28-29 қыркүйекте Астанада Қызылорда облысының күндері өтеді
БЕРЕКЕГЕ БАСТАЙТЫН БАСТАМАЛАРҒА БАСЫМДЫҚ БЕРІЛЕДІ
Қызылорда облысының әкімі Болатбек ҚУАНДЫҚОВПЕН әңгіме
– Болатбек Баянұлы, облыс шеңберінде атқарылып жатқан шаруалардың аз емес екенін күнделікті өмірде көріп жүрміз. Жасалған істі бізден ешкім тартып алмайды. Әңгімемізді атқарылған шаруаларды айтудан емес, алдағы қолға алынатын жобалардан бастаған дұрыс сияқты. Облыстың алдағы күндердегі даму бағыты қандай болмақ?
– Дұрыс айтасыз. Болашақта не жасалатыны әрбір қызылордалықты ғана емес, жалпы жұртшылықты қызықтырады деген ойдамын. Алаштың анасы атанған Сыр өңірі үнемі Елбасының назарында. Мемлекет басшысының тікелей қолдауының арқасында облыстың әлеуеті көтеріліп, аграрлық өңірден индустриялық аймаққа айналды.
Біз Қызылорда қаласы мен жеті ауданда арнайы зерттеу жұмыстарын жүргіздік. Сөйтіп, оларды үш топқа бөлдік. Бірінші топқа Жаңақорған, Шиелі аудандары мен Қызылорда қаласы кіреді. Бұл әлеуметтік жағдайы жоғары, ел экономикасына елеулі үлес қосатын аумақтар болып саналады.
Енді соны таратып айтайық. Жаңақорған – аймақтағы ең дамушы аудан деуге толық негіз бар. Аталған аудан қазба байлыққа бай, тау-кен жұмыстары қызу жүріп жатқан аймақ болып саналады. Сонымен қатар, республикадағы түрлі-түсті металдың мол қоры сақталған «Шалқия» кен байыту орны да осы ауданда орналасқан. Шалқиядағы жер асты байлығы 12 миллион тонна деген болжам бар. Жер қойнауындағы мол қазынаны ақшаға шағатын болсақ, ол 12 миллиард АҚШ долларына тең. Жаңақорған ауданында уран өндіру ісі де қарқынды дамып жатыр. Мамандардың есептеуінше, Жаңақорғандағы уранның қоры Шиелі ауданынан да көп екен. Облыстағы уран байыту орнының екеуі осы ауданда. Олар – «Қорасан-1» және «Қорасан-2» уран өндіру орындары. Қазір мұнда жылына 1,5 мың тоннаға дейін уран өндіріледі. Болашақта оның көлемін 5-7 мың тоннаға дейін жеткізу көзделген. Уран өндірісі жылына 7 мың тоннаға жеткенде, ауданның әлеуметтік жағдайы жоғарылайды. Қазірдің өзінде Жаңақорған ауданында инфрақұрылымы дамыған коттедж қалашығын салу жоспарланып жатыр.
Сонымен бірге, мұнда күкірт қышқылы зауыты салынуда. Жобаның жалпы құны 32,5 миллиард теңгені құрайды. Өткен маусым айында зауыттың құрылысын өзім барып көріп, танысып қайттым. Қазіргі уақытта зауыт дайын десе болғандай. Іске қосылғаннан кейін, онда 17-18 мВт электр энергиясы өндірілетін болады. Өндірілген электр энергиясының 6-7 мВт-ын зауыт өзі шығындайды. Ал қалғанын нарыққа жібереді. Осыған орай өз тарапымнан мынадай ұсыныс бердім. Зауыттың айналасында бос жер бар. Сол жерге темір-бетон, кірпіш, арматура сияқты тағы басқа тауарлар шығаратын зауыттар салу керек. Неге? Біріншіден, ауданда қиыршық тас өндіріледі. Зауыт салынса, онда электр энергиясы жанында болмақ. Бір зауытта өндірілген электр қуатын екіншісіне арзан бағамен сатуға мүмкіндік туады. Бұлардың арасында электр тасымалын жасайтын делдал компаниялар болмайды. Электр энергиясын үнемдеудің ең тура жолы осы. Бірі екіншісінен электр қуатын тікелей алса, жұмыстың тиімділігі артады. Сондықтан күкірт қышқылы зауытының айналасын индустриалды аймаққа айналдыруды ойластырудамыз.
