Еуропа мен Азия медиасының алтыншы форумында БАҚ-тарға қатысты маңызды мәселелермен қатар, Еуразия идеясының нақты жүзеге аса бастағаны туралы жан-жақты әңгіме қозғалды
Астананың «Редиссон» қонақүйінде Еуропа мен Азия медиасының алтыншы форумы (ЕАМФ) басталды. Екі күнге созылатын форум «20 жылдық Тәуелсіздік: БАҚ және қоғам» деген ұрансөзбен өтуде. Форумның жұмысына ТМД мен Балтық бойы елдерінен және Грузиядан 250-ге жуық масс-медиа өкілдері, оның ішінде посткеңестік кеңістіктегі медиа-индустрияның жетекші топ-менеджерлері, блогерлері мен сарапшылары қатысуда.
Бұл форум алғаш рет осыдан бес жыл бұрын, 2006 жылы Мәскеуде өткен еді. Содан кейін тағы да үш рет өзі өмірге келген осы қалада болып өтті. Ал былтыр ол Украинаның астанасы Киев қаласында болды. Биыл эстафета Астанада жалғасып отыр. Форумның бірнеше жылдан бергі негізгі ұйымдастырушысы Ресейдің «РИА Новости» ақпарат агенттігі болып келеді. Форумда көтерілетін негізгі тақырыптар – осы заманғы ақпараттық технологиялардың шұғыл дамып жатқан жағдайындағы сынақтарға медианың төтеп беру жолдары. Сонымен бірге, мемлекетаралық экономикалық бірлестіктердің даму перспективалары туралы пікірлер де ортаға салынады. Кеден одағы және оның Біртұтас экономикалық кеңістікке ұласуы еуразиялық БАҚ-тар басшыларының бүгінгі күндері талмай көтеретін тақырыптарына айналғаны белгілі. Өйткені, қоғамның негізгі тірегі болып табылатын экономиканың дамуы ешкімді де бей-жай қалдырмасы белгілі.
Форумды ұйымдастырушылардың пікірлеріне қарағанда, ол – ТМД, Балтық бойы елдері және Грузияның БАҚ өкілдері үшін посткеңестік кеңістікте баламасы жоқ айрықша үнқатысу алаңы. Ол бұрынғы КСРО республикалары журналистік қауымдастығының басын қоспақ болған негізгі мақсатын мүлтіксіз орындап келеді. Халықаралық жиындарда міндетті түрде қолданылатын ағылшын тілі де мұнда жоқ, мұнда бәріміз де еркін меңгерген орыс тілі жұмыс тілі болып табылады, дейді ұйымдастырушылар оның ерекшелігі қатарында.
ЕАМФ-2011-дің ақпараттық әріптестері қатарына «Мир» мемлекетаралық телерадиокомпаниясы, Ресей мемлекеттік «Голос России» радиотарату компаниясы және қазақстандық «Нұр-Медиа» холдингі, «Казахстанская правда» газеті, «Хабар» республикалық телеарнасы, «Қазақпарат» ақпарат агенттігі еніпті.
Кеше «Редиссон» қонақүйінде форумның салтанатты ашылу рәсімі болды. Онда Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың құттықтауын оқу үшін алғашқы сөз Президент Әкімшілігі Басшысының орынбасары Бағлан Майлыбаевқа берілді. Біз сіздерді Қазақстан астанасында қарсы алып отырғанымызға қуаныштымыз. Осындай алқалы жиынның Қазақстан Тәуелсіздігінің 20 жылдық мерейтойы қарсаңында өтіп отырғаны да қуантады. Форумда көтерілетін тақырыптар бұрын КСРО құрамында болып, қазір тәуелсіз елдер атанып отырған мемлекеттердің арасындағы қарым-қатынастарды жақсартуды көздеген екен. Мен Астана форумы өзінің осы мақсатына жетіп, жылы қатынастағы пікір алысу алаңына айналар деген үміттемін, деді өзінің кіріспе сөзінде Бағлан Асаубайұлы. Сонымен қатар, ол осы жиынды ұйымдастырған «РИА «Новости» ақпарат агенттігінің бас директоры Светлана Миронюкке белсенділігі үшін ризашылығын білдірді. Сөзінің соңында қатысушылардың бәріне жемісті еңбек тілеген Б.Майлыбаев одан әрі Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың құттықтауын оқып берді.
ТМД және Балтық бойы елдерінен форумға келген БАҚ-тың көрнекті өкілдеріне ыстық сәлем жолдаймын. Қазақстанның жас елордасының тәуелсіз елдердің ақпараттық әріптестігі жайында «Тәуелсіздікке – 20 жыл: БАҚ және қоғам» деген ұрансөзбен өткізіліп отырған форумды ұйымдастыруға таңдалғандығының символдық мәні бар. 16 желтоқсанда Қазақстан өз Тәуелсіздігінің 20 жылдығын атап өтеді. Осы жылдардың бәрінде Қазақстан ТМД елдерінің өзара жақындасуында жетекші рөл атқарып келді. Біздің бастамамызбен және белсенді қатысуымызбен ЕурАзЭҚ, ҰҚШҰ, Кеден одағы құрылды. Бауырлас елдердің бірауыздан қолдауының арқасында Қазақстан ЕҚЫҰ төрағасы болып сайланды. Осының бәрі біздің елдеріміздің арасындағы өзара сенімнің жоғарылығын және ынтымақтастық болашағының жарқын екендігін көрсетеді.
