“Танк” мінген шабандоз

Облыстық ат және ұлттық ойындар спорты мектебіне бар­ғанымызда бура сан, алпамсадай жігіттер футбол ойнап жүр екен. Директоры Ғани Ахмет­баев шабандоздарды шақыр­ғанда үшеуі кірді. Бой ұзын­дығына көзі­міз үйренген ғой, мына­лар­дың алақаны күректей-ау. Өзіміз де көшедегі біреудің бірі емес едік, бірақ қолымыз мына ала­қандардың ішінде жұ­тылып кетті. Сіңірлі, қуатты. Сексен кило болатын серкелерді жерден шо­пақ құрлы көрмей жұлып алып жүрген жігіттер бая­ғының батыр­ларындай бал­паң-балпаң басады. Атақты балуан, шабандоз Әб­ді­қаһарды жақсы білетін едік. Енді туған інісі Әбдіхалық Қиян­таев­пен әңгімелесіп отырмыз. Атқа мінсе сойқанды сала­тын, мыңға қарсы шабатын жігіт әңгімеге сараң. Саумалдап тартып отырмыз. Атбегілік, шабандоздық, көк­пар – Қиянтаевтардың қаны­на сіңген қасиет. Әкесі Әбді­әкімді жұрт “Дию” атап кеткен екен. «Бойы екі метрге жете­қабыл, салмағы 140 кило», – деп Әбдіхалық күледі. “Біздің қолы­мыз әкеміздің қолының жарты­сындай ғана”, дейді тағы да. Атақты көкпаршы Тәжік­стан­да өткен сайыста қатты қайрат көрсеткенін Ғани бауыр айтқан. Екі жақ егесіп, дәу серке терең арыққа түскенде досы іліп әперіпті. Сонда қалың тә­жікті қылышпен шапқандай тіліп, серкені ала жөнелгенде еш­кінің қан-жыны ақтарылса керек. Тақымынан ешкім ажыра­тып ала алмапты. – Бізді атқа үйреткен әкеміз, – дейді Әбдіхалық. – Үйретіл­меген тай, құнанды жүгендеп “мін” дейді. Басын ұстап тұра­ды. Асау әрі-бері қиқаңдаса бір ұрып, мұрттай ұшыратын. Жыл­қы – ақылды жануар. Тұра қала­ды. Мінбеуге әкеден қорқамыз. Сөйтіп, жүріп ат құлағында ой­найтын болдық қой. Атақты Қазығұрт ауданы Ой­мауыт ауылының тумасы Әбді­халықты жұрт “балуан” дейді. Ең алғаш рет додаға 1998 жы­лы Астана қаласының тұсаукесер тойында түсіпті. 17 жаста. Сол жолы Оңтүстік Қазақстан облы­сының құрамасы бас бәйге алған. Ал, алғаш рет салым салғаны “Домалақ ана” қорының төрағасы Алтынбек көкесінің тойында болған. Онда мектепте оқитын. Ағасы Қаһарға ауысып мінуге дәу торы атты алып, шеттеп жүрген. Серке тартқандар алдына келіп қалды. Жалаң төс батыр шыдай алмай ішіне қойып кетті де, Алла жар болып, серкені тақымына басып шыққан. Көмбеге қарай жұлдыздай аққаны есінде. Содан кейін-ақ басталған қызықтың көкесі. Содан бері ат үстінде. 20-30 мәшине ұтыпты. Сері жігіт сұңқар сияқты. Жемін шашып жейтін. Жақсы достар арттырды. Талайын сыйлап жіберді. Командалас достарымен теңдей бөлісті. Көкпаршыларда қорғаныс шебінде, шабуылда жүретіндер болады. Әбдіхалық – шабуылшы. Атақтары бір басына жетерлік. Қырғызстан Президентінің Ку­богы жарысында оның коман­дасы бірінші орын алды. “Евро­Азия” халықаралық жарысында мәреге бірінші келді. “Ақбидай” ауыл спортында маңдайлары жар­қырады. Астанада өткен Президент Кубо­гында бас бәйгені еншіледі. – Жалғыз ағаш – орман емес, – дейді өзі. – Біз командамызбен же­ңіске жеттік. Аттар жайлы сұрап отырмыз. Жабымыз төзімді болғанымен көкпарға жарамайды екен. Тұрқы аласа, ақылы аздау, жаппай көк­парға лайық. Жүз кило тартатын жігітпен жетпіс-сексен кило серкені көтеріп шабуға аттың аты керек. Көкпарды спорт ережесіне ла­йықтаған қырғыз ағайындар бұл шаруада алда тұрғанға ұқ­сайды. Оңтүстік Қазақстан құрамасында жарамды 10 ат болса, соның 6-ы қырғыз ағайындардан сатып әке­лін­ген. Биік, белді, айтқаныңды тақым қағуыңнан түсінеді. Оңтүстікте Дәулет Мырзабаев деген жомарт жігіт бар. Ат спорты­ның жанашыры. Бірде Қырғыз­стан­нан “Танк” деп аталатын ат са­тып әкеліп, інісінің алдына тартып­ты. “Інім, елдің намысын қорға”, деп. Танк десе танк екен әлгі ат. Қалың жылқының ішінде шоқ­тығы биік, анадайдан көрінеді. Қазақстан құрамасындағы аттар­дың алды. Бір адамның бағына бітетін жануар. Жүйрік әрі кеуделі. Жолындағы аттарды қоғадай жа­пырады. Тұлпар аяқтан қалады. Көздің сұғы өтіпті. Талай халықаралық додаларда олжа салған қайран Танк ақсады. Қазір ипподромда. Айғыр. Құлынын алып жатыр. Бірақ, ондай ат енді қайда. Мыңнан тұлпар деген рас екен. Дәулет қазір сондай ат іздеп жүр. “Қырғыз бен қазақта жақ­сы ат болса айт, астыңа тартам”, депті інісіне. Әбдіхалықтың салмағы 110 кило. Серке – 80 килоға дейін тар­­тады. Қазір ел ауқатты. Бұ­зау­ды да көкпар етіп тартуға береді. Тақымға басып, алдыңдағы­ларды жарып тарту үшін ат жа­рамды болу керек. Қалың қабақ, дөң мұрын, алпамсадай шабан­дозға қарап отырып, қазақтың жауын ат құйрығына найзамен сайып түсіретін батырлары осын­дай болғаны шығар-ау деп ойла­дық. Бейқамдау, мінезі сы­нық бұл жігітіңіз аттың үстіне мінсе әруа­ғы қозып, жасанған жауға жас­қанбай жалғыз ша­батынның өзі. Атақты Асқар Сүлей­меновтің: “Басқа халық маймылдан жаралса жаралған шығар-ақ, ал қазақ – аттан жаралған”, дегені осын­дайда тілдің ұшына келеді екен. Бақтияр ТАЙЖАН, Оңтүстік Қазақстан облысы.