын алуда деген пікірлердің көптеп бой көрсеткенін, алайда, мұндай біржақты пікір айтқаннан гөрі, керісінше, еуропалық институттар осы мәселеге көбірек зерттеу жұмыстарын жүргізулері қажеттігін алға тартты. Мұндай зерттеулер біздің алдымызға шынайы өмірді әкелер еді, деді қауымдастық өкілдері. Солай дей келе, олар кез келген жандардың қоғамға бейімделуі, бірінші кезекте сол жердің тілін білуге келіп тірелетінін, тіл білмейінше жаңа өмірді бастау қиын болатынын атап өтті. Мәселен, Австрияда мемлекеттік емес тіл ретінде түрік тіліне қысым көрсетіледі. Мектептерде түрік тілінде сөйлеуге тыйым салынған. Сондықтан, бұл мәселе құрылымдық тұрғыда шешілуі қажет, деді олар.
Сессия кезінде Германиядан келген сала мамандары бүгінде өз елдерінде 15 млн.-ға жуық мигранттардың жақсы интеграцияланғанын және ол мигранттардың көбісі азаматтық алғанын және өз өмірлерін Германиясыз елестете алмайтынын атап өтті. Алайда, олардың айтуларынша, кейбір мигранттар саналы түрде интеграциялану үдерісіне қатысқысы келмейтін көрінеді. Олар неміс тілін оқымайды, қоғамдық өмірдің бір бөлігіне айналуға талпынбайды. Ал Германияда тұрған кез келген адам неміс тілін оқуы керек. Сондықтан интеграция мен тіл мәселесі айрықша назарда тұрады, деді бірлестік өкілдері.
Тәжікстан өкілі өз сөзінде Қазақстан мен Тәжікстан арасында 2006 жылы екі елдің еңбек мигранттарын қорғауға арналған келісімге қол қойылғанын, бүгінде 45 мыңнан астам тәжікстандықтың Қазақстанда жұмыс істеп жатқанын атап өтті.
Сессия соңында оған модераторлық еткен Миграция жөніндегі халықаралық ұйым миссиясының басшысы А. Халбах өз сөзінде жиын барысында ЕҚЫҰ-ның миграция мәселесімен жүйелі түрде жұмыс жүргізуді күшейту, ол үшін Ұйымның арнайы “жұмыс картасын” әзірлеу қажеттігі жан-жақты айтылғанын көлденең тарта келе, ал бұлардың барлығын шешуге аталған үдеріске бей-жай қарамайтын кез келген елдің мүдделілік танытатынына сенімін білдірді.
Адам саудасына қарсы күрес – ұйым басымдықтарының бірі
Сенбі күні Шолу конференциясының жұмысы аясында ЕҚЫҰ-ның Адам саудасына қарсы күрес жөніндегі арнаулы өкілі және осы жұмыстарды реттеуші Мария Грация Джиаммаринаро журналистермен кездесіп, баспасөз мәслихатын өткізді.
Баспасөз мәслихатындағы сөзін ол адам саудасы не екенін түсіндіруден бастады. ЕҚЫҰ-ның жауапкершілігі аумағындағы адам саудасы негізінен миграциямен тығыз байланысты. Бірақ оның бір елдің шегінде болатын сәттері де жиі кездесіп тұрады. Мұндай іс экономикалық дамудан мешеу қалған аймақтарда көп кездеседі. Осы мәселені арнайы зерттейтін халықаралық ұйымдардың болжамды есептеріне қарағанда жыл сайын 2,5 млн. адам осындай қылмыстың құрбаны болады. Соның жарты млн.-дайы ЕҚЫҰ-ның жауапкершілік аумағындағы елдердің үлесіне тиеді. Құрбандардың 40-50 пайызы балалардың үлесінде. Сонымен қатар, адам саудасы көбінесе әйелдерге қарсы жасалатын зорлықпен ұштасқан, деді ол.
Адамдарды не үшін және қандай мақсатпен саудалайды дегенге келетін болсақ, ең біріншіден, оларды жыныстық зорлық жасауға пайдалану, екіншіден, дала және үй жұмысына салу үшін, сондай-ақ, қайыр сұрату, қылмыстық істер атқарту, дене мүшелері мен тканьдарын алу үшін сатады, деп жалғады сөзін Джиммаринаро.
ЕҚЫҰ-ның Адам саудасына қарсы шаралары 2000 жылдан бастап қана белсендірек жүргізіле бастады. Біз қазір адам саудасына қарсы ЕҚЫҰ мемлекеттерінің шеңберінде көптеген міндеттемелер жасауды қолға алдық. Алғаш рет 2000 жылы Ұйымға қатысушы мемлекеттер Сыртқы істер министрлері кеңесінің адам саудасына қарсы арнаулы шешімі қабылданды. Сол кезден бастап Ұйым адам саудасына қарсы күресті өзінің басымдықтарының бірі ретінде танып, осы бағытта бірнеше құжат қабылдады. Соның ішінде, 2003 жылы Министрлер кеңесі ЕҚЫҰ-ның Жұмыс жоспарын бекітіп, Арнаулы өкілін тағайындады. Жұмыс жоспары дегеніміз – адам саудасына қарсы күрестің ЕҚЫҰ-ға мүше мемлекеттерге арналған шаралар тізімі. Оның толық және тиімді орындалуы Ұйымның стратегиялық мақсаттарының бірі болып табылады. Жұмыс жоспары ұлттық деңгейде төмендегідей ұсыныстар жасайды:
*Алдын алу – бұл қоғамның толық хабарлануы және осы сауданың зардабын халыққа жеткізу шаралары болып табылады;
*Сот жолымен қудалау – бұл адам саудасын бір елдің ішінде сот жолымен жазалау және құқық қорғау органдарының басқа елдердегі әріптестерімен ынтымақтастығын қамтамасыз ету;
*Қорғау – бұл құрбандардың құқын қалпына келтіру және оларға зорлыққа түскен уақытына толығымен өтемақы төлеуді қамтамасыз ету.
Осынау ұсыныстар үздік тәжірибелерді басшылыққа ала отырып, жетекші халықаралық ұйымдар және ҮЕҰ қатысуымен жасалды. Біздіңше, бұл – адам саудасын болдырмауға қарсы қолданылатын айрықша тетіктер. Енді осы күресте біз қазір қай межеде тұрмыз дегенге келетін болсам, осынау 10 жыл ішінде ЕҚЫҰ-ға мүше мемлекеттердің бәрінде адам саудасына қарсы заң әзірленіп, қабылданды. Көптеген елдер өздерінің осы істің үйлестірушісі болатын арнайы қызметтерін ашты. Қазақстан өзінің Ұйымдағы төрағалығында бұл жұмысты өзінің басымдықтарының бірі деп жариялады. Бұл жылда, әсіресе, жас балалардың саудасына қарсы күресті өрістету қолға алынды. Қазақстан төрағалығы бұл қылмысты бейбітшілікке қарсы жасалатын трансұлттық қатер деп бағалады. Өйткені, мұның өзі ұйымдасқан қылмыскерлік топтар қатысатын бизнеске айналып кетті. Біздің бағалауымыз бойынша, осы қылмыстық топтар өз әрекеттері арқылы бүкіл әлем бойынша жылына 32 млрд. доллар табыс түсіреді екен. Бұл қылмыс есірткінің, қару-жарақтың заңсыз айналымы сияқты ұйымдасқан қылмыстармен байланысып отырады. Сондықтан адам саудасы да әлемдік қауіпсіздікке қатер төндіретін ауыр қылмыстардың бірі болып табылады, деді Джиаммаринаро.