Биыл алтыншы рет өткізіліп отырған Еуропа және Азия елдері БАҚ өкілдерінің медиа форумы ТМД мен Балтық бойы елдерінің өзара ынтымақтастығы мен дамуының өзекті мәселелерін талдайтын беделді пікір алмасу алаңына айналып үлгерді. Осындай кездесулер біздің интеграциялық үдерістеріміздің дамуына өзінің елеулі әсерін тигізеді, дей келіп құттықтаудың соңында Президент форумға қатысушыларға табысты жұмыс тілейді.
Құттықтауды оқып болған соң Бағлан Майлыбаев өзі тарапынан жуырда Мәскеу қаласында Қазақстан, Беларусь және Ресей мемлекеттері басшыларының «Еуразиялық экономикалық интеграция туралы» декларация мен «Еуразиялық экономикалық комиссия» жөніндегі келісім-шартқа қол қойғанын еске салып, біз Еуразиялық одақтың туып келе жатқандығының куәгерлері болып отырмыз, деді. Бірақ осынау одақ туралы алғашқы идеяны Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың 1994 жылы-ақ көтергенін кейбір ТМД елдері ұмытып қалған секілді. Осы орайда, бастаманың кімнен шыққанын үнемі, әсіресе, соңғы күндері жиі айтып отырған ресейлік әріптестерімізге ризашылығымызды білдіреміз, деді ол.
Осыдан кейін сөз форумға қатысушыларға арналған Ресей Федерациясының Президенті Дмитрий Медведевтің құттықтауын оқып беру үшін Ресейдің Байланыс және көпшілік коммуникация министрінің орынбасары Алексей Малининге берілді. Дмитрий Анатольевич өзінің форумға қатысушыларға құттықтау сәлемін жолдап отырғанына және оның Ресейдің дос елі – Қазақстанның елордасында өткізіліп отырғанына қуанышты екенін айтыпты. Одан әрі Д.Медведев бүгінгі күні, коммуникация мен жаңа технологиялардың шұғыл көбейіп келе жатқан уақытында БАҚ аудиториясының айтарлықтай артқанын еске салыпты. Әсіресе, қоғамның жас өкілдері медиакеңістіктің белсенді қатысушысына айналып келеді. Интернет басылымдар саны күн өткен сайын өсуде. Блогсферасының ықпалы да күшейе түсуде. Осындай жағдайда журналист мамандардың жедел жұмыс істеуінің маңызы арта түседі. Бірақ барлық уақытта да ақпараттардың нақты әрі шыншыл екендігі жұмыс сапасының ең маңызды критерийі болып қала береді. Әрине, журналист көзқарасы кең болуымен қатар, өзінің жұмысында төзімділік пен басқалардың құқын сыйлау қағидаттарын ұмытпауы керек. Сіздердің форумдарыңызда көтерілген бастамалар іс жүзіне асып, халықаралық қатынастардың жандануы мен жақсаруына өз үлесін қосады деген сенімдемін, делінген құттықтауда.
Сөз кезегі өзіне берілгенде Байланыс және ақпарат министрі Асқар Жұмағалиев форумның өзара пікір алмасуда, тәжірибе жинақтауда және қажетті ақпаратпен алмасуда өте пайдалы санайтынын айта келіп, форумға қатысушыларға және оны ұйымдастырушыларға үлкен алғысымды білдіремін, деп бастады өзінің сөзін. Мұндай форум осыдан 20 жыл бұрын ұйымдастырылған болса, әрине, бүгінгі көптеген мәселелер айтылмас еді. Соның ішінде әлеуметтік тапсырыс, БАҚ-қа қойылатын талаптар, Интернет мәселесі дегендерді ол уақытта әлі ешкім біле де қоймайтын. Ал қазіргі жағдай мүлде басқаша, дей келіп, Қазақстандағы интернет ресурстардың, сандық телевизияның бүгінгі ахуалы туралы ақпарат беріп өтті. 2015 жылға дейін Қазақстан аумағы толығымен сандық теледидарға көшіріледі. Оның алғашқы қадамы – жерсерігіндік сандық теледидарды біз бүгінгі күні іске қосып үлгердік. Ол Қазақстанның барлық аумағын қамтыған. Ал эфирлік сандық теледидарға келетін болсақ, алдымыздағы екі айда біз онымен Астана, Алматы, Қарағанды және Жезқазған қалаларын қамтымақпыз. Ал 2014 жылдың аяғына дейін елдің барлық аумағын қамтитын боламыз. Сөйтіп, біздің халқымыз сапалы сигналға ғана емес, өздеріне қажетті барлық арналарға қол жеткізетін болады.
Одан әрі министр Астанадағы Есілдің сол жағалауында телеарналарға арналып салынып жатқан 75 мың шаршы метрлік ғимарат туралы айтты. Ол әлемдегі ең сапалы жабдықтармен қамтамасыз етіліп, арналардың біздің халқымызға барынша анық сигналдар жеткізуіне мүмкіндік беретін болады, деді А.Жұмағалиев. Интернет туралы айтқанда ол Қазақстан халқының 41 пайызы оны қолданатынын жеткізді. Бүгінгі күні дәстүрлі БАҚ-тар өздерінің жұмыстарын қалай жандандыруды, қалай табыс табуды ойлап жүр. Осыған орай біздің министрлік тарапынан тиісті көмектер жасалады. Соның ішінде сайттарын ашуға көмек береміз. Мұнда алғашқы жетістіктерге қол жеткізіп, қаражат таба бастағандары да бар. Әрине, Қазақстандағы БАҚ-тың барлық техникалық мүмкіндіктері мен проблемаларын бұл жерде айтудың қажеттігі жоқ шығар, дегенмен, мен осы мәселелерде де өздеріңіздің тәжірибелеріңізбен бөліскендеріңізді қалар едім, деді сөзінің соңында Асқар Жұмағалиев.