Қызылорда облысы ваннадий қоры бойынша әлемде бірінші орында тұр. Ваннадий – стратегиялық маңызы зор өнім, әлемде өте сирек кездеседі. Бүгінде оны игеру жолдары қарастырылуда. Жұмыс толықтай бір қалыпқа келгенде, ол жерде 2-3 мың адамға жаңа жұмыс орны ашылады. Бұл ауданның экономикалық әлеуетіне үлкен септігін тигізетін жоба.
Жаңақорған жерасты байлығы мол жиналған аудан екенін жоғарыда айттым. Қазір ол аймақтан мұнай, газ көздері де табылып, зерттеу жұмыстары жүріп жатыр. Жақында зерттеу жұмыстарын жүргізіп жатқан компанияның өкілдерімен кездестім. Олар жер астында 120-130 миллиард шаршы метр газ қоры бар деп отыр. Газ кеніші Бейнеу – Бозай – Шымкент газ құбыры өтетін аймаққа жақын орналасқан. Сол арқылы өзімізде өндірілген газды сыртқы рынокқа да шығаруға болады. Сөйтіп, газды әлемдік баға бойынша сатуға қол жеткіземіз.
Аталған ауданда құрылысқа қажетті заттарды да шығарумен айналысуға мүмкіндік бар. Мәселен, кірпіш өндірісіне қолайлы жағдай бар. Кірпіш шығару үшін саз топырақтың сапалы болғаны керек. Жаңақорғандағы саз топырақ осы талаптарға жауап береді. Өйткені, оның тұздылығы аз. Сондай-ақ, бұл ауданның балшығы да пайдалы. Бүгінде «Жаңақорған» санаторийін елдің бәрі біледі. Осыған орай санаторийдің аймағын кеңейтуді де қолға алмақпыз. Бақша салуда да осы ауданның үлесі зор. Қазір тамшылатып суару арқылы егіс егу қолға алынды. Оған қоса жылыжайлар да салынып жатыр. Жаңақорған ауданы бойынша атқарылатын шаруалардың бір парасы осындай.
Енді Шиелі ауданына келейік. Шиелі ауданында облыстағы бес уран өндіру орнының үшеуі орналасқан. Олар – Иіркөл, солтүстік және оңтүстік Қарамұрын. «Балауса» ваннадий кен орны да осы ауданның аумағында. Шиелінің тағы бір ерекшелігі, мұнда алтын өндіруге мүмкіндік бар. Алдын-ала жоба бойынша бұл аймақтан 100 тоннаға дейін алтын өндіруге болады екен. Бірақ алтын табылған орындар әр жерде орналасқан. Дегенмен, мұның өзі ауданның тұрмыс-тіршілігіне оң әсер етеді.
Шиеліде күкірт қышқылын сақтайтын зауыт салынып жатыр. «МКС-компани» салып жатқан бұл зауыт та ерекше. «Сыбаға» бағдарламасы бойынша да Шиеліде ауқымды шаруалар қолға алынды. Жаңақорған секілді Шиеліде де бақша шаруашылығы дами береді.
– Сырбойылықтардың атакәсібі – күріш өндірісінде екі ауданның үлесі қандай?
– Орынды сұрақ. Жаңақорған мен Шиелінің Сырдариядан су алуға мүмкіндігі шектеулі. Мысалы, Сырдария, Жалағаш, Қармақшы аудандары Шіркейлі каналы арқылы су алып, егістікке жібереді. Ал Жаңақорған мен Шиелідегі күріш өндірісі дариядағы судың көлеміне тәуелді. Дарияда су көлемі көп болса, олар су алады. Ал дария тартыла бастағанда, оларға су алуда қиындық туындайды. Сонымен қатар екі аудандағы су табаны негізінде құмшауыт болып келеді. Табиғи ерекшелігі солай. Оның өзі күріштікке су жіберуде кедергісін тигізбей қоймайды. Сондықтан екі ауданда жем-шөп дайындауға, бақша егуге басымдық беріледі. Оған қоса, жеміс-жидек өсіру жолға қойылған. Осы жерде айта кеткен жөн, Елбасының тапсырмасына сәйкес салынған Көксарай су реттегіші көп мәселенің күрмеуін шешіп отыр. Ең алдымен, Сырдария өзенінің суын қыс-көктем айларында реттеуге және егіс алқаптарына қажетті су көлемін алуға қол жеткізілді.