Өзінің кіріспе сөзін аяқтаған соң д-р М.Г.Джиаммаринаро журналистердің көптеген сұрақтарына жауап берді. Соның ішінде Қазақстан төрағалығы дамушы экономикасы бар мемлекеттерде Адам саудасына қарсы заңның жетілдіріле түсуіне қандай ықпал етті деген сұраққа шешен “Палермо хаттамасы” деген атақ алған құжатта ЕҚЫҰ төрағасы адам саудасы туралы нақты анықтама жасағанын, соның арқасында қазір Ұйым жауапкершілігі аумағындағы мемлекеттер бір-бірімен салыстырмалы түрдегі заңнамалар қабылдауда екенін жеткізді. Әрине, оны жүзеге асыру – өте күрделі іс. Бірақ біз әлі де қабылданған заңдылықтарды жетілдіре түсу керек деп ойлаймыз, деді брифинг өткізуші.
Біздің ЕҚЫҰ жауапкершілігі аумағындағы, әсіресе, қандай мемлекеттерде бұл қылмыс қатты дамыған деген сұрағымызға д-р қайсыбір елдерді бөле-жара атай алмайтынын, мұндай қылмыс Ұйым аумағындағы барлық елдерде де бар екенін айтты. Сондықтан күресті барлық елдерде де жүргізген дұрыс, деді ол.
ЕҚЫҰ-ның үш өлшемінің бірі – экономика мен экология
Баспасөз орталығында ЕҚЫҰ-ның экономикалық-экологиялық қызметінің үйлестірушісі Горан Свиланович шетел және еліміздің журналистерімен баспасөз мәслихатын өткізді.
Біз Астанаға келер алдында Ұйымға мүше барлық 56 мемлекетпен осы Шолу конференциясында экономикалық және экологиялық мәселелер барысында қандай бағытта және қай пішінде пікір қозғайтынымызды келістік, деді ол кіріспе сөзінде. Экономикалық және экологиялық көкейкесті мәселелер әрқашан ЕҚЫҰ қызметінің құрамдас бөлігі ретінде қаралып келеді. Сонау 1975 жылы қабылданған Хельсинки Қорытынды актісінде сауда, өнеркәсіп, ғылым, технология және экономиканың басқа салаларындағы байланыстар, қоршаған ортаны қорғау шаралары Еуропада бейбітшілік және қауіпсіздікті қамтамасыз етуге игі ықпал ететіндігі атап көрсетілген болатын. Содан бергі өткен 15 жыл мерзімде экономикалық және экологиялық мәселелер Ұйым жұмысының күн тәртібінен түсіп көрген емес.
Экономикалық мәселелер туралы сөз қозғаған кезде Ұйымға мүше елдердің энергетикалық қауіпсіздігі ерекше маңызды орынға қойылады. Энергетикалық қуат көздерінің мол қоры шоғырланған Қазақстан бұл мәселеде шешуші рөл атқаратындығы да анық. Ұйым шеңберінде қозғалатын экономикалық мәселелер аясында еңбек күші миграциясын реттеу шаралары да маңызды орынға қойылған. Бұл ретте мен Ұйымға Грекия төрағалық еткен 2009 жылы өткізілген экономикалық форумда миграция мәселесі жан-жақты сөз болғандығын, ал Ұйымға Қазақстан төрағалық жасап отырған биылғы жылы трансұлттық көлік дәлізі қауіпсіздігі мәселесіне басымдық беріліп отырғандығын атап көрсеткім келеді.
2003 жылы желтоқсанда Маастрихте өткен ЕҚЫҰ-ға мүше елдер Сыртқы істер министрлерінің кеңесінде экономикалық және экологиялық өлшемдер бойынша ЕҚЫҰ-ның стратегиялық құжаты қабылданған болатын. Бұл құжат “Маастрихт құжаты” деп аталады. Қазір біз Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен күн тәртібіне қойылған “Маастрихт+” деп аталатын құжатты талқылаудамыз. Бұл нені білдіреді, “Маастрихт+” идеясының мәні неде? Бұл дегеніміз, Ұйымға мүше мемлекеттер 2003 жылдан 2010 жылға дейін бұл мәселеде ерекше өзгерістер мен айтарлықтай даму болғандығын мойындау деген сөз. Сондықтан 2003 жылы қабылданған Маастрихт құжаты ескірген. Енді біз “Маастрихт+” құжатының аясында 7 жыл ішінде болған экономикалық және экологиялық өзгерістерге жауап беруіміз керек. Бұл ретте біз қазір Қазақстан тарапынан айтылған ұсыныстарға байланысты құжатқа толықтырулар мен өзгерістер енгізу мәселелерін қарастырудамыз, деді ЕҚЫҰ-ның экономикалық-экологиялық қызметінің үйлестірушісі.
Баспасөз мәслихаты барысында Горан Свиланович журналистер қойған бірқатар сұрақтарға жауап берді. Мексика шығанағында болған экологиялық апатқа байланысты қойылған сұраққа жауап бере келіп, бұл орайда ЕҚЫҰ тарапынан ықпалды бір шаралар ұйымдастырылмағанын айтты. Ал жақында Венгрияда орын алған экологиялық апатқа байланысты ЕҚЫҰ тарапынан ақпараттық және басқа да мәселелер бойынша тиімді шаралар жүзеге асырылған. Арал теңізінің экологиялық мәселелері туралы қойылған сұраққа да жан-жақты жауап берілді. Бұл ретте Горан Свиланович осы экологиялық апатқа байланысты ЕҚЫҰ аясында Ашғабад қаласында өткізілген арнайы мәжіліске қатысып, онда бірқатар ықпалды шаралардың қабылданғанын атап көрсетті.
Азаматтық қоғамды қолдау – қолпаштау деген сөз емес
АҚШ Мемлекеттік хатшысы көмекшісінің орынбасары Томас О Милия кеше ЕҚЫҰ-ға мүше елдер Мемлекет және үкімет басшыларының саммиті шеңберінде өткен Шолу конференциясы аясында шетелдік және қазақстандық бұқаралық ақпарат құралдары өкілдеріне арнап, брифинг өткізді.
Онда ол алғашқы кезекте Вашингтонның Астанадағы ЕҚЫҰ Саммитін қалай бағалайтыны жөнінде, нақтылап айтқанда, бағалау қағидаттары туралы ұстанымдарымен бөлісті. Құрама Штаттар өкілінің айтуынша, саммит жетістігінің бір өлшемі Қазақстанның Хельсинки Қорытынды актісі мен ЕҚЫҰ-ның өзге де негіз қалаушы құжаттарына енгізілген іргелі ережелерді қандай деңгейде жүзеге асыра алатынына байланысты болмақ. Оның пікірінше, Қазақстан бұқаралық ақпарат құралдарының тәуелсіздігін, азаматтық қоғам институттарының, сондай-ақ саяси бәсекелестіктің ашықтығын қазіргіден де нығайта түсетін болса, онда ЕҚЫҰ үшінші себетінің – гуманитарлық өлшемдер құрамына енетін үшінші бағыттың барлық ережелеріне сәйкесетін болады. АҚШ өкілі хабарлағанындай, Ұйымның Шолу конференциясы шеңберінде күш-жігердің негізгі бөлігі біздің елдеріміз ЕҚЫҰ-ның гуманитарлық өлшемі бойынша мойындарына алған барлық талаптар мен міндеттемелерді қандай деңгейде қанағаттандыра алатынына байланысты бағытталып отыр.
Алайда, АҚШ Мемлекеттік хатшысы көмекшісінің орынбасары Томас О Милия Еуропадағы негізгі қарулар туралы қойылған сауалға нақты жауап беруден жалтарып кетті. Ал аталған мәселеге байлынысты келісімге Еуропа елдерінің көпшілігі күні бүгінге дейін қол қомай келеді.
