Малы ауырса емдеудің де неше түрлі тәсілін бұрынғы қазақтан артық кім білді дейсіз? Аяғына жем түскен жүйрікті сазға байлап емдейтін, аусыл болған сиырына аталадан ас беріп, тілін тұзбен ысып жазатын, тышқан болған жылқының тамағын тесіп, қанын ағызып сауықтыратын да осы жұрт. Тотыяйын мен жалбыздың өзі қанша дертке шипа еді. Біз білмейтін сондай табиғи емдердің түрі көп екеніне дау болсайшы.
Бүгін заман өзгерді. Технократты елге айналып келеміз. Бір кезеңдерде ауыл шаруашылығы жүдеп-жадағанымен, қазіргі уақытта қайта қолға алынып жатыр. Төрт түлігіне қайта оралған қазақ малын асылдандырып, мемлекеттің қолдау бағдарламаларымен фермалар ашып, сүт, ет өнімдерін өндірумен айналысып жатыр. Тіршілік бар жерде ауру да жүреді. Бұрынғы емдеудің тәсілі ұмыт болып, енді төрт түлік малымызды дәрі-дәрмекпен емдейміз. Арнайы мал дәрігерінің оқуы да бар. Ауқымы кең, ғылыми тілмен айтқанда – ветеринария.
Әлемде бүгінгі ветеринарияның негізгі мақсаты – ветеринариялық-биологиялық-қауіпсіздікті сақтау. Бұл – адамзат денсаулығын зоонтрапоноозды аурулардан қорғау кепілі және елді азық-түлікпен және шикізат өнімдерімен қамтамасыз ету, яғни ауыл шаруашылығын дамытудың негізі. Қазіргі уақытта мал ауруларын анықтау; профилактика жүргізудің және емдеудің заманауи әдістерін қолданысқа енгізу; сонымен қатар жануарлар мен құстардың ауруларын және шығынын азайтатын отандық ветеринариялық препараттарды әзірлеуді және өндіруді жолға қою ауыл шаруашылығы саласындағы өзекті мәселелердің бірі. Биотехнология саласында қызмет етіп жатқан мекемелер елімізде аз болса да, бар. Ең алдымен ғылыми лабораторияны халықаралық стандартқа сай жасақтап алмай, ешқандай өнімді шығарып, оны шет елдерге ұсына алмайтынымызды жақсы түсінуге тиіспіз. Осы ретте барлық құрылғылары мен жабдықтары халықаралық стандарттарға сай бір мекеме Алматы облысы, Қарасай ауданы, Абай ауылында орналасқан. Облыста, ауылда деп мұрын шүйіре қарайтын, қаланың қақ ортасындағы көп лабораторияда осы мекемедегі сияқты халықаралық талаптар мен стандарттарға сай базалық құрал-жабдықтар жоқ екенін айта кетуіміз керек. Ветеринар мамандар мен ветеринарлық-профилактикалық және диагностикалық дәрі-дәрмектерді әзірлеу мен өндіруді жолға қойған «Антиген» ғылыми-өндірістік кәсіпорны жиырма жылға жуық елімізде ауыл шаруашылығы мамандарына қол ұшын созып келеді. «Антиген» ғылыми-өндірістік кәсіпорны 2001 жылдан 2017 жылға дейін 47 препарат әзірлеп, өндіріске енгізген. Соның 27-і диагностикалық, 13-і емдік-профилактикалық, 3-еуі паразиттерге қарсы препарат және 2-еуі ашытқы. Технологиялардың жаңалығы Қазақстан Республикасының өнертабысқа сәйкес инновациялық патенттерімен және авторлық куәліктермен қорғалған. Ветеринарлық тәжірибеде жануарлардың аса қауіпті инфекциялық және инвазивті ауруларымен күресуге әзірленген вакциналар, диагностикалық тест-жүйелер және биопрепараттар Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Әзербайжан, Ресей, Грузия және Армения елдері аумағында қолданылады.
«Антиген» ғылыми-өндірістік кәсіпорны соңғы бес жылда өнімдерін эскпорт пен республикамыздың ішкі нарығына шығаруда үлкен жетістікке жетіп отыр. Нормативтік-техникалық құжаттамаларға сәйкес препараттар Қазақстан Республикасының мемлекеттік ветеринарлық препараттардың және тиісті шет елдердің мемлекеттік тізіміне енген. Сонымен қатар, бұл кәсіпорын азық-түлік қауіпсіздігі, медицина, микробиология және химия саласында да ғылыми-зерттеу жұмыстарын белсенді атқарып келеді.
2009 жылдан бастап «Антиген» ғылыми-өндірістік кәсіпорны Білім және ғылым министрлігінің ғылыми және ғылыми-техникалық субъектісі ретінде аккредитациядан өтіп, түрлі ғылыми жобаларды іске асырып отыр. Жобалар нәтижесінде мекемеге жаңа технология-лар, биологиялық препараттар, зертханаларды жаңарту жұмыстары және GMP, GLP дүниежүзілік стандарттары енгізілді. Кәсіпорында өндірілетін биоперапараттар сапасын бақылау мақсатында Ұлттық ветеринарлық препараттарды зерттеу сынақ орталығы құрылып, 2009 жылы Индустрия және сауда министрлігінің техникалық реттеу және метрология жөніндегі аккредиттеу орталығы комитетінен аккредитациядан өткен.
Ғылыми-өндірістік кәсіпорын және оның қызметкерлері екі рет Әділет министрлігі мен Білім және ғылым министрлігің өнертапқыштық саласында «Жылдық Өнертабыс» номинациясының иегерлері атанған. «Антиген» ғылыми-өндірістік кәсіпорнының бас директоры, мекеме негізін қалаушы, профессор Нұрлан Ахметсадықов 2015 жылы «Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген өнертапқышы» атағына ие болған. Ол ветеринариялық және биологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге арналған инновациялық технология әзірлемелердің дамуына елеулі үлес қосып келеді.