– Алғашқы үштіктің қатарында Қызылорда қаласы да бар дедіңіз. Қалада қандай істер жасалмақ?
– Жалпы, күріш өсірумен Сырдария, Жалағаш, Қармақшы аудандары айналысады дейміз ғой. Десек те, күрішті ақтау Қызылорда қаласында атқарылады. Күріш өңдейтін орталықтардың 70 пайызы қалада орналасқан. Болашақта «Алтын қамба» кешенінің шеңберінде сауда-логистикалық орталығын ашуды жоспарлап отырмыз. Ол жерде жеміс-жидек, көкөніс, майлы дәнді дақылдар сақталмақ. Жылдың аяғына дейін 3250 тонна көкөніс сақтайтын орын салмақпыз. Аталған орынның құрылғыларының бәрі автоматты түрде жұмыс істейді. Ішіндегі барлық жағдайды, яғни ылғалдығын, температурасын компьютер бақылап тұрады. Картоп, сәбіз, қырыққабат секілді көкөніс өнімдерін сәуір-мамыр айларына дейін сақтауға мүмкіндік болады.
Дәл қазір Қызылорда қаласында құс фабрикасын салу жоспарланып отыр. Ол жылына 6 мың тонна тауық етін өндіреді. Бұл жердегі жұмыс та еуропалық технологиялар бойынша іске аспақ. Тауық фабрикасындағы басты мәселе – тазалық. Барлығы автомат арқылы басқарылып, компьютерлендіріледі. Тауыққа берілетін жем-шөп пен судың көлемін де компьютер анықтайды. Тауық етін өңдеу әдісі де еуропалық стандарттарға сәйкес жасалмақ. Еті бір бөлек, сүйегі бір бөлек алынады. Тіпті, тауықтың қауырсыны да алынып, одан тұрмысқа керекті заттар жасалады. Өмірдің өзі бізге “барды ұқсат, артық ысырапқа барма” деп талап қойып отыр. Біз соны орындауымыз керек.
Бір жобаны бастамас бұрын оны жіті зерттеу қажет. Біз Голландия, Германия, Италия секілді іргелі елдердің тәжірибесін зерттеп қарадық. «Жақсыдан үйрен» дегендейін, солардың жақсы жақтарының бәрін меңгеріп жатырмыз. Дегенмен, бұл жобаны қолға алмас бұрын, маман керек. Осы саланың жілігін шағып, майын ішкен мамандарға сұраныс басым. Бүгінгі күні сол мамандарды дайындау үстіндеміз.
– Тағы қандай жоба бастайсыздар?
– Бұдан басқа цемент шығаратын зауыттың құрылысын былтырдан бері бастадық. Өздеріңізге белгілі, Қызылорда қаласында индустриялық аймақ жасап жатырмыз. Оның жалпы көлемі мың гектар жерді құрамақ. Ол Титов, Гагарин ықшам аудандарының арғы жағында болмақ. Сол жерден цемент зауыты ашылады. Ол жылына 550 мың тонна цемент шығарады. Елбасы облысымызға арнайы іссапармен келгенде, осы жобаны таныстырдым. Жобаның жалпы құны – 25-30 миллион доллар. Осындай көлемдегі зауытқа бұл аса үлкен қаржы емес. Қаржыландыруды толықтай жобалаушы компания өз мойнына алып отыр. Зауыт іске қосылғаннан кейін, ішкі сұранысты қамтамасыз етуге мүмкіндік туады.
Сонымен қатар, шыны зауытының да құрылысын қолға алмақпыз. Бұл жөнінде көп айтылды, жазылды. Тіпті кейбір компаниялар тұсаукесер рәсімін де жасады. Көптеген компаниялар осы жобаны бастауға ниетті. Нарықты зерттеп, біліп отыр. Бірақ бірқатар проблемалары бар. Сондықтан бұл жобаны өзіміз бастамақ ниеттеміз.