Томас О Милия брифингте АҚШ Мемлекеттік хатшысы Хиллари Клинтонның саммит аясында қандай шаралар өткізетіні жөнінде біршама әңгімеледі. “Америка Құрама Штаттарының Мемлекеттік хатшысы Хиллари Клинтон Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде азаматтық қоғам өкілдерімен кездеседі, – деді осыған орай АҚШ Мемлекеттік хатшысы көмекшісінің орынбасары. – ЕҚЫҰ мен Америка үкіметі үшін азаматтық қоғам маңызы зор мәселе болып табылатындықтан, АҚШ Мемлекеттік хатшысы азаматтық қоғам өкілдерімен аталған жоғары оқу орнында сейсенбі күні жүздесетін болады”.
Оның сөзіне қарағанда, осы тақылеттес барлық кездесулерде Хиллари Клинтон өткен жылдың шілде айында Польшаның Краков қаласында сөйлеген сөзі шеңберінде өзі жылжытқан бастама туралы әңгіме қозғап жүр. Бұл бастаманың мәнісі мынада: Құрама Штаттар әлемнің барлық аймақтарындағы азаматтық қоғамға әркез қолдау көрсететін болады.
“АҚШ әлемнің төрт бұрышындағы азаматтық қоғамға әркез саяси, моральдық және қаржылай көмек қолын созатын болады, өйткені, біз ұлт ретінде бетпе-бет келіп отырған проблемаларды тек Ұйымға азаматтық қоғамның түбегейлі қатысуы арқылы ғана шешуге болады деп есептейміз”, – деп мәлімдеді Томас О Милия.
Сондай-ақ, ол Хиллари Клинтон осындай кездесулерді іс жүзінде өзі болатын барлық мемлекеттерде өткізетінін атап көрсетті.
Адами өлшемдер өз биігінен көрінді
ЕҚЫҰ Саммитінің Халықаралық баспасөз орталығына кешкісін берілген брифингтің тақырыбы адами өлшемге арналды. ҚР Сыртқы істер министрлігінің Ерекше тапсырмалар жөніндегі елшісі Мәдина Жарбосыноваға журналистер тарапынан сауалдар да көп қойылды.
Өзінің қызметінде ЕҚЫҰ-ның үшінші себетіндегі адами өлшемдерге жауап беретін және оған қоса ҚР Президенті жанындағы Адам құқықтары жөніндегі комиссияның мүшесі Мәдина Жарбосынова брифингке жаңа ғана осы мәселе жөніндегі басқосудан оралғанын айтып, шынында да біздің еліміздің төрағалығы тұсында осы үшінші өлшем бойынша үлкен жұмыстар атқарылғанын алға тартты.
М.Жарбосынова үшінші өлшем бойынша төрағалық тұсында атқарылған шаруалардың біразына тоқталды. Ерекше тапсырмалар жөніндегі елші біздің төрағалық тұсында адами өлшемдер бойынша енген жаңалық – Гендер мәселесі бойынша жеке өкілдің қызметі ашылғанын айтты. Оған Іс басындағы төраға америкалық азаматшаны тағайындаған екен. Елші сөзінің төркінінен ұғынғанымыз – Қазақстанның Ұйымға төрағалығы тұсында адами өлшем өз биігінен көріне білген.
Мұнан соң М.Жарбосынова журналистер қойған сауалдарға жауап берді. Мәселен, біздің Қазақстан өз төрағалығы тұсында ЕҚЫҰ-ның үш өлшемін қаншалықты теңгерімді түрде атқара алды және еліміздің толеранттылыққа мән беруі өзін ақтады ма, бұл тұрғыда қандай жұмыстарды жетістік деп айтар едіңіз деген сауалымызға Ерекше тапсырмалар жөніндегі елші былай деп жауап берді:
– Өте жақсы сауал қойып отырсыз. Жасырын емес, Ұйымның өз жұмысында үш өлшемді теңгерімді алып жүрмеуі жайында біздің төрағалығымызға дейін көптеген сыни көзқарастар білдірілетін. Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы өз назарын тек адами өлшемдерге ғана бұрып, қалған екеуіне жеткілікті мән берме
миграцияның халықаралық хартиясына айналған. Аталған хартия жаһандану заманындағы экономикалық дағдарыс жағдайында мигранттар құқын барынша қорғау үшін қажет. Өйткені, кез келген жағдайда ең алдымен жұмысшы мигранттар екі қолға бір жұмыс таба алмай қалуы мүмкін. Сондықтан оларға деген төзімділік отбасынан бастау аларын қаперден шығармаған жөн. Мигранттар саны артқан сайын оқыту мен білім беру жалпымемлекеттік міндетке айналғалы тұр. Сондықтан олардың жүріп-тұруын жеңілдету мақсатында әлемдік тәжірибеден стандарттар мен принциптер әзірлеу қажет. Төзімсіздікті білдіруге өз ойын ашық айту құқы негіз болатын сөз еркіндігі деген түсінік бар. Әйтсе де Азаматтық және саяси құқықтар жөніндегі халықаралық пакт ой білдіру мен күш көрсетуге шақырғанның арасындағы шекараны анықтауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар өзге де конвенциялар нәсілшілдікке, арын таптатуға қарсы тиімді тетік болып табылады.
Осы орайда 1979 жылдан бері Малайзия, Филиппин, Судан, Сальвадор, Хорватия, Ирак және өзге де елдерде жемісті жұмыс істеген А.Халбах бір ойдың ұшығын шығарды. Әралуандықтың артуымен қоғамда мигранттар ұлттың тұтастануына қауіп төндіреді деген сезім пайда болады. Сондықтан жергілікті халықты ғана емес, мигранттарды да оқыту маңызды. Сонда ғана қоғамда түсіністікке құрылған әралуандық пайда болмақ. Бұл тұрғыдан келгенде, Қазақстан кейбір елдерге үлгі бола алар еді. Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев пен биліктің барлық құрылымдары тарапынан қабылданған дұрыс шешімдердің нәтижесінде Қазақстанда мигранттардың өмір сүруін заңдық рәсімдейтін оңтайлы құжаттар бар.
Өткен ғасырдың соңғы ширегінде әлем мигранттар ағынына тап болғандығын тілге тиек еткен Ресей Ғылым академиясы Халықтардың орналасуындағы әлеуметтік-экономикалық проблемалар институтының аға ғылыми қызметкері және Миграциялық зерттеулер орталығының директоры Елена Тюрюканова оған жаһандық теңсіздіктің, технологияның дамуы, көлік түрлеріне бағаның арзандауы және әлеуметтік желінің дамуы себеп болғандығын баса айтып өтті. Мұндай миграция басқаруды дағдарысқа ұшыратып, миграция үдерісін басқарудың ұлттық мемлекеттер уысынан шығуына алып келді. Соңғы жылдары әлем бойынша заңсыз миграция артып келеді. Ашып айтқанда, бір АҚШ-тың өзінде 12 миллион заңсыз мигрант болса, бұл көрсеткіш көршілес жатқан Ресейде 6-7 миллионға жетеді деген жорамал бар. Бұрындары мигранттар қатарын екі қолға бір жұмыс іздеген жастар құраса, қазір әйелдер де өз бақыттарын өзге елден іздеп ағыла бастағаны мәлім. Әсіресе, нәзік жандар экономиканың қызмет көрсету саласына көптеп тартылуда. Сондай-ақ отбасылы мигранттар мен жүкті әйелдер де мигранттар қатарынан көптеп табылады. Үстіміздегі жылы Ресейде жүргізілген зерттеулер нәтижесі көрсеткендей, мигранттардың 70 пайызы кішігірім қалалар мен ауылдардан шыққан, жергілікті мәдениеттен хабарсыз екен. Оның үстіне олардың 50 пайызының мамандығы болмай шыққан. Келген еліндегі негізгі тілді нашар білгендіктен немесе тіпті сөйлей алмағандықтан арада жік пайда болып, ол интеграцияға кері әсер етуде көрінеді.