Келесі сөз Халықаралық журналистер федерациясының президенті Джим Бумеллаға берілді. Ол да өзі тарапынан форумды ұйымдастырушыларға алғысын жеткізді. Мен, деді ол, 130 мемлекеттен 6 мың журналист мүшесі болып табылатын халықаралық ұйымды басқарамын. Осыдан екі жыл бұрын Мәскеуде болған форумда да сөйлеген едім. Сол кезде әлемдік экономикалық дағдарыстың БАҚ-қа тигізетін зардабы туралы айтқан болатынбыз. Сол сөз шындыққа айналып, Американың тұрақты жұмыс істеп келе жатқан бірқатар БАҚ-тары дағдарыстың кеселіне ұшырады. Олардың бұл кеселге ұшырауының бір себебі – БАҚ-ты барынша ірілендіріп, инвестициялық капиталдарды құю арқылы бір орталыққа шоғырландырғандықта жатыр деп ойлаймыз. Бұл, әрине, акционерлердің мүддесін ғана ойлаған шара болатын. Біздің ойымызша үлкен масс-медиалардың тығырықтан шығатын амалдарының журналистиканың дамуына кері әсерін тигізетін жақтары көп. Атап айтқанда, олардың репортерлерді қысқартып, корреспонденттік тіректерді жабулары БАҚ-тардың сапасына кері әсерін тигізеді. Американың зерттеу орталықтарының хабарына қарағанда, мұндай шаралар үлкен БАҚ корпорациялары акцияларының арзандап, өздерінің экономикалық тығырыққа тірелуіне әкеліп соққан.
Әрине, дамыған Батыс елдерінде орын алған мұндай оқиғалар дамушы елдерде болған жоқ. Тіпті, олардың БАҚ-тары жанданып, күшті құралға айнала бастады. Соның ішінде Үндістан, Қытай, Бразилия елдерінде газет шығару индустриясы бұрын болып көрмеген жетістіктерге жетіп жатыр. Сөзінің соңында шешен БАҚ-тың жарқын болашағы – дәстүрлі журналистиканы сандық сигналдармен ұштастырған жоғары технологияда екенін айтты. Одан әрі Интернетті қолдану тетіктерінің артықшылықтарын жеткізе келіп, болашақта журналистиканың дәстүрлі әдістерінің өзгеруі мүмкін екеніне назар аударды. Сонымен бірге, ол қаржыландыру қағидатын ғана ескеру сенім қағидатының жоғалуына әкелуі мүмкін екендігін жеткізді.
Осыдан кейін сөз ТМД Атқарушы хатшысы Сергей Лебедевтің құттықтау сөзін оқу үшін Атқару комитетінің ақпараттық-сараптамалық департаментінің директоры Александр Заварзинге берілді. Құрамына 11 мемлекет енетін біздің ұйымымыз ТМД шеңберіндегі БАҚ-тардың өзара іс-қимыл жасағанын қалап, оның жандануына үлкен көңіл бөлеміз, делінген құттықтауда. Мемлекет басшылары кеңесінің жанындағы ақпараттық және гуманитарлық-ынтымақтастық жөніндегі кеңес секілді құрылымдар бұл іске нақтылы көмек беріп, өзара әрекеттердің үнемі болып тұруына жағдай жасауда. Соның ішінде теледидар арқылы ақпарат таратуда мемлекетаралық «Мир» телерадиокомпаниясы бүгінгі күні табысты жұмыс істеп отыр. Біз БАҚ жұмысының маңызын ескере отырып, бүгінгі күні Еуразия кеңістігіндегі интеграциялық үдерістердің кеңінен айтылғанын қалар едік. Соның ішінде ТМД-дан басқа ЕурАзЭҚ, ҰҚШҰ, ШЫҰ, Кеден одағы секілді ұйымдар жұмысының жандануында, олардың жұмысындағы оң нәтижелердің Еуразия кеңістігіндегі халықтарға жетуінде БАҚ-тың қызметі зор. Бүгінгі күні жалпыға ортақ ақпараттық кеңістік құру және оны дамыту Беларусь, Қазақстан және Ресей сияқты үш достас ел іргетасын қалаған Еуразиялық одақтың дамуына игі әсерін тигізеріне сенімдімін, дей келіп, құттықтауының соңында Сергей Лебедев форумға қатысушыларға жемісті еңбек тілепті.
Сөз кезегі өзіне берілгенде Ресейдің «Голос России» радиокомпаниясының төрағасы Андрей Быстрицкий тыңдаушылар аудиторияларының айырмашылықтары туралы айтты. Бүгін біз ұлттық мүдде шеңберінен шығып, бәрімізге ортақ проблемаларды айтуға тиіспіз. Сөйтіп, ұлттық шектелуден аттауымыз керек. Әрине, осы күні Интернет арқылы да ұлттық шеңберге кептелуден босадық. Бірақ біз Интернет арқылы бір-бірімізді көзбе-көз көрмейміз, ал мына жерде бір-бірімізге тікелей ойда жүрген мәселелерімізді айтуға болады, деді ол. Одан әрі шешен БАҚ-тың қаражат табу мүмкіндігіне тоқталды. Оған мысал ретінде америкалық Би-Би-Си-ді ауызға алды. Жылына 20 млрд. доллар табыс табатын осындай БАҚ ұлттық мүддені ғана күйттеген шеңберге тіреліп қалса, оның ақпараты осыншалықты қаржы әкелмес еді, деді ол.
