Мал асылданбай өнім молаймайды

Осы бағытта қолға алынып жатқан бірлескен жобаларды іске асырудағы қиындықтар мен кедергілерді еңсерудің жолдары саналуан Елбасы Н. Назарбаев өз Жол­дауында аграрлық секторда етті мал шаруашылығын дамыту жө­нінде бұрын-соңды болып көр­ме­ген жобаның жүзеге асырыла­тынын мәлімдеген еді. Биылғы жыл агроөнеркәсіп кешені үшін бетбұрыс жылына айналғалы от­ыр. Оның соңы 2016 жылы ет экспортын 60 мың тоннаға жеткізу межесіне ұласпақ. Мұның өзі 4 миллион тонна бидай экспор­тына тең деген сөз. Осындай қарышты қадам ауылдық жерлерде 20 мыңнан астам жұмыс орындарын ашуға мүмкіндік беріп, жүз мыңнан астам ауыл тұрғындарының кіріс көзіне ай­налмақ. Малдың барлық түрінің асыл түліктері мен тұқымда­ры­ның саны көбейіп, оны игеру үшін 130 миллиард теңге несие ресурстары жұмсалатын болады. Осынау іргелі міндеттерді орын­дау мақсатымен облыста арнайы бағдарлама қабылданып, шаралар атқарыла бастады. Ауыл ша­руашылығы министрлігінің жа­уапты мамандары, салалық ведомоство басшылары атбасын жиі бұрып, «ҚазАгро» АҚ-тың ірі қара малы етінің экспорттық әле­уетін дамыту жөніндегі бірлескен жобасы аясында мал өсі­румен айналысушылар қаржы­лық жеңілдіктерге ие болатынын түсіндірумен болды. Қызылжар – жері құнарлы, жайылымы шүйгінді өңір. Жергілікті табиғат жағдайына бейімдеп мал өсіре білген шаруа ада­мы­на табыс көл-көсір. Оған мы­салдар жеткілікті. «Алабота» ас­ыл тұқымды мал зауыты біраз уақыттан бері етті бағыттағы қа­зақтың ақбас сиырын өсірумен айналысып келеді. Осы шаруа­шы­лықты көп жыл басқарған Сан­сызбай Алпысбаевтың тұ­сын­да малдың солтүстік өңірге бейімделген өсімтал тұқымы пай­­да болды. Табынды асылдан­дыруға, өз төлі есебінен өсіруге ғылыми тұрғыдан үлкен мән беріліп, қазақтың ақбас мұқыл сиыры секілді жаңа тұқым өніп-өсті. Қазір ол үлкен сұранысқа ие. Мұнда 2500-дей ірі қара ба­ғылып, 4000-нан астам мал бор­дақыланады. Канададан 400 бас герефорд тұқымы әкелінбек. Ақ­қайың ауданы «Дайындық» ШҚ-ның жетекшісі Біржан Шай­мер­деновтің батыл қадамдары да сүй­сінтпей қоймайды. Ол қожа­лықтың қаражаты есебінен Шы­ғыс Қазақстан, Қарағанды, Ақ­мо­ла облыстарынан 230 бас құ­на­жын мен бұзау әкелді. Малсақ жанның жергілікті жағдайға тө­зімді, жоғары күй-күтімді онша талғамайтын қазақтың ақ бас тұ­қымын таңдап алуы кездейсоқ емес. Оның ендігі мақсаты –та­быннан табын өргізіп, мал асыл­дандыру фермасын құру. Бұдан тысқары 50 бас эстондық қарала сиыр сатып алып, сүт өндіруге де бет бұрды. Таяуда герефорд тұ­қым­дас 3 бұқаны аукцион арқы­лы сатып алды. Осының бәрі – биыл атқарылған шаруалар. Кейбіреулер құсап Үкіметтен қаржы күтпей-ақ, ішкі резервтерді қию­ластыра білуі іскерлігін айғақ­та­са керек. «Зенченко и К» командиттік серіктестігі, «Тайынша-Астық»» агроқұрылымы озық тех­нологияға негізделген фермалар ашып, Канададан әкелінген сиырлардың жылдық сауын мөл­шерін 6000-8000 литрге дейін жет­кізіп отыр. Сөз арасында Сол­түстік Қазақстан мал шаруа­шы­лығы және ветеринария инс­ти­туты тарапынан атқарылып жат­қан оң үрдістерді айта кеткен жөн. Тәжірибелі ғалымдар басын қосқан ғылыми орталық ірі қара малының тұқымын асылдандыру, табындарды сұрыптау, қолдан ұр­ықтандыру, жаңа тұқымды жетілдіру бағытында шаруашы­лық­тармен келісім-шарт жасасып, алғашқы жемісін ала бастады. Мал табындарын асылдан­ды­рып, өнімді молайтудың, репро­дук­тор-шаруашылықтар, асыл тұ­қымды фермалар құрудың бір жолы шетелден асыл тұқымды мал сатып алу. Әрине, бұл істің бір