Еліміз тәуелсіздік алғаннан кейінгі өтпелі жылдары миграция артса, 2000-шы жылдары ол тұрақталған. Ал 2004 жылы 1994 жылмен салыстырғанда миграциялық ағын 7,3 есе азайып, бар-жоғы 63 мың адамды құрапты. Осылайша 2004 жылы соңғы 36 жылда бірінші рет оң үрдіс қалыптасып, әлеуметтік мигранттар саны 2 миллион 700 мың адам болған. Миграция көбінесе интеграцияланумен де тікелей байланысты. Бұл мәселеде жергілікті және ұлттық билік тарапынан күш жұмсалып қана қоймай, оған мигранттардың өздері де қолұшын берулері тиіс. Өзара түсіністік еркін жиын өткізу, діни еркіндік және жауапкершілік болғанда ғана мүмкін болады. Осы тұрғыдан келгенде Қазақстанда саяси тұрақтылық орнап, ұлтаралық және дінаралық келісім орныққан. Мигранттардың көптеп қазақ жеріне келе бастауы да сондықтан болса керек. Мәселен жыл сайын елімізге 20 мың оралман отбасылар қоныстанады екен. Еліміз тәуелсіздік алғалы 1 миллионға жуық этностық қазақтар тарихи Отанына оралған. Қазақстан оларға бар жағдайды жасауға ерекше көңіл бөлуде.
Сонымен қатар, елімізде жыл сайын 1 миллионға жуық шетелдік өз нәпақасын айырып жүр. Бұған білім алуға келген көптеген жастарды қосыңыз. Қалай болған күнде де елімізде толеранттылық пен қонақжайлық тамырын тереңге жайған. Олай болса, ЕҚЫҰ-ға мүше елдердің білім беру министрліктеріне толеранттылық, этностар мен діндерді тануды мектеп бағдарламасына енгізуді ұсынған дұрыс болар ма еді деген ойлар да ортаға салынды. Қазақстанда мигранттардың жүріп-тұруына барлық жағдайдың жасалғандығын қуаттай отырып, Президент жанындағы Адам құқықтары жөніндегі комиссия хатшысы Тастемір Әбішев ТМД елдері бойынша еңбек мигранттары мен олардың отбасыларын қорғайтын заң ратификациядан өткендігін еске салды. Оның үстіне еліміз әйел мен балалардың құқын жан-жақты қорғауға қатысты бірқатар қадамдар жасап та үлгерді. Қазақстан 2006 жылы экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар жөніндегі халықаралық пактіні ратификациялаған-ды. Оның 13-бабына сәйкес, бастауыш мектептерде және орта білім ордаларында шетелдіктер, азаматтығы жоқтар және елімізде уақытша тұрып жатқандар Қазақстан азаматтарымен бірдей білім алу мүмкіндігіне ие. Соның нәтижесінде Қазақстанда халықтың 99,5 пайызы сауатты саналады. Халықтың 5 пен 24 жас аралығындағы балалар мен азаматтар білім берумен қамтылып, 30 пайыз азаматтар білім мен ғылым жүйесіне тартылған. Басты мақсат – елімізде ұлттық мәдениет ерекшелігін және толеранттылық мәдениетін құра білу. Мәдениеттерді сақтай отырып, діни төзімділікті қалыптастыру. Осы орайда Қазақстан әрбір этностар балаларының өз ана тілдерін білуіне жағдай жасауда. Балалардың 79,1 мыңы өзбек, 14,7 мыңы ұйғыр және 4,7 мыңы тәжік тілдерінде оқытылса, өзгелері де бұл үрдістен сырт қалмаған.
Әйтсе де кейбір елдерде азаматтық сәйкестіктен гөрі, діни сәйкестіктер үстемдік алып жатады. Германияда мигранттардың балалары радикалды ислам ұстануға әуес. Мұндай жәйт Ұлыбританияда да байқалып отыр. Сондықтан мигранттардың қоғамға сіңісіп кетуі маңызды. Діни экстремизмге ұрынған мигранттарды олар орналасқан ел Азаптауға қарсы конвенцияны қабылдамағандықтан да шығарып жіберуге болмайды. Ал өркениетті саналатын еуропалық елдер ондайларды қабылдауға көне қоймасы тағы белгілі. Швецияда террористік актіге қатысы бар адамдар елдің аумағынан шығарылады, ал Германияда ондай жандар азаматтығынан айрылады. Дейтұрғанмен, Швеция, Франция және өзге де еуропалық елдер мигранттарды бейімдеуге, оларға тіл мен заңдарды оқытуға ерекше күш салып келеді. Сондықтан ЕҚЫҰ-ға мүше елдер өкілдері мен үкіметтік емес ұйымдары кіретін мигранттар мәселесіне қатысты консультативтік орган құрған орынды, деген пікір де айтылды.
Тәжікстандық “Имран” орталығының өкілі өз сөзінде тәжікстандық мигранттарға қарсы әділетсіздіктердің әлі де сақталып отырғандығына назар аудартты. Қабылдаушы тарап болып табылатын Қазақстан және Ресеймен мигранттардың құқын қорғау туралы келісім болғанымен, ол көбінесе сақтала бермейді, деді ол. Егер елдер арасында саяси түсініспестік туа қалған жағдайда ол міндетті түрде мигранттарды айналып өтпейтіні шындық. Оның үстіне бұқаралық ақпарат құралдары ақпаратты бұрмалап жатады. Ондай ұлтаралық араздықты қоздырушы және еңбек мигранттарына деген төзімсіздікті оятушы БАҚ-тарды да жауапкершілікке шақырған жөн. Мигранттар заң бойынша өз істеріне жауап бергені дұрыс, алайда оның діни көзқарасы мұндай жазалаудан тыс қалуы тиіс.
Германия жеріндегі түрік мигранттарының жағдайы да мүшкіл екені алға тартылды. Германия мен Түркия арасында 50-ші жылдары қол жеткізілген келісімнің арқасында 1,5 миллион түрік азаматтары осы елде қалып, Германияның экономикасын көтеруге айтарлықтай үлес қосқан. Әйтсе де әлі күнге олардың үшінші ұрпағы әр түрлі кемсітушіліктерге ұшырауда. 2002 жылы Франкфурт университеті, араға 8 жыл салып Констанция университеті және осыдан екі ай бұрын жүргізілген зерттеулер нәтижесі мектепте оқитын балалардың жәбірлеуге ұшырайтынын, еңбек рыногында құқықтарының ескеріле бермейтіндігін және өзге де кемшіліктерді анықтапты. Әсіресе, соңғы зерттеулер немістердің шетелдіктерге, соның ішінде мұсылмандарға деген жеккөрушілік пиғылдары артқандығын көрсеткен. Министр мұсылмандар арасында қылмыс көп деп мәлімдеп жатса, нақты мысалдар келтірілмейді және оған көрсете алатындай дәлел де жоқ. Швецияда миграцияны шектеуді ұрандатқан демократиялық партия 5 пайыздық дауыс жинап, парламентке өткені көпшілікті алаңдатып отыр. Өйткені, мұнда мұсылман мен христиан діндерін ұстанатын жастар арасында түсініспеушіліктерге орын берілуде. Америка жеріндегі, Еуропадағы мұсылмандарға деген кемсітушіліктермен күресу қажеттігі уақыт талабына айналып отыр. ЕҚЫҰ осы мәселеде ерекше атсалысуы тиіс.