Осыдан кейін сөз Бүкілресейлік қоғамдық пікірді зерттеу орталығының (БҚЗО) бас директоры Валерий Федоровқа берілді. Ол аудиторияны посткеңестік кеңістіктегі 12 ел мүшесі болып табылатын «Еуразия мониторингі» атты зерттеулердің соңғы кездердегі нәтижелерімен таныстырды. Соның ішінде шетелдік БАҚ-тарды қаншалықты көп көресіз, оқисыз, естисіз деген сұрақтан ең алдыңғы орынды Қазақстан өкілдері алыпты. Қазақстандық респонденттердің 34 пайызы шетелдік БАҚ-ты көретін, еститін және оқитын болып шыққан. Ал Украинада бұл үлес – 16, Арменияда – 11 және Ресейде 6 пайыз ғана болған. Шетелдік БАҚ-тың артықшылықтары мен кемшіліктерін анықтау үшін қойылған сұрақтарда да Қазақстан өкілдері алда болған. Олар шетелдік БАҚ-тың шыншыл екеніне көбірек иланады. Сұралғандардың 17 пайызы осыны атаған. Бұл сұрақ бойынша бізден Молдова ғана алда. Міне, осындай неше түрлі сұрақтар бойынша жүргізілген зерттеулер форумға қатысушылардың назарына ұсынылды.
Еуразия одағы деген сөзді айтқанда ТД-лар арасынан біздің мемлекетаралық «Мир» телерадиокомпаниясы ауызға алдымен ілігеді, деп бастады өзінің сөзін оның қазіргі төрағасы Радик Батыршин. Одан әрі шешен тарихқа шолу жасап, ТМД-ның құрылу себебі КСРО-ның бейбіт жолмен бөлініп, орнына тәуелсіз мемлекеттердің құрылуына қызмет еткенін еске салды. Осы кезде Президент Н.Назарбаевтың интеграциялық үдерістер туралы идеялар қозғағанын, оның бәріне де тиімді болатынын дәлелдегенін және оның іс жүзінде Кеден одағы және Біртұтас экономикалық кеңістік құруға ұласқанын атап өтті. Соңғы құрылым Еуразиялық экономикалық одаққа да жол ашып отыр. Осы істердің бәрінде Президент Н.Назарбаевтың үлкен еңбегі бар. Құрылғанының 20 жылдығын алдымыздағы жылы атап өтетін біздің еларалық «Мир» телерадиокомпаниясы да Президент Н.Назарбаевтың ұсынысымен құрылған еді. Ол қазір посткеңестік кеңістіктегі алдыңғы қатарлы БАҚ-тың біріне айналды. Біздің техникалық мүмкіндігіміз 136 млн.-дық аудиторияны қамтыған. Компания шеңберінде ұлттық ТВ-лардың басын қосқан клубымыз да бар. Қазақстаннан оған «Қазақстан» ТРК мен «Эра ТВ» енген. Олар өздерінің жарнасын төлеп, клубқа енген соң біздің арна арқылы сюжеттерін бере алады. Бүгінге дейін 8 мыңнан артық осындай сюжеттер өтті, деді Радик Батыршин.
Сөзінің соңында ол «ЕАМФ-2012-нің ең жақсы медиажобасы» атты конкурстың қорытындысын жариялады. Оны қазақстандық «Хабар» телекомпаниясының «Прорыв-Серпін» атты жобасы жеңіп алған екен. Форум барысында Радик Батыршин мен «РИА «Новости» бас директоры Светлана Миронюк екеуі жеңімпазға арналған жүлдені «Хабар» агенттігі» АҚ басқарма төрағасы Айдос Үкібаевқа табыс етті.
Осыдан кейін форум жұмысына үзіліс жарияланды. Ал үзілістен кейін «ЕАМФ-2011» арнаулы қонағы, белгілі кинорежиссер Никита Михалков сахнаға шықты. Ол Еуразияшылдық идеясы туралы өз түсінігін айтып, одан әрі осы форумға көрсету үшін арнайы әкелген «Орыс философы Иван Ильин» атты деректі фильмін көрсетті. Фильмде 1883 жылы туған орыс философы Иван Ильиннің тағдыры мен шығармашылығы сөз болады. Фильм авторының пайымдауы бойынша, ол КСРО-ның тарайтынын 40 жыл бұрын айтып кеткен. Германия мен Швейцарияда эмиграцияда болып, университеттерде сабақ берген және 140-қа жуық еңбек жазған. КСРО кезінде оның есімі аталмаған, өйткені, ол «ақ гвардия» қозғалысының қатысушысы және белсенді мүшесі болған. Фильмнен кейін режиссер Н.Михалков журналистердің көптеген сұрақтарына жауап берді.
Түстен кейін форум жұмысы «Қазақстан экономикасы – 20 жылдық табыстар, болашақтың көрінісі» деген тақырыптағы жалпы отырыспен жалғасты. Оны «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ пен «РИА «Новости» бірлесе отырып дайындаған екен. Мұнда форум қонақтарына Қазақстанның экономикалық, саяси, әлеуметтік табыстары кеңінен көрсетілді. Баяндама жасағандар қатарында Премьер-Министрдің орынбасары – Индустрия және жаңа технологиялар министрі Әсет Исекешев, «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ» АҚ басқарма төрағасы Тимур Құлыбаев, «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ басқарма төрағасы Болат Ақшолақов және т.б. болды.