жағы ғана. Ондай тәуекелге баруға екінің бірінің шамасы жете бермейтіні анық. Қазақта «алыс­тан арбалағанша, жақыннан дорбала» деген қанатты сөз бар. Олай болса, елішілік мүмкін­дік­тердің ретін тауып, мемлекеттің жеңіл­дік­терін пайдалану әлде­қай­да тиімді екені сөзсіз. Өкі­ніштісі сол, кейбір серіктестік басшылары ас­ыл тұқымды мал басын өсіруге жан-жақты қолдау көрсетіліп от­ыр­ғанына қарамас­тан, істі ілгерілетуге құлықсыз. Біржан бауыры­мыздың тәжіри­бе­сі шағын қожа­лықтар үшін тап­тырмайтын оң­тай­лы тәсіл ем­ес пе? Демек, мал шаруашы­лы­ғын өркендетудің қи­ындығын көл­денең тарту әншейін сылтау ғана. Керісінше, қайта­ры­мы мол табысты сала екенін ұғы­натын мезгіл жеткен секілді. Үкіметтің демеуқаржысы есебінен Қызылжар өңірінде атқа­ры­латын міндеттер ұлан-ғайыр. Алда 10000 басты бордақы­лай­тын алаңдар, 4000 басқа ар­нал­ған репродуктор-шаруашы­лық­тар, 15600 басқа шақталған фермерлік шаруашылықтар құру межесі тұр. Алайда, қазіргі қарқынға қа­ра­ғанда, «ҚазАгро» АҚ-тың ірі қара етінің экспорттық әлеуетін дамыту жобасы негізінде 2011-2015 жылдарды қамтитын жергілікті бағдарламаның орындалуы сылбыр. Бұл мәселе аймақ бас­шы­сы Серік Біләловтің төра­ға­лы­ғымен өткен кеңесте арнайы талқыланып, кемшіліктер атап көр­сетілді. «Сыбаға» бағдар­ла­ма­сын іске асыруға Ауыл шаруа­шылығы қаржылай қолдау қоры қаражат бөлгенімен, мал әлі күн­ге дейін сатып алынбаған. Күн өткен сайын мал бағасының кө­те­ріліп жатқанын ескерсек, мұн­дай көзқарасты немқұрайды­лық­қа баламасқа амалымыз жоқ. «Аг­рарлық несие» корпорациясы жергілікті өкілдігінің де әрекеті қарын аштырады. 17 жобаның тек үшеуі ғана қаржылай қам­та­масыз етілген. Ал, «Ауыл шаруа­шылығын қаржылай қолдау қо­ры» АҚ басшылығы 860 ірі қара ма­лының әкелінген-әкелінбе­гені­нен бейхабар. 24 шаруа қожалы­ғына берілген 133 миллион тең­генің сай­да саны, құмда ізі жоқ. 27 мил­лион теңге игерілмеген күйі қалған. Есіл, Уәлиханов, Мам­лют аудандарында бір де бір шаруа қожалығы жеңілдікті несие алуға ниет білдірмеген. Түйінді мәселенің бірі – де­меуқаржы алудағы қолбайлаулар. Қағазбастылық, бюрократтық бө­ге­сіндер салдарынан өтініштер­дің қаралуы ұзаққа созылып кетеді. Сырттан мал сатып алудың, мал­дә­рігерлік-санитарлық жөн-жо­сық­сыз талаптардың машақа­ты да аз емес. Серік Сұлтан­ға­зы­ұлы атал­мыш бағдарламада мал семірту алаңдарын, отбасылық фер­малар, малды өз төлі есебінен өсіру ор­талықтарын және қа­жетті инфра­құ­рылымдар құру жө­нінде кешен­ді шаралар қарас­тырылғанын, ендігі мақсат жаңа мал шаруа­шы­лы­ғы жобасын ор­ындау болып табы­ла­тынын атап көрсетті. Сапалы жемазық қо­ры­на барынша назар аударуды ерекше ескертті. Ауылдың негізгі күнкөрісі – мал. Оны қолдағы деректер де айғақтайды. Қызылжар өңірінде ірі қара малдың 90-95 пайызы жеке адамдардың иелігінде. Демек, бұл төңіректе де проблемалар шаш-етектен деген сөз. Еті де, сүті де мол әрі құнарлы мал та­бын­дарын өсіру оңай емес. Көп жерлерде мал дәрігерлерінің тап­шы­лығы, білікті мамандар­дың же­­тіспейтіні жасырын емес. Екіншіден, берік жем-шөп база­сы жасалып, оның құрамы витаминді заттармен байытылуы шарт. «Сиырдың сүті – тілінде» деп бекер айтылмаған. Сонымен, Мемлекет басшы­сы етті мал шаруашылығы бағы­тындағы келелі міндеттерді белгілеп берді. Үкімет несие ресурс­тарын бөле бастады. Осындай мүмкіндіктерді қалт жібермеу сол­түстікқазақстандық мал өсі­ру­шілер үшін де үлкен сын белесі болғалы тұр. Өмір ЕСҚАЛИ. Солтүстік Қазақстан облысы.