“Мигранттарға қатысты төзімсіз іс-әрекеттер” тақырыбы қозғалған сессия кезінде батысқазақстандық әлеуметтік қор өкілдеріне сөз берілді. Олардың айтуынша, Қазақстан әлемдегі миграциялық үдерістердің қатысушысы әрі оның бір бөлігі саналады. Біздің қор осы саланың түрлі бағыттарын жүйелендіруге маңыз беруде. Мәселен, Қазақстан қоғамында әр түрлі топтарға заңсыз және заңды миграцияға қатысты әлеуметтік зерттеулер жүргізіледі. Ал бұл зерттеулердің нәтижесі бойынша, Қазақстанда ҚХР, Тәжікстаннан келетін мигранттарға қарағанда, Қырғызстаннан, Өзбекстаннан ағылып келетін мигранттарға дұрыс қараушылық үдерісі байқалады екен. Халықтың басым көпшілігінің мигранттарға оң көзқарастан гөрі, керісінше, теріс көзқарас ұстанатынын байқау қиын емес. Негативті көзқарас жұмыссыздықтың көбеюінен, көшелердің, экологияның ластануынан, қылмыстың артуы мен діни қақтығыстардың орын алуынан көрінеді, деді қор өкілі бұл турасында.
Аталған қордың қатысуы негізінде жүргізілген сарапшылық зерттеулердің нәтижесі бойынша, Қазақстанда халықаралық құқық нормаларына сәйкес келетін заңдар мен заң актілері қабылданған. Ал халықтың арасындағы мигранттарға қатысты жүргізілген сауалдамаларға жауап берген респонденттердің басым бөлігінің пікірінше, елде мигранттарға қатысты заңнамалар мен әкімшілік актілерді күшейту керек екен. Бұл ретте қор арнайы ұсынымдар әзірлепті. Олардың сөзіне қарағанда, ЕҚЫҰ-ға мүше елдерде ортақ жаһандық ақпараттық жүйе құрылуы қажет. Сол арқылы жетекші Ұйым аясында мигранттарға қатысты мәселелерді үйлестіріп отыратын бірыңғай құрылымның негізі қаланып, миграциялық қызмет мамандарының тәжірибелерін жетілдіру үшін арнайы оқу-әдістемелік құралдардың да шығарылғаны жөн. Бұл ретте, миграция мәселесінің қыр-сырын жетік меңгерген үкіметтік емес ұйымдар өкілдері осы салаға көптеп тартылуы қажет, дейді әлеуметтік қор өкілдері.
Келесі сөз кезегі Қазақстанның Әйелдерді қорғау Орталығы өкіліне тиді. Аталған орталықтың өкілдері өз сөздерінде Ресейдегі, сондай-ақ Еуропа елдеріндегі мигранттарға қатысты қалыптасқан көзқарастың көпшілікті алаңдатып отырғанын жеткізді. Олардың айтуларынша, бүгінде Қазақстан Үкіметінің дер кезінде қолға алған жұмыстарына байланысты, сонымен бірге, үкіметтік емес сектор мен Қазақстандағы миграциялық мәселелерге байланысты халықаралық ұйымдардың күш біріктіруі нәтижесінде бұл мәселенің түйіні белгілі дәрежеде тарқатылған көрінеді. Біздің еліміз мигранттардың интеграциялануына, олардың барлық мемлекеттік, әлеуметтік қызмет түрлеріне қолжетімділігіне айрықша мән беруде. Сол арқылы осы саладағы барлық кедергілердің жойылуына өз үлестерін қосуда. Төзімділік ұғымы Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалығының басты қағидаларының бірі. Бұл ретте ЕҚЫҰ-ға қатысушы елдерді біздің еліміздің тәжірибесін алуға шақырамыз, деген ойларын жеткізді орталық өкілдері.
Қазақстанның Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталығының мамандары бүгінде миграциялық саясатты қайтадан жаңғырту, сондай-ақ осы саясат тетігін бұрынғыдан да тиімді басқару үшін арнайы заң жобасы қолға алынып жатқанын жеткізді. Осы орайда, ЕҚЫҰ шеңберіндегі елдерде кездесетін мигранттарды қанау мен кемсітушілік, оларға көрсетілетін қысым көрсетушілік үдерістерінің алдын алу және жоюға қатысты іс-шараларды күшейту қажеттігі атап көрсетілді. Олардың сөзімен айтсақ, осы орайда, халықаралық еңбек және халықаралық миграция ұйымдарының өзара бірлескен іс-қимылдары қажет. Мәселен, Адам құқықтары жөніндегі мекеме мен Босқындар ісі жөніндегі Жоғарғы комиссар басқармасының бірлесуімен арнайы құжат әзірленіпті. Онда Қазақстандағы босқындар мен оралмандардың құқығын сақтау мәселесі қаралған. Ол бірінші кезекте Қазақстанның аталған мәселедегі халықаралық міндеттемелерді орындау жұмыстарын белсенділендіруге бағытталған. Аталған құжатты осы мәселеге қызығушылық танытатын барлық мемлекеттік органдар жан-жақты саралап шыққан. Бір атап өтерлігі, ондағы кейбір ұсыныстар мен ескертпелер жақында қабылданған “Босқындар туралы” Заңда көрініс тапты.
“Мигранттардың жаңа ортаға бейімделуі бірінші кезекте олардың жеткілікті мөлшерде білім алу мүмкіндігіне де байланысты болатыны анық. Сол себепті, мигранттар мен босқындар отбасыларының балаларына өздерінің туған, ана тілдерін терең меңгерулері үшін жақсы жағдай жасалған. Ал бұл өз кезегінде мигранттар балаларының білім-тәрбие алу үдерісіне дұрыс интеграциялануына жол ашпақ. Былтырғы жылы Босқындар ісі жөніндегі мекеме еліміздің Білім және ғылым министрлігімен бірлесіп, мигранттар отбасыларының, оның ішінде Қырғызстаннан келген мигранттар отбасылары балаларының жеткілікті деңгейде білім алуына мүмкіндік беретін нормативтік актіні қабылдау бағытында айтарлықтай іс-шаралар атқарды. Ал қоғамның аталған топтарының құқығын қорғау мен сақтау бағытындағы жұмыстар билік органдары мен қоғамның құқықтық тәжірибесінің жоғарылығын көрсетеді. Осы орайда, біз елімізде Адам құқығы саласындағы дүниежүзілік білім беру бағдарламасының екінші кезеңін қолға алу қажет деп ойлаймыз. Онда мигранттар мәселесімен айналысатын оқытушылар мен мұғалімдерді, азаматтық қызметкерлерді, құқық қорғау органдары және әскери сала мамандарын даярлауға айрықша маңыз беріледі, деді бұл турасында Қазақстанның Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталығының мамандары.
Сессия аясында Қазақстанның “Адал” жастар қоғамдық бірлестігі өкілдерінің айтқан пікірлері де көкейге қонымды шықты. Олар өз сөздерінде төзімділік ұғымын халықтардың өзара түсіністігі мен бейбіт үнқатысуымен байланыстырып, бұл орайда, Қазақстан халқы Ассамблеясының жұмыс тәжірибесін мысалға келтірді. Біз белгілі бір адамды жақынырақ түсінбейінше, оны қабылдай алмаймыз. Сол секілді, Қазақстан халқы Ассамблеясының мақсаты – ол елге келген кез келген азаматқа, оның ішінде мигрантқа түсіністікпен қарау. Бұл орайда, ақпарат құралдары арқылы осындай оң тәжірибелерді кеңінен насихаттау керек, деді жастар бірлестігінің өкілдері.