Форумның кешкі жұмысы пікірталас сессияларында жалғасты. Соның ішінде «Жаңа және дәстүрлі БАҚ пен олардың өзара бірігуі, ажырауы, трансформациясы» деген тақырыптағы бірінші сессияның модераторы Украина Жоғарғы Радасының депутаты, белгілі журналист Ирина Геращенко, «Медиатұғырнаманы дамыту және қоғамдық үдерістер» атты екінші сессияның модераторы Қазақстанның КТК телеарнасының бас директоры Арман Шораев болды.
Бүгін форум өз жұмысын секциялық отырыстарда жалғастырады.
Жақсыбай САМРАТ,
Асқар ТҰРАПБАЙҰЛЫ.
________________________________________________
ПРОБЛЕМА КӨП, БАРЛЫҒЫНА БІРДЕЙ ЖАУАП ЖОҚ
Еуропа және Азия медиа форумы осымен төртінші рет өткізіліп отыр. Оның Астанада ұйымдастырылуы еліміздің Еуразиялық интеграцияға қатысуымен де түсіндіріледі. Біз аталған форумның маңызы мен мақсатын ашып көрсету мақсатында ММУ-дің Посткеңестік кеңістікті зерттеу жөніндегі ақпараттық-сараптамалық орталығының директоры Алексей ВЛАСОВПЕН жолығып, әңгімелескен едік.
– Сіз қазіргі өткізіліп отырған медиа форумнан не күтесіз?
– Үстіміздегі жылдың 18 қарашасында Мәскеуде қабылданған шешімнен кейін Еуразиялық интеграция жобасының жаңа кезеңін жедел түрде ақпараттық қолдау қажеттігі міндеті қойылды. Онда Еуразиялық экономикалық одаққа мүше елдердің ғана емес, сонымен қатар, осы ұйымға кіруі мүмкін елдердің медиа күштерін жұмылдыру қарастырылды. Менің айтып отырғаным, Орталық Азия елдері мен Украина, тіпті Оңтүстік Кавказ елдері. Форумда бұл жөнінде ашық айтуымыз керек, секцияларда осы сияқты маңызды деген мәселелер талқыланатын болады. Форумның мақсаты мен маңызы да осында болса керек.
– Осы орайда интеграциялық жобаларды насихаттаудағы бұқаралық ақпарат құралдарының рөлі қайсы дей аласыз?
– Бұқаралық ақпарат құралдарының басты мәселесі осы жобаны қоғамдық қолдауға ие етудің жолдары қайсы деген тұрғыдағы сұраққа жауап іздеу. Өйткені, қазіргі таңда мемлекет басшылары тарапынан барлығы да жақсы дегенге саяды, ал оның қаншалықты сәтті жоба екендігін қарапайым тілмен жеткізу кемшін соғып жатыр. Ресейде де, Қазақстанда да қарапайым халық бізге еуразиялық интеграция не береді дегенді онша түсіне бермейді. Бұл – бұқаралық ақпарат құралдарының басты міндеті. Адамдарға еуразиялық кеңістікте бизнес жасаудың тиімді екенін түсінікті де қарапайым мысалмен жеткізе білу керек.
– Посткеңестік кеңістікте медиа рынок қаншалықты дамыған?
– Көріп отырғанымыздай, кейбір елдерде орыс тілді кеңістік тіптен тарылып барады. Орталық Азия елдері мен Қазақстанның бұған қатысы жоқ. Мәселен, Оңтүстік Кавказ өңірінде бұл үдеріс орын алуда. Рынок барынша бәсекелі бола бастады. Қазіргі таңда бұл өңірлерге ағылшын тілді, түркі тілді бұқаралық ақпарат құралдары келе бастады. Сондықтан да қоғамды жұмылдырушы тетік кім болады деген заңды сұрақ туындайды. Қандай тақырып, қандай тіл, қандай тетіктер мен құралдар қолданылуы керек? Мұның барлығының медиа форум аясында талқыдан өткізілуі маңызды. Панельдік отырыстардың бірінде әлемдік экономикалық дағдарыс жағдайындағы медианың өмір сүруі жағдайы талқыланады. Бұл да медиа рыноктың дамуына өзіндік әсерін тигізетін болады. Проблемалар өте көп, алайда оның барлығына жауап беріле қойған жоқ.
– Ақпараттық қауіпсіздікті айтқан кезімізде қаперге ұлттық қауіпсіздік мәселесі оралары белгілі. Сіз осы мәселе туралы не дер едіңіз?
– Егер ұлттық қауіпсіздік мәселесін алар болсақ, онда лаңкестікті, экстремизмді ашып көрсету журналистік этикаға барып тіреледі. Әрине, бұл жерде мемлекеттік саясатқа да қатысы бар. Өйткені, мемлекет қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында террорлық оқиға қалай жарияланып жатқанын қадағалауы тиіс. Осы тұрғыдан келгенде бұрын Ресей аумағында орын алып жататын оқиғалардың Атырау мен Таразда қайталануына байланысты осы өңірлер тұрғындарына өзімнің қолдауымды білдіргім келеді. Ешбір жағдайда бұл тақырыпты өз мүддесіне пайдалануға тырыспау керек, бұл абырой әпермейді. Әрине, бұл журналистердің кәсіпқойлығы мен этикасына да байланысты.