Зауыт құрылысын өз қолымызға алуымыздың себебі бар. Осындай зауыт салуды республиканың басқа облыстары да көздеп отыр. Дей тұрғанмен, олардың барлығы Қызылорданың құмына иек артады. Шыныға керекті шикізат – біздің құмымыз. Мысалы, Павлодар өздерінің ғылыми-өндірістік тәжірибелерін пайдаланғысы келеді. Ақтөбе Қызылордамен іргелес жатыр. Әрі электр энергиясы қуатты облыс болып саналады. Енді мынаған назар аударыңыз: Қазақстанда екінші шыны шығаратын зауыт болмайды. Сондықтан біз бұл мүмкіндікті мүлт жібермеуге тиіспіз. Қазір осы бағытта «Қызылорда» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы жұмыс жасап жатыр. Сметалық-жобалық құны есептеліп, келісім-шарттар жасалмақ. Егер де осы жоба іске асса, онда стратегиялық маңызы зор зауыт біздің аймақта болады деген сөз. Біріншіден, жаңадан жұмыс орындары ашылады. Онда мыңдаған адам жұмыспен қамтылады. Екіншіден, бүкіл энергетика саласын алға жылжытады. Көз алдыңызға елестетіңізші, бір ғана зауыт Қызылорда қаласы тұтынатын электр энергиясының жартысын бір өзі жаратады. Сондай-ақ, ол құр тұтынып қана қоймайды, ақшасын да төлей алатын жағдайда болады. Онда біздің электр желілерін тарату орталығы аяғынан тік тұрады. Цемент зауыты да біршама электр қуатын тұтынады. Одан да бөлек зауыттар ашылады.
– Бұл жобалар қашан іске асырылмақ?
– Бұйыртса, бірер күнде мәслихат депутаттарының алдында баяндама жасаймын. Сол кезде осы ұсынысты енгізбек ойдамын. Депутаттар қолдаса, 2012 жылы «Қызылорда» ӘКК жобаны толықтай қолға алады. Ал «Мелиоратор» ЖШС қазір «Сыр цементі» деген зауытты бастап кетті. Қажетті құрал-жабдықтары алдағы уақытта келеді. Оны келер жылдың соңына немесе 2013 жылы ашуды жоспарлап отырмыз.
Қызылорда қаласында бұдан басқа автокөліктерге газ құятын орталықтар жүйесі ашылмақ. Сонымен қатар, күріш оратын жаткалар құрастырылмақ. Оның алғашқы сатысындағы жұмыстар толықтай аяқталды. Мұның екінші сатысындағы жұмыстар келер жылы бітеді. Ол кезде біз шөп оратын жаткалар да жасаймыз. Шөпті жинайтын құралдарды да шығарамыз.
Ауыз су – Қызылорда қаласы үшін қаны жерге тамбай тұрған мәселе. Қызылжарма жерасты су қоймасын зерттегенімізді білесіздер. Ал Қызылжарма жерасты су қоймасы қаланың тап астында орналасқан. Мемлекеттік комиссия жерасты суының көлемі күніне 83 мың шаршы метр су беруге жарамды деген шешім шығарды. Қызылорда қаласы күніне 45 мың шаршы метр су шығындайды. Енді жобалық-сметалық жұмыстарын жасап, ұңғымасын қазып, су желілеріне қосу қажет. Соның арқасында біз қызылордалықтарды таза ауыз сумен қамтамасыз ететін боламыз.
– Сөз басында аудандарды үш бөлікке бөліп қарастырдық деп едіңіз. Енді соның екінші бөлігіне де жеткен сияқтымыз...