Қарағанды облысы Азаматтық альянсының мүшелері Ресей ғылым академиясының Халықтарды қоныстандыру жөніндегі әлеуметтік-экономикалық институтының жетекші ғылыми қызметкері және Миграциялық зерттеулер орталығының директоры Елена Тюрюканованың миграциялық үдерістерге қатысты айтқан ойларын одан әрі тарқатуға тырысты. Қазіргі таңда біз ауқымды миграциялық тасқынмен бетпе-бет келіп отырмыз. Бұл – жаһандық интеграциялық үдерістің аясындағы өзекті мәселе. Қазақстанның осы саладағы оң тәжірибесі 3 ресурс негізінің қалануына әсер етті. 100 жылдан астам мерзім ішінде еліміз үлкен көлемдегі миграциялық тасқындармен бетпе-бет келді. Екіншіден, қазақ жерінде берік қалыптасқан төзімділік қағидаты – қазақстандық модельдің ерекшелігін көрсетеді. Ал үшінші ерекшелік – азаматтық сектордың белсенділігі мен елдегі үкіметтік емес ұйымдардың түрлі дәрежедегі мәселелерге интеграциялана алу қабілеті. Бұл ретте қазақстандық модель артықшылығын мигранттарды қабылдау мен олардың бейімделуіне жағдай жасау тәжірибесінен де байқауға болды. Ал Қазақстан халқы Ассамблеясының мигранттарды этностық бірлестіктерге тарту арқылы да осы мәселені жүйелеудегі құзіреті айрықша. Ал, жалпы алғанда, мигранттарды интеграциялау бағытындағы Қазақстан жүргізіп отырған саясат пен қазақстандық модель тек Қазақ еліне ғана пайдасын тигізіп қоймай, ол, сонымен бірге, әлемдік қоғамдастық тарапынан мойындалуы әбден мүмкін, деді Азаматтық альянс өкілдері.
Әрине, әлемдегі әлеуметтік және экономикалық жағдай тұрақсыздығынан мигранттардың интеграциялану мәселесі өте өткір тұрған мәселелердің бірі екені жасырын емес. Мәселен, қазір дүние жүзінде 214 млн. мигранттар тасқынының болуы – осының айғағы. Ал олардың басым көпшілігі ЕҚЫҰ-ға мүше елдерде кездеседі. 214 млн. – бұл жай ғана цифр емес. Осы цифрлардың артында адам және адам тағдыры тұр. Олардың әрқайсысы жеке тұлға және олардың әрқайсысы құрметке лайық.
Жиын барысында оған қатысушылардың назарынан әйелдердің еңбек миграциясының көбеюі де тыс қалмады. Бұл көп ретте әлеуметтік жағдаймен байланысты болатыны анық. Осы орайда, сала мамандары мигранттардың қоғамға, әлеуметтік өмірге белсене араласуына жағдай жасаудың жолдарын қарастыру қажеттігін атап өтті. Екіншіден, мигранттарды өзі келген елдің ішкі тыныс-тіршілігімен жақынырақ хабардар болу үшін білім, мәдени бағдарламалардың енгізілуін қарастыру. Үшіншіден, әйелдердің қоғамда кездесетін әлеуметтік қиындықтармен бетпе-бет келуіне байланысты олардың сол қоғамға бейімделуіне, жұмысқа орналасуына жағдай жасау.
Қазақстандағы “Транспарентность” қоғамдық қорының өкілі Сергей Изотников өз кезегінде миграцияның интеграциялануы, ондағы өзекті мәселелерді айтқан кезде, заңсыз миграция жөнінде ешкім әңгіме қозғамағанына, алайда заңсыз миграцияның сыбайлас жемқорлыққа, коррупцияға жол ашу секілді теріс әсерлері барына назар аударды. Осы орайда, ЕҚЫҰ-ға мүше елдер заңсыз миграцияға қатысты өздерінің мойындарына алған міндеттемелерін орындауларына мән берулері қажет, деді қоғамдық қор өкілі.
Батыс Австриядағы түріктер қауымдастығының өкілдері өз сөздерінде жиында, әсіресе, Еуропада нәсілшілдік пен кемсітушілік айрықша орын алуда деген пікірлердің көптеп бой көрсеткенін, алайда, мұндай біржақты пікір айтқаннан гөрі, керісінше, еуропалық институттар осы мәселеге көбірек зерттеу жұмыстарын жүргізулері қажеттігін алға тартты. Мұндай зерттеулер біздің алдымызға шынайы өмірді әкелер еді, деді қауымдастық өкілдері. Солай дей келе, олар кез келген жандардың қоғамға бейімделуі, бірінші кезекте сол жердің тілін білуге келіп тірелетінін, тіл білмейінше жаңа өмірді бастау қиын болатынын атап өтті. Мәселен, Австрияда мемлекеттік емес тіл ретінде түрік тіліне қысым көрсетіледі. Мектептерде түрік тілінде сөйлеуге тыйым салынған. Сондықтан, бұл мәселе құрылымдық тұрғыда шешілуі қажет, деді олар.
Сессия кезінде Германиядан келген сала мамандары бүгінде өз елдерінде 15 млн.-ға жуық мигранттардың жақсы интеграцияланғанын және ол мигранттардың көбісі азаматтық алғанын және өз өмірлерін Германиясыз елестете алмайтынын атап өтті. Алайда, олардың айтуларынша, кейбір мигранттар саналы түрде интеграциялану үдерісіне қатысқысы келмейтін көрінеді. Олар неміс тілін оқымайды, қоғамдық өмірдің бір бөлігіне айналуға талпынбайды. Ал Германияда тұрған кез келген адам неміс тілін оқуы керек. Сондықтан интеграция мен тіл мәселесі айрықша назарда тұрады, деді бірлестік өкілдері.
Тәжікстан өкілі өз сөзінде Қазақстан мен Тәжікстан арасында 2006 жылы екі елдің еңбек мигранттарын қорғауға арналған келісімге қол қойылғанын, бүгінде 45 мыңнан астам тәжікстандықтың Қазақстанда жұмыс істеп жатқанын атап өтті.
Сессия соңында оған модераторлық еткен Миграция жөніндегі халықаралық ұйым миссиясының басшысы А. Халбах өз сөзінде жиын барысында ЕҚЫҰ-ның миграция мәселесімен жүйелі түрде жұмыс жүргізуді күшейту, ол үшін Ұйымның арнайы “жұмыс картасын” әзірлеу қажеттігі жан-жақты айтылғанын көлденең тарта келе, ал бұлардың барлығын шешуге аталған үдеріске бей-жай қарамайтын кез келген елдің мүдделілік танытатынына сенімін білдірді.
Адам саудасына қарсы күрес – ұйым басымдықтарының бірі
Сенбі күні Шолу конференциясының жұмысы аясында ЕҚЫҰ-ның Адам саудасына қарсы күрес жөніндегі арнаулы өкілі және осы жұмыстарды реттеуші Мария Грация Джиаммаринаро журналистермен кездесіп, баспасөз мәслихатын өткізді.
Баспасөз мәслихатындағы сөзін ол адам саудасы не екенін түсіндіруден бастады. ЕҚЫҰ-ның жауапкершілігі аумағындағы адам саудасы негізінен миграциямен тығыз байланысты. Бірақ оның бір елдің шегінде болатын сәттері де жиі кездесіп тұрады. Мұндай іс экономикалық дамудан мешеу қалған аймақтарда көп кездеседі. Осы мәселені арнайы зерттейтін халықаралық ұйымдардың болжамды есептеріне қарағанда жыл сайын 2,5 млн. адам осындай қылмыстың құрбаны болады. Соның жарты млн.-дайы ЕҚЫҰ-ның жауапкершілік аумағындағы елдердің үлесіне тиеді. Құрбандардың 40-50 пайызы балалардың үлесінде. Сонымен қатар, адам саудасы көбінесе әйелдерге қарсы жасалатын зорлықпен ұштасқан, деді ол.