* * *
АУДИТОРИЯҒА БАҒДАР ЖАСАУ КЕРЕК
Медиа форум барысында «РИА «Новости» ақпарат агенттігінің бас директоры Светлана МИРОНЮКТІ әңгімеге тартқан едік.
– Осы форумның ерекшелігі неде?
– Біз форумды жаңа үлгіде жасауға тырыстық. Бізге мұндай шаралар өзіміздің «РИА Новостидің» даму жолдарын көрсету үшін керек шара. Әріптестердің пікірлері барысында біз алда жасайтын «жол картасының» нобайын түземіз. Шынында, өз саласының білгір мамандары айтқан пікірлер әрқашанда құнды болары сөзсіз ғой. Биылғы форумның ерекшелігі қатарында мен үш түрлі жаңа пішінді қолданып отырғанымызды айтар едім. Біз соның бірі ретінде белгілі кинорежиссер Никита Михалковты шақырып отырмыз. Ол – кез келген аудиторияны баурап алатын айрықша дарынды адам. Оның үстіне қазіргі кезде ол ресейлік көптеген БАҚ-пен кикілжің халде. Сондықтан Н.Михалков олар туралы шыншыл да тура әрі қызықты пікірлер айтар деген үміттеміз. Мәскеу мен Астана арасындағы телекөпір арқылы онымен кездесуді ресейлік көрермендер де тамашалайтын болады.
Біздің биылға әзірлеген тағы бір жаңа пішініміз интерактивті пікірсайыс болмақшы. Оны белгілі тележүргізуші Светлана Сорокина жүргізеді. Таңдаған тақырыбымыз БАҚ-тың әлеуметтік жауапкершілігі деп аталды. С.Сорокина бұрын теледидар арқылы осындай ток-шоулар өткізіп жүрген болса, енді жанды аудиториямен пікірсайыс өткізіп, БАҚ-тың әлеуметтік жауапкершілігі туралы әңгіме қозғайтын болады. Биылғы форумға дайындаған үшінші ерекшелік: барлық аудиторияны пікірсайысқа қатыстыру. Ол қандай жолмен іске асырылады дейтін болсаңыз, былай: залға біз тегін мобильді телефон орнатып қойдық. Сол арқылы шығып сөйлеген адам туралы пікірлеріңізді білдіріп, дауыс бересіз. Сөйтіп, біз бір тақырыпқа сөйлеген шешеннің сөзі қаншалықты сәтті шыққанын анықтайтын боламыз.
– Келесі форумда да өзіндік ерекшеліктер болатын шығар?
– Біз қазір «ЕАМФ-2012» өткізудің алдын ала жоспарын жасау үстіндеміз. Оның ең үлкен ерекшелігі сол – ол Шығыс елдерінің бірінде болмақ. Біз солай ұйғарып отырмыз. Әзірге қай ел екені белгісіз. Әріптес боламын дегендер болса, кез келген ұсынысты қарастырамыз. Өйткені, Батыстан гөрі шығыстық ой-пиғылдар қазір қызықты көрінеді. Шығыстық ел дегенге ТМД аумағымен ғана шектелмейміз, ол кез келген азиялық ел болуы мүмкін. Ал жұмыс тілі туралы айтатын болсақ, оған ағылшын тілін атауға әзірміз. Ал екінші жұмыс тілі – орыс тілі болады. Сонымен бірге, келесі форумға Шығыс Еуропадағы әріптестерімізді де шақырмақшымыз.
– «РИА Новостидің» болашақтағы даму жолдары туралы айта кетсеңіз.
– Даму үрдісі қандай болуы керектігін біздің әріптестеріміз айтып келеді. Менің оларға алып-қосарым жоқ. Өйткені, бәрі де сол бағдарда болары сөзсіз. Ақпаратты жеткізу әдістерін жетілдіре түсуіміз қажет. Мұның өзі өндіріс технологияларын өзгертуді талап етеді. Өзгеріс деген біздің еркімізден тыс болатын дүниелер ғой. Біз тек соларға төселе білуіміз керек.
– Ұлттық медиалардың проблемалары неде деп ойлайсыз?
– Әрине, тілде ғой. Тіл үйренуді еңсере алмасақ, жаңа биіктерге жетеміз деп ойлау қиын. Сондықтан ұлттық медиалар проблема біздің айналамызда емес, проблема біздің ішімізде деп ұққандары дұрыс. Медиа дегеніміздің өзі де орта ғой. Осыдан 3-5 жыл бұрын ғана медиа-ландшафт басқаша еді, қазір мүлде өзгеріп кетті. Қазір кез келген блогер өзінше бір БАҚ. Оның да сұраныстары, табыстары бар. Бірақ әрқашан ортаның қалаған нәрсесін істеуің керек, сонда жетістіктерге жетесің. Ал ортаны өз қалауыңа бағындырамын десең, одан түк те шықпайтын секілді. Қазір бәрі де өзгеріп жатыр. Рөлдеріміз де, доминанттарымыз да... Меніңше, дәстүрлі журналистика қазір өлер шағында сияқты. Өйткені, олар ең басты қағидатты, яғни аудиторияның сұранысына төселе алмайды. Міне, осындай пікірлерді ескеретін болса, ұлттық медиа да табыстарға жетеді деп ойлаймын.
* * *
ФОРУМНЫҢ БЕРЕРІ МОЛ
Алексей ЦЫБУЛЬКО, Беларусь Республикасы Ұлттық баспасөз орталығы директорының орынбасары.