– Екінші топқа Арал, Қазалы аудандары жатады. Қазалы – темір жолдың торабы түйіскен аудан. Ауданда мал шаруашылығы да қарқынды дамып келеді. Балық шаруашылығы да пайда әкеліп отырған саланың бірі. «РЗА» АҚ ағарғанның түр-түрін шығарумен айналысып жатыр. Мұнымен қатар, ауданнан мұнай мен газдың да кен орындары табылды. Қазірдің өзінде онда «Саутс-ойл», «Баур және К» секілді компаниялар жұмыс істеу үстінде. Ал «ҚазМұнайГаз» ұлттық компаниясының өкілдерімен сөйлескенімде, олар Арал аймағында жақын арада барлау жұмыстарын бастауды көздеп отырғандарын айтты. Бұл Қазалы, Арал аудандары да болашақта мұнай мен газ өндіретін өрісті аймаққа айналуы мүмкін деген сөз. Осылай болған жағдайда аудандарда жаңа жұмыс орындары ашылып, жаңа кешендер бой көтереді. Арал, Қазалы аудандары тек ауылшаруашылығымен ғана айналысатын аудан болмайды. Олар индустриялық аймаққа айналады. Жоғарыда айттым, Қазалыда темір жолдың торабы түйіседі. Вагон жөндеу зауыты өзін-өзі ақтайтын, пайда әкелетін бірден-бір кәсіпорын болмақ. Арал, Қазалы аудандары ірі қара мал өсіруде де ерекше назарға ілігіп отыр. Мал бордақылайтын шаруашылықтарды ашу қолға алынуда. Әсіресе, балық шаруашылығы даму үстінде. Осы кездің өзінде балық өңдейтін кәсіпорындар ашылуда. Әрине, олар үлкен емес. Бірақ құптарлық бастама. Себебі, біз бұрын балықты шикілей сататын едік. Қазір өңдеп, өң беріп сатылымға шығарып жатырмыз. Есесіне, пайдалы іс. Аралдың аты тұзымен шыққанын екінің бірі біледі. Енді Аралды туристік аймаққа айналдырмақпыз. Туристік аймақ Қамыстыбас көлінің шеңберінде болмақ.
– Үшінші топқа Сырдария, Жалағаш, Қармақшы аудандары жататын болып тұр ғой...
– Жоғарыда атап айттым, күрішті негізінен осы үш ауданда өсіру жоспарланып отыр. «Құмкөл» кен орны Сырдария ауданына жатады. Сырдария ауданы Қызылорда қаласын мал етімен, жеміс-жидек, көкөніс өнімдерімен қамтамасыз ететін өндірістік белдеу болады деген жоспар бар. Аталған үш ауданның даму бағыты ауыл шаруашылығы саласы болмақ.
– Әңгімеңізге рахмет.
Әңгімелескен Ержан БАЙТІЛЕС.
* * *
Сыр – Алаштың анасы
Айдыны кең ақ маңдай,
Жасыл жаннат жағасы.
Елбасымыз айтқандай,
Сыр – Алаштың анасы.
Ырыс тасып жатқандай,
Қазыналы даласы.
Сан мың шамды жаққандай,
Жарқыраған қаласы.
Сыр – Алаштың анасы.
Талай қиын шақтарда,
Болған елдің панасы.
Ел намысы тапталмай.
Түспеген ер бағасы.
Сыр – Алаштың анасы.
Жырдан бұлақ аққандай,
Сарқылмайтын сағасы.
Осында өріс тапқандай,
Салт-дәстүрдің сарасы.
Сыр – Алаштың анасы.
Айдыны кең ақ маңдай,
Жасыл жаннат жағасы.
Елбасымыз айтқандай,
Сыр – Алаштың анасы.
Махмұтбай ӘМІРЕҰЛЫ, Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі.
* * *
ДЕРЕК ПЕН ДӘЙЕК
«Бақыт» шаруа қожалығының «Балықты өңдеу өндірісін ұйымдастыру» жобасы (Қазалы ауданы).
Жобаның құны 33,0 млн.теңге, жаңа жұмыс орны – 10, қуаттылығы – жылына 500 тонна балық өңдеу.
Жобаның 1 кезеңінде жылына 850 тонна балық алу цехы іске қосылып, қазіргі таңда шаруа қожалығы мұздатылған балықты Ресейге жөнелтуде. Бүгінде оның 2-ші кезеңі бойынша сүбе ет (филе) дайындайтын цехтың құрылысы жүргізілуде.
* * *
«РЗА» АҚ-тың «Тауарлы-сүт фермасының құрылысы» жобасы (Қазалы ауданы).