Адамдарды не үшін және қандай мақсатпен саудалайды дегенге келетін болсақ, ең біріншіден, оларды жыныстық зорлық жасауға пайдалану, екіншіден, дала және үй жұмысына салу үшін, сондай-ақ, қайыр сұрату, қылмыстық істер атқарту, дене мүшелері мен тканьдарын алу үшін сатады, деп жалғады сөзін Джиммаринаро.
ЕҚЫҰ-ның Адам саудасына қарсы шаралары 2000 жылдан бастап қана белсендірек жүргізіле бастады. Біз қазір адам саудасына қарсы ЕҚЫҰ мемлекеттерінің шеңберінде көптеген міндеттемелер жасауды қолға алдық. Алғаш рет 2000 жылы Ұйымға қатысушы мемлекеттер Сыртқы істер министрлері кеңесінің адам саудасына қарсы арнаулы шешімі қабылданды. Сол кезден бастап Ұйым адам саудасына қарсы күресті өзінің басымдықтарының бірі ретінде танып, осы бағытта бірнеше құжат қабылдады. Соның ішінде, 2003 жылы Министрлер кеңесі ЕҚЫҰ-ның Жұмыс жоспарын бекітіп, Арнаулы өкілін тағайындады. Жұмыс жоспары дегеніміз – адам саудасына қарсы күрестің ЕҚЫҰ-ға мүше мемлекеттерге арналған шаралар тізімі. Оның толық және тиімді орындалуы Ұйымның стратегиялық мақсаттарының бірі болып табылады. Жұмыс жоспары ұлттық деңгейде төмендегідей ұсыныстар жасайды:
*Алдын алу – бұл қоғамның толық хабарлануы және осы сауданың зардабын халыққа жеткізу шаралары болып табылады;
*Сот жолымен қудалау – бұл адам саудасын бір елдің ішінде сот жолымен жазалау және құқық қорғау органдарының басқа елдердегі әріптестерімен ынтымақтастығын қамтамасыз ету;
*Қорғау – бұл құрбандардың құқын қалпына келтіру және оларға зорлыққа түскен уақытына толығымен өтемақы төлеуді қамтамасыз ету.
Осынау ұсыныстар үздік тәжірибелерді басшылыққа ала отырып, жетекші халықаралық ұйымдар және ҮЕҰ қатысуымен жасалды. Біздіңше, бұл – адам саудасын болдырмауға қарсы қолданылатын айрықша тетіктер. Енді осы күресте біз қазір қай межеде тұрмыз дегенге келетін болсам, осынау 10 жыл ішінде ЕҚЫҰ-ға мүше мемлекеттердің бәрінде адам саудасына қарсы заң әзірленіп, қабылданды. Көптеген елдер өздерінің осы істің үйлестірушісі болатын арнайы қызметтерін ашты. Қазақстан өзінің Ұйымдағы төрағалығында бұл жұмысты өзінің басымдықтарының бірі деп жариялады. Бұл жылда, әсіресе, жас балалардың саудасына қарсы күресті өрістету қолға алынды. Қазақстан төрағалығы бұл қылмысты бейбітшілікке қарсы жасалатын трансұлттық қатер деп бағалады. Өйткені, мұның өзі ұйымдасқан қылмыскерлік топтар қатысатын бизнеске айналып кетті. Біздің бағалауымыз бойынша, осы қылмыстық топтар өз әрекеттері арқылы бүкіл әлем бойынша жылына 32 млрд. доллар табыс түсіреді екен. Бұл қылмыс есірткінің, қару-жарақтың заңсыз айналымы сияқты ұйымдасқан қылмыстармен байланысып отырады. Сондықтан адам саудасы да әлемдік қауіпсіздікке қатер төндіретін ауыр қылмыстардың бірі болып табылады, деді Джиаммаринаро.
Өзінің кіріспе сөзін аяқтаған соң д-р М.Г.Джиаммаринаро журналистердің көптеген сұрақтарына жауап берді. Соның ішінде Қазақстан төрағалығы дамушы экономикасы бар мемлекеттерде Адам саудасына қарсы заңның жетілдіріле түсуіне қандай ықпал етті деген сұраққа шешен “Палермо хаттамасы” деген атақ алған құжатта ЕҚЫҰ төрағасы адам саудасы туралы нақты анықтама жасағанын, соның арқасында қазір Ұйым жауапкершілігі аумағындағы мемлекеттер бір-бірімен салыстырмалы түрдегі заңнамалар қабылдауда екенін жеткізді. Әрине, оны жүзеге асыру – өте күрделі іс. Бірақ біз әлі де қабылданған заңдылықтарды жетілдіре түсу керек деп ойлаймыз, деді брифинг өткізуші.
Біздің ЕҚЫҰ жауапкершілігі аумағындағы, әсіресе, қандай мемлекеттерде бұл қылмыс қатты дамыған деген сұрағымызға д-р қайсыбір елдерді бөле-жара атай алмайтынын, мұндай қылмыс Ұйым аумағындағы барлық елдерде де бар екенін айтты. Сондықтан күресті барлық елдерде де жүргізген дұрыс, деді ол.
ЕҚЫҰ-ның үш өлшемінің бірі – экономика мен экология
Баспасөз орталығында ЕҚЫҰ-ның экономикалық-экологиялық қызметінің үйлестірушісі Горан Свиланович шетел және еліміздің журналистерімен баспасөз мәслихатын өткізді.
Біз Астанаға келер алдында Ұйымға мүше барлық 56 мемлекетпен осы Шолу конференциясында экономикалық және экологиялық мәселелер барысында қандай бағытта және қай пішінде пікір қозғайтынымызды келістік, деді ол кіріспе сөзінде. Экономикалық және экологиялық көкейкесті мәселелер әрқашан ЕҚЫҰ қызметінің құрамдас бөлігі ретінде қаралып келеді. Сонау 1975 жылы қабылданған Хельсинки Қорытынды актісінде сауда, өнеркәсіп, ғылым, технология және экономиканың басқа салаларындағы байланыстар, қоршаған ортаны қорғау шаралары Еуропада бейбітшілік және қауіпсіздікті қамтамасыз етуге игі ықпал ететіндігі атап көрсетілген болатын. Содан бергі өткен 15 жыл мерзімде экономикалық және экологиялық мәселелер Ұйым жұмысының күн тәртібінен түсіп көрген емес.
Экономикалық мәселелер туралы сөз қозғаған кезде Ұйымға мүше елдердің энергетикалық қауіпсіздігі ерекше маңызды орынға қойылады. Энергетикалық қуат көздерінің мол қоры шоғырланған Қазақстан бұл мәселеде шешуші рөл атқаратындығы да анық. Ұйым шеңберінде қозғалатын экономикалық мәселелер аясында еңбек күші миграциясын реттеу шаралары да маңызды орынға қойылған. Бұл ретте мен Ұйымға Грекия төрағалық еткен 2009 жылы өткізілген экономикалық форумда миграция мәселесі жан-жақты сөз болғандығын, ал Ұйымға Қазақстан төрағалық жасап отырған биылғы жылы трансұлттық көлік дәлізі қауіпсіздігі мәселесіне басымдық беріліп отырғандығын атап көрсеткім келеді.
2003 жылы желтоқсанда Маастрихте өткен ЕҚЫҰ-ға мүше елдер Сыртқы істер министрлерінің кеңесінде экономикалық және экологиялық өлшемдер бойынша ЕҚЫҰ-ның стратегиялық құжаты қабылданған болатын. Бұл құжат “Маастрихт құжаты” деп аталады. Қазір біз Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен күн тәртібіне қойылған “Маастрихт+” деп аталатын құжатты талқылаудамыз. Бұл нені білдіреді, “Маастрихт+” идеясының мәні неде? Бұл дегеніміз, Ұйымға мүше мемлекеттер 2003 жылдан 2010 жылға дейін бұл мәселеде ерекше өзгерістер мен айтарлықтай даму болғандығын мойындау деген сөз. Сондықтан 2003 жылы қабылданған Маастрихт құжаты ескірген. Енді біз “Маастрихт+” құжатының аясында 7 жыл ішінде болған экономикалық және экологиялық өзгерістерге жауап беруіміз керек. Бұл ретте біз қазір Қазақстан тарапынан айтылған ұсыныстарға байланысты құжатқа толықтырулар мен өзгерістер енгізу мәселелерін қарастырудамыз, деді ЕҚЫҰ-ның экономикалық-экологиялық қызметінің үйлестірушісі.