Астанада өтіп жатқан Еуропа және Азия медиа форумының жаңадан шаңырақ көтерген әсем де айшықты қала – Астанада өткізілуі баршамызға қуаныш сыйлады. Қонақжай қазақ жерінде бас қосуымыздың әсері ұзақ жылдарға сақталады. Ал енді аталған шараның маңыздылығына тоқталып өтсем деймін.
Медиа форум посткеңестік кеңістіктегі журналистік бірлестіктер: журналистер одағы, басылымдар және өзгелері арасындағы байланыстарды нығайтуға игі ықпалын тигізетін болады. Осы орайда аталған шараға электронды бұқаралық ақпарат құралдарының, басылымдар мен агенттіктердің, интернет басылымдардың өкілдері шақырылып отырғандығы қуантады. Соңғы кезде халықаралық маңызды шараларға Интернетпен жұмыс істейтін электронды бұқаралық ақпарат құралдарының басшылары, Интернетпен тікелей жұмыс істейтін блогерлер шақырыла бастады. Осы орайда Беларусьте, Украина мен Қазақстанда медиа рынок баяу дамып отырғандығын айта кету керек. Ал Ресейдің кейбір медиа алпауыттары еуропалық, тіпті америкалық БАҚ-тармен бәсекелесе алады. Бұрын Батысқа қарап, солардан үйренуге талпынсақ, енді көршілес ресейлік медиа алпауыттардан да үйренуге боларына көзіміз жетіп отыр. Сондықтан біз уақытпен санасып, озық тәжірибелерді өзімізде қолдануға тырысудамыз.
Ақпарат саласындағы ұлттық қауіпсіздік мәселесін көтергенде әрбір елдің ортақ бір ұқсастықтары болады. Алайда ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуде сәл де болса өзгешеліктер бар. Ақпарат саласында соққының қай тұстан боларын болжап білу қиын. Қазіргі таңда негізгі соққы Интернет саласы тарапынан жүргізлуде. Әсіресе, жаңа технологияларға негізделген немесе қазіргі жағдайға бейімделген әлеуметтік желілер соңғы айларда әлемді дүрліктіруде. Барлық әлеуметтік қарсылықтар сол желілерде жастар тарапынан қалыптастырылып, қоғамға жолдама алып жатады. Қауіптер сол жақтан шыққанымен, оны болдырмау және кейбір шаралар арқылы орын алуы мүмкін зардаптардың алдын алу керек.
Белоруссияда медиа рынок айтарлықтай өз деңгейінде дамып отыр. Интернет технология мен Интернет индустриясы айтарлықтай жолға қойылған. Бізде мемлекет тарапынан бірқатар заңдар қабылданып, соның нәтижесінде кез келген басылымның Интернетте электрондық нұсқасы болуы керектігі қатаң талап етіледі. Бұл талап барлық бұқаралық ақпарат құралдарына қатысты болғандықтан, барлық телеарна немесе өзгесі болсын өз сайттары мен блоктарын ашып алған. Оның қаншалықты оқырмандар мен тыңдармандарға қажеттігін айтудың өзі артық. Соңғы бірнеше жыл қатарынан Белоруссияда Интернет дамуы қарқын алып отыр. 3G Интернеті үш жыл ішінде қоғамымызға дендей енсе, ендігі мәселе оны тағы бір сатыға көтеріп тұр. Егер мәліметтерге жүгінер болсақ, 9,5 миллион тұрғынның 3 миллионы Интернетті белсенді тұтынушы есебінде тұр. Әрине, біз Батыс Еуропа елдерінен, тіпті Ресейден қалып қойдық. Бірақ соның өзінде қазір ширақ қимылдап, индустриялы державаға ілесуге тырысудамыз. Міне, осындай кезде тәжірибе алмасуға мүмкіндік туғызатын Астанадағыдай форумдардың қажеттігін сезінесің. Олай болса, аталған шара бізге керек және оның берері мол.
* * *
ИНТЕГРАЦИЯ ІСПЕН ДӘЛЕЛДЕНУІ ТИІС
Қарапайым тұрғындарға Еуразиялық интеграция жобасының өміршеңдігін дәлелді мысалдармен жеткізу – бұқаралық ақпарат құралдарының міндеті. Осы орайда, біз Бүкілресейлік қоғамдық пікірлерді зерттеу орталығының бас директоры Валерий ФЕДОРОВПЕН жолығып, бірқатар сұрақтарға жауап алған болатынбыз.
– Валерий Валерьевич, Еуропа және Азия медиа форумының Қазақстанда, соның ішінде Астанада өтуіне көңіліңіз тола ма?
– Қазақстан – бұрынғы Кеңес Одағы құрамындағы жерінің көлемі және тұрғындарының саны бойынша жетекші мемлекет. Егер экономикасының дамуы жағынан келер болсақ, онда да алдыңғы орында тұр. Сонымен қатар, Қазақстан Біртұтас экономикалық кеңістік құрған елдердің бірі. Осы тұрғыдан келгенде, Астананың Еуропа және Азия медиа форумын өткізу үшін таңдалуын дұрыс санаймын, негізделген және орынды деп білемін. Келесі форумның өтетін орны әлі белгілене қойған жоқ. Оның жұмысына да қазақстандық бұқаралық ақпарат құралдары белсене атсалысады деп сенемін.
– Еуразиялық интеграция мәселесін белсенді түрде насихаттауда бұқаралық ақпарат құралдарының рөлі қандай?