Жобаның құны 2,2 млрд.теңге, жаңа жұмыс орны – 60, қуаттылығы – жылына 10,8 мың тонна сүт өнімдерін өңдеу.
Жоба өндірістің барлық циклдарын қамтиды, яғни жем-шөпті дайындаудан бастап сауда нүктелеріне фермадан дайын өнімді жеткізуді қамтамасыз етеді. Жобаны жүзеге асыру барысында кәсіпорын шығаратын өнімнің түрі 8-ден 16-ға дейін кеңейтілген. Сондай-ақ, оның сақтау мерзімі ультрапастерлеу технологиясын қолдану арқылы 1 жылға дейін ұзартылады.
Болашақта, жобаның екінші кезеңін іске асыру ірі қараны 1200 басқа дейін көбейте отырып, облысты сүтпен толық қамтамасыз етуге және балалар сүт тағамы өндірісін жолға қоюға мүмкіндік береді. Оған қоса, кәсіпорын өнімдерді экспортқа шығаруды жоспарлап отыр.
Аталған нысан Қазақстанның оңтүстік бөлігіндегі ең ірі кешендердің бірі болып табылады. Жоба Елбасының агроөнеркәсіп кешенінде еңбек өнімділігін арттыру жөніндегі қойған мақсаттарына сәйкес келеді.
* * *
«Дорстрой» ЖШС-нің «Қорқыт ата зиярат етушілер орталығы кешені» құрылысының жобасы (Қармақшы ауданы).
Жобаның құны 220,0 млн.теңге, жаңа жұмыс орны – 15.
Негізінен жобаның іске асырылуы облыстың бюджетінің жақсаруына, әлеуметтік, мәдени және экологиялық әл-ауқатының жақсаруына әсер ететін болады.
* * *
«ШНС» ЖШС-нің «Жылыжай» жобасы (Жалағаш ауданы).
Жобаның құны – 250,0 млн.теңге. Жаңа жұмыс орындары – 10. Қуаттылығы – жылына 400 тонна көкөніс өсіру.
Жылыжай гидропоника әдісімен, яғни топырақсыз өсіріледі. Жылумен қамтамасыз ету үшін кәсіпорын шығаратын биоотын қолданылады.
Жобаның іске асырылуы аймақ халқын арзандатылған көкөніс өнімдерімен қамтамасыз етіп, азық-түлік қауіпсіздігіне әсерін тигізетін болады. Сонымен қатар, кәсіпорын қазіргі таңда экологиялық таза күріш қауызынан биоотын шығаруда. Биоотынның басқа отындардан айырмашылығы – ұзақ уақыт жылуды сақтап тұрады. Экономикалық тұрғыда тиімді болып саналады.
* * *
«ЖанРосс» өндірістік кооперативінің «Тыңайтқыш сығындысын өндіру және жылыжай шаруашылығын ұйымдастыру» жобасы (Арал ауданы).
Жобаның құны – 120,0 млн.теңге. Жаңа жұмыс орындары – 60. Қуаттылығы – жылына 180 мың литр тыңайтқыш сығындысын өндіру.
Аталған жобаны іске асырудың негізгі мақсаты – жаңа прогрессивті технологияларды ендіру арқылы тыңайтқыштың жаңа түрлерін өндіру, ауылшаруашылық өнім өндірушілерді сапалы тыңайтқыштармен қамтамасыз ету, жылыжай шаруашылығын ұйымдастыру және дамыту болып табылады.
* * *
«К-Group» LTD ЖШС-нің «Қуаттылығы жылына 5000 тонна құс фабрикасының құрылысы» жобасы (Қызылорда қаласы).
Жобаның құны – 3,5 млрд.теңге. Жаңа жұмыс орындары – 25. Қуаттылығы – жылына 5000 тонна құс еті.
Заманауи құс фабрикасында ет алуға бағытталған құстарды өсіруге жаңа озық технологиялар қолданылатын болады, оның ішінде бройлерлер, ветеринарлық медицинаның қазіргі заманғы стандарттарын ескере отырып өндірістік үдерістердің автоматтандыру және механикаландыру деңгейі жоғарылатылған.