Баспасөз мәслихаты барысында Горан Свиланович журналистер қойған бірқатар сұрақтарға жауап берді. Мексика шығанағында болған экологиялық апатқа байланысты қойылған сұраққа жауап бере келіп, бұл орайда ЕҚЫҰ тарапынан ықпалды бір шаралар ұйымдастырылмағанын айтты. Ал жақында Венгрияда орын алған экологиялық апатқа байланысты ЕҚЫҰ тарапынан ақпараттық және басқа да мәселелер бойынша тиімді шаралар жүзеге асырылған. Арал теңізінің экологиялық мәселелері туралы қойылған сұраққа да жан-жақты жауап берілді. Бұл ретте Горан Свиланович осы экологиялық апатқа байланысты ЕҚЫҰ аясында Ашғабад қаласында өткізілген арнайы мәжіліске қатысып, онда бірқатар ықпалды шаралардың қабылданғанын атап көрсетті.
Азаматтық қоғамды қолдау – қолпаштау деген сөз емес
АҚШ Мемлекеттік хатшысы көмекшісінің орынбасары Томас О Милия кеше ЕҚЫҰ-ға мүше елдер Мемлекет және үкімет басшыларының саммиті шеңберінде өткен Шолу конференциясы аясында шетелдік және қазақстандық бұқаралық ақпарат құралдары өкілдеріне арнап, брифинг өткізді.
Онда ол алғашқы кезекте Вашингтонның Астанадағы ЕҚЫҰ Саммитін қалай бағалайтыны жөнінде, нақтылап айтқанда, бағалау қағидаттары туралы ұстанымдарымен бөлісті. Құрама Штаттар өкілінің айтуынша, саммит жетістігінің бір өлшемі Қазақстанның Хельсинки Қорытынды актісі мен ЕҚЫҰ-ның өзге де негіз қалаушы құжаттарына енгізілген іргелі ережелерді қандай деңгейде жүзеге асыра алатынына байланысты болмақ. Оның пікірінше, Қазақстан бұқаралық ақпарат құралдарының тәуелсіздігін, азаматтық қоғам институттарының, сондай-ақ саяси бәсекелестіктің ашықтығын қазіргіден де нығайта түсетін болса, онда ЕҚЫҰ үшінші себетінің – гуманитарлық өлшемдер құрамына енетін үшінші бағыттың барлық ережелеріне сәйкесетін болады. АҚШ өкілі хабарлағанындай, Ұйымның Шолу конференциясы шеңберінде күш-жігердің негізгі бөлігі біздің елдеріміз ЕҚЫҰ-ның гуманитарлық өлшемі бойынша мойындарына алған барлық талаптар мен міндеттемелерді қандай деңгейде қанағаттандыра алатынына байланысты бағытталып отыр.
Алайда, АҚШ Мемлекеттік хатшысы көмекшісінің орынбасары Томас О Милия Еуропадағы негізгі қарулар туралы қойылған сауалға нақты жауап беруден жалтарып кетті. Ал аталған мәселеге байлынысты келісімге Еуропа елдерінің көпшілігі күні бүгінге дейін қол қомай келеді.
Томас О Милия брифингте АҚШ Мемлекеттік хатшысы Хиллари Клинтонның саммит аясында қандай шаралар өткізетіні жөнінде біршама әңгімеледі. “Америка Құрама Штаттарының Мемлекеттік хатшысы Хиллари Клинтон Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде азаматтық қоғам өкілдерімен кездеседі, – деді осыған орай АҚШ Мемлекеттік хатшысы көмекшісінің орынбасары. – ЕҚЫҰ мен Америка үкіметі үшін азаматтық қоғам маңызы зор мәселе болып табылатындықтан, АҚШ Мемлекеттік хатшысы азаматтық қоғам өкілдерімен аталған жоғары оқу орнында сейсенбі күні жүздесетін болады”.
Оның сөзіне қарағанда, осы тақылеттес барлық кездесулерде Хиллари Клинтон өткен жылдың шілде айында Польшаның Краков қаласында сөйлеген сөзі шеңберінде өзі жылжытқан бастама туралы әңгіме қозғап жүр. Бұл бастаманың мәнісі мынада: Құрама Штаттар әлемнің барлық аймақтарындағы азаматтық қоғамға әркез қолдау көрсететін болады.
“АҚШ әлемнің төрт бұрышындағы азаматтық қоғамға әркез саяси, моральдық және қаржылай көмек қолын созатын болады, өйткені, біз ұлт ретінде бетпе-бет келіп отырған проблемаларды тек Ұйымға азаматтық қоғамның түбегейлі қатысуы арқылы ғана шешуге болады деп есептейміз”, – деп мәлімдеді Томас О Милия.
Сондай-ақ, ол Хиллари Клинтон осындай кездесулерді іс жүзінде өзі болатын барлық мемлекеттерде өткізетінін атап көрсетті.
Адами өлшемдер өз биігінен көрінді
ЕҚЫҰ Саммитінің Халықаралық баспасөз орталығына кешкісін берілген брифингтің тақырыбы адами өлшемге арналды. ҚР Сыртқы істер министрлігінің Ерекше тапсырмалар жөніндегі елшісі Мәдина Жарбосыноваға журналистер тарапынан сауалдар да көп қойылды.
Өзінің қызметінде ЕҚЫҰ-ның үшінші себетіндегі адами өлшемдерге жауап беретін және оған қоса ҚР Президенті жанындағы Адам құқықтары жөніндегі комиссияның мүшесі Мәдина Жарбосынова брифингке жаңа ғана осы мәселе жөніндегі басқосудан оралғанын айтып, шынында да біздің еліміздің төрағалығы тұсында осы үшінші өлшем бойынша үлкен жұмыстар атқарылғанын алға тартты.
М.Жарбосынова үшінші өлшем бойынша төрағалық тұсында атқарылған шаруалардың біразына тоқталды. Ерекше тапсырмалар жөніндегі елші біздің төрағалық тұсында адами өлшемдер бойынша енген жаңалық – Гендер мәселесі бойынша жеке өкілдің қызметі ашылғанын айтты. Оған Іс басындағы төраға америкалық азаматшаны тағайындаған екен. Елші сөзінің төркінінен ұғынғанымыз – Қазақстанның Ұйымға төрағалығы тұсында адами өлшем өз биігінен көріне білген.
Мұнан соң М.Жарбосынова журналистер қойған сауалдарға жауап берді. Мәселен, біздің Қазақстан өз төрағалығы тұсында ЕҚЫҰ-ның үш өлшемін қаншалықты теңгерімді түрде атқара алды және еліміздің толеранттылыққа мән беруі өзін ақтады ма, бұл тұрғыда қандай жұмыстарды жетістік деп айтар едіңіз деген сауалымызға Ерекше тапсырмалар жөніндегі елші былай деп жауап берді:
– Өте жақсы сауал қойып отырсыз. Жасырын емес, Ұйымның өз жұмысында үш өлшемді теңгерімді алып жүрмеуі жайында біздің төрағалығымызға дейін көптеген сыни көзқарастар білдірілетін. Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы өз назарын тек адами өлшемдерге ғана бұрып, қалған екеуіне жеткілікті мән берме