– Ұмытпасам, Президент Нұрсұлтан Назарбаев Еуразиялық одақ туралы 90-шы жылдардың басында айтқан болатын. Содан бері қаншама жыл өтті, оның арасында көптеген шулы жобалар ұсынылып жатты. Бірақ барлығы нәтижесіз аяқталды. Соның салдары болуы керек, қазір адамдар еуразиялық интеграция мәселесіне қызығушылық танытуға онша құлықты емес. Өйткені, оның жұмыс істеп кететініне онша сене қоймайды. Әлі де еуразиялық интеграцияның олардың өміріне қалайша әсер ететіні туралы толық түсінік қалыптаса қоймаған. Аталған құрылым олардың өмір сапасына оң ықпал ете ме, жоқ па деген мәселе түсініксіз қалпында қалып тұр. Олай болса, бұқаралық ақпарат құралдарының халыққа барынша түсінікті әрі нақты мысалдармен жеткізе білудегі рөлі орасан дер едім.
– Оны халыққа барынша түсінікті тілмен жеткізудің тетігі ретінде сіз нені айтар едіңіз?
– Еуразиялық интеграция жобасы тек билік элитасының, президенттердің ғана емес, бүкіл елдің, ұлттың, тіпті халықтардың жобасы болуы шарт. Олай болса, осы жағын барынша жеткізу, сөйлесу қажет. Сондықтан да мұның жәй сөз еместігін нақты істермен көрсету арқылы дәлелдеген орынды. Екіншіден, бұл өзгерістердің барлығы да тұрғындардың тұрмысын жақсартуға игі ықпал ететінін барынша ашып көрсету қажет. Егер бұл мәселені Еуразиялық одаққа мүше мемлекеттер бұқаралық ақпарат құралдары алдына қояр болсақ, онда оның шешімі жақын уақытта болуы тиіс. Еуразиялық одақ жобасының оңды шешіміне оң ықпал ететін қолдау барлық елдер тарапынан жүзеге асарына сенгім келеді.
* * *
ЖАУАПКЕРШІЛІК СЕНІМ ҰЯЛАТАДЫ
Владимир СКАЧКО, «Кіевскій телеграфъ» қоғамдық-саяси апталық газетінің бас редакторы.
Еуропа және Азия медиа форумы – 2011 атты халықаралық шараның берері мол екендігіне ешкімнің де таласы бола қоймас. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін арамыз айтарлықтай алшақтап кетті, ендігі мәселе – соны барынша жақындату.
Медиа форум ең алдымен араласуға мүмкіндік берсе, екіншіден, тәжірибе алмасуға өте қажет. Біз Интернетпен достық, тіпті жеке қарым-қатынастармен байланыста болсақ та, ешқайсысы бетпе-бет әңгімелесуге жетпейді. Жүректен жүрекке жететін жылы рәуіштегі араласуды ешқандай да Интернет алмастыра алмайды. Бір кездері ұлы отанымыз саналған Кеңес Одағының ыдырауымен біздер әр түрлі даму жолына түстік. Біреулері алға кетсе, кейбірі тіпті артта қалып қойды. Соның барлығын да ашық айтуымыз керек.
Сонымен бірге, ешкім де адамдардың қалыптасуындағы бұқаралық ақпарат құралдарының рөлін ысырып қойған емес. Неге бір-бірімізден ажырауымыз немесе қосылуымыз керектігін халыққа жан-жақты түсіндіру орынды десек, сол үдеден шығып отырмыз ба? Мұны журналистерден басқа ешкім де түсінікті тілмен жеткізе алмақ емес. Тіпті, оған блог пен электронды журнал оқырмандарының да шамалары келмейді. Сондықтан осындай халықаралық форумдар журналистердің елдердегі өтіп жатқан үдерістерден шеткері емес екендігін сездіртеді.
Мен өзім «Кіевскій телеграфъ» қоғамдық-саяси апталық газетінің бас редакторымын. Өкінішке қарай, газет үстіміздегі жылдан бастап, электрондық пішінде жарық көре бастады. Қағазға басылып шығудан бас тартуымыз дағдарыстың әсерінен болғандығын айта кетсем деймін. Қалай болған күнде бұл жағдай газетіміздің дамуына еш кедергі келтіре алған жоқ. Электронды нұсқаға өтісімен газетте жаңалықтар ғана емес, сонымен қатар, көптеген тарихи, танымдық және өзге де дүниелер көптеп басыла бастады. Саяси, экономикалық және өзге де салалардағы сараптамаларымызды салып, көптеген бейне және өзге де көркемдік құралдармен безендіруді кеңінен қолданудамыз. Ал енді медиа рыноктың дамуына келсек, оны әлі де қарқынды деуден аулақпын. Әр елдің бұқаралық ақпарат құралдары жеке-дара өздерінше күй кешуде.
Бұқаралық ақпарат құралдары өз халқының ұлттық сана-сезімінің өсуіне жауапкершілігін сезінуі керек. Бір жағынан бұл – өте маңызды. Екіншіден, ұлттық бұқаралық ақпарат құралдары ұлттық мүдде тұрғысынан оның қорғалуына, ұлтшылдыққа, нәсілдік төзбеушілікке жауаптылығын сезінуі тиіс. Әрине, мұндай келеңсіздіктер көрінісі Украина мен өзге де елдерде кездесіп қалып жатады. Интернационалдық әлемде кейбіреулер неге осылайша жаман тұрып жатырмыз дег