Кәсіпорында өндірілетін препараттарды алу тәсілінің негізгі әзірлеушісі және жетекшісі. Профессор Гүлнәр Шабдарбаева 2005 жылы «Өнертапқыш әйел» атағына лайық деп табылды. Ғылыми-өндірістік кәсіпорынның аға ғылыми қызметкері, биология ғылымының докторы, ҰҒА мүшесі. Г. Шабдарбаева ветеринарлық және биологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге арналған инновациялық технологияның жетекші маманы. «Антиген» ғылыми-өндірістік кәсіпорнының аға ғылыми қызметкері, ветеринария ғылымының кандидаты, ветеринарлық медицина бойынша PhD, доцент Д.Хусаинов 2007 жылы «Ең белсенді өнертапқыш» атағын иеленді. Бұл ғалымның негізгі ғылыми бағыты – жануарлар ауруларына арналған диагностикалық және профилактикалық биологиялық препараттарды дайындау және енгізуге зерттеулер жүргізу. Осы үш маманға қоса кәсіпорынның тағы екі ғылыми қызметкері, жалпы бес адам, ұжымдық жұмыспен әл-Фараби атындағы ғылым және техника саласындағы Қазақстан Республикасының Мемлекеттік сыйлығынан үміткерлер. Олар: «Антиген» ғылыми-өнеркәсіптік кәсіпорынының «Пробиотиктер» зертханасының меңгерушісі, тағам ғылымдары бойынша PhD, ветеринария ғылымының магистрі Шынар Ахметсадықова мен аға ғылыми қызметкер, ветеринария ғылымының кандидаты, ветеринария ғылымының магистрі Жанат Батанова. «Ветеринарлық және биологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге арналған инновациялық технологияны коммерцияландыру» тарқырыбында әл-Фараби атындағы ғылым және техника саласындағы Қазақстан Республикасының Мемлекеттік сыйлығын алуға үміткерлердің ғылыми зерттеулерінің нәтижелері мен әзірлеу технологиялары еліміздің ауыл шаруашылығына өте тиімді һәм пайдалы жұмыс деп айтар едік. Қазақстан Республикасының мемлекеттік сыйлығына үміткерлер ветеринария және медицинаға арналған биологиялық препараттарды енгізу және өндіру ғылыми-зерттеу жұмыстарын GMP талаптары бойынша (Good manufacturing for medicinal products) «Антиген» ғылыми-өндірістік кәсіпорнының базасында атқарады. Тек ветеринария саласында емес, медицина мен тағамтану саласындағы еңбектерінің өзі бүгінгі биотехнологиялар заманында қолдауға әбден лайық деп атасақ та болады.
«Антиген» ғылыми-өндірістік кәсіпорнында 7 ветеринария, биология, фармация ғылымдарының докторы және 4 PhD, 10 ветеринария, биология, медицина ғылымдарының кандидаты, 2 PhD докторант және 5 магистр қызмет етеді.
Ғылыми жұмыстары мен зерттеулері биотехнологиялық өнімдердің халықаралық нарықта ветеринарлық преапараттар өндіру кезінде жаңа бәсекелестікке қабілеттілікті қалыптастыру, ғылымды қажет ететін өндіріс орнын құру, ғылыми әзірлемелерді коммерцияландыру, жаңа технологиялық құзыреттілікті енгізу, инновациялық серпілісті қамтамасыз ету мақсатында «Қазақстан-2050» Стратегиясының ұзақ мерзімді басымдықтарына сәйкес әзірленген 2015-2019 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық мемлекеттік бағдарламасына сәйкес жүргізіледі.
«Антиген» ғылыми-өндірістік кәсіпорны ғылыми-техникалық және жоғары технологиялық препараттарды шығаруды дамытуды қамтамасыз етіп, ғалымдарға қолайлы жағдайлар жасап, жаңа технологиялық зерттеулерге инвестиция тартады. Ғылыми-зерттеу жұмыстары мамандандырылған, заманауи құралдармен жабдықталған биомедицина және жасушалық биотехнология, микробиология, вирусология, паразитология зертханаларында физикалық-химиялық, биохимиялық, микробиологиялық, паразитологиялық зерттеу әдістерін пайдалана отырып жүргізіледі. Биобақылау зерттеулерін жүргізуді қамтамасыз ету үшін биологиялық қауіпсіздік стандарттарына сәйкес мамандандырылған құралдармен жабдықталған виварий құрылған.
Кәсіпорын ізденушілері өз біліктіліктерін үнемі жетекші халықаралық ұйымдарда жоғарылатып отырады.
Ғылыми-өндірістік кәсіпорын базасында ғылыми-зерттеу, сынақ және өндірістік жұмыстармен қатар, биологиялық және дәрілік препараттарды өндіру технологиясы саласында, тағамдық қауіпсіздік сұрақтарына жауап табу мақсатында теориялық, практикалық дағдылармен алмасу үшін Қазақ ұлттық аграрлық университетінің, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің, С.Д.Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медициналық университетінің студенттерімен, магистранттарымен, докторанттарымен зерттеу жұмыстары жүргізіледі. Ғылыми-өндірістік кәсіпорынның 2008 жылдан бастап үш тілде шығаратын қазақстандық ғылыми-практикалық «Ветеринария» журналы бар.
Бағашар ТҰРСЫНБАЙҰЛЫ, «Егемен Қазақстан»
АЛМАТЫ
Суретті түсірген Нұрманбет ҚИЗАТҰЛЫ