• RUB:
    4.98
  • USD:
    516.93
  • EUR:
    542.52
Басты сайтқа өту
Қазақстан 06 Наурыз, 2018

Бағалай білгенге балық та байлық

1001 рет
көрсетілді

 

Соңғы жылдары өңірде балық шаруашылығы кенжелеп қалды. Жергілікті балық және балық өнімдерімен облыс тұрғындары толық қамтамасыз етілмей отырғанын табиғи ресурстар және табиғатты пайдалануды реттеу басқармасының мамандары да растайды.  

Бір адам норма бойынша жылына кемі 14 кило балық өнімін тұ­тынуы тиіс болса, бұл көрсеткіш елі­мізде едәуір төмен. Балық шаруа­шы­лығын қалыптағыдай дамы­туға мүмкіндік жеткілікті бол­ға­нына қара­мастан, ішкі әлеует ұтым­ды пай­даланылмай жатқанын өнім­дер­дің сырттан үздіксіз тасымал­дана­тынынан-ақ аңғаруға болады. Бұл саламен айналысуға мүдделі­лер жетіп-артылса да оған қолдау көрсетілмейтіні түсініксіз. Осындай немкетті көзқарастан кейін дүкен сөрелері шетел өнімдеріне толы бол­мағанда қайтеді?! Олардың бағас­ы қолжетімді болғандықтан тұтыну­шылардың таласа-тармаса са­тып алатынын көріп жүрміз. Мұндай өнімді ұсынушылар сапа жағына бас ауыртып жатпайды, өнімнің басым бөлігі көрші Ресей­ден жеткізіледі.

Көзін таба білгенге балық ша­руа­­шы­лығы да табысты, өтімді сала екенін жекелеген кәсіпкерлер тәж­і­ри­бесінен білуге болады. Бірақ ауланған олжаны өңдейтін кәсіп­орындардың жоқтығы, заңсыз балық аулаушылардың азаймай отыр­­­ға­­ны, тағы басқа себептер салдары­­­нан экспорт түгілі жергілікті нарық то­лық қам­тамасыз етілмеуі тиісті орын­­дар­ды ойландырса керек.

Өңірде балық шаруашылығын дамытуға барлық қажетті алғы­шарт­тар болғанымен, есептегі 1328 су айдынының 426-сы ғана пайдаланылады екен. Оларды кәсіпкер­лер ұзақ мерзімге жалға алса, 167-сі әлі күнге дейін резервтік қордың есебінде тұрғаны түсініксіз. Былтыр бар-жоғы мың тоннаға жуық балық және басқа су жануарлары ауланыпты. Өңірдегі өзен-көлдерді жиыр­маға тарта жергілікті және жер­сіндірілген балық түрлері мекен­дейді. Олардың ішінде мөңке, алабұға, табан, шортан, шабақ, тұқы және тағы басқа балық түрлері үлкен сұранысқа ие. Алайда, шаруа­шылықты дамыту жоспарлары қағаз жүзінде түзілгенімен, ғы­лы­ми-зерттеу, техникалық және тех­нологиялық жабдықтау жұ­мыс­­тары талапқа сай атқарыла бер­­мейді. Балық шаруашылығын да­мытып, кәсіпкерлерді көптеп тар­­тып, өндіріс көлемін арттыру үшін 2017-2019 жылдарға арналған жол картасы шеңберінде өзен-көлдерге 44 миллион дана тұқы және сиг дернәсілдері жіберілген болатын. Мемлекеттік тапсырыс бо­йынша Петропавл балық тәлім­бағы қазынадан бөлінген қар­жыға Сергеев пен Петропавл су қойма­ларына 95 миллион шабақ жіберген. Алайда, бұл шаралар аздық етеді, кешенді шаралар қолға алынуы керек. Жыл сайынғы жетістіктер жіпке тізгендей алға тартылса да түйінді мәселелер жетіп-артылады. Мәселен, браконьерлікпен айна­лысу­шылардың қатары сейілер емес. Әсіресе, омыртқасыз су жән­дігі – артемияны заңсыз аулау­шы­лар қатары көбейіп барады. Фар­­мацевтикалық өнеркәсіпте баға жетпес биологиялық өнім ре­тін­де пайдаланылатын артемияны пай­далануға шектеу мен квота бел­гіленбек түгілі, аулауға да рұқсат жоқ. Соған қарамастан артемия заңды белден басушылардың көз құртына айналғалы қашан! Тұзды көл өнімінің зор пайдасын біле­тін­дер оны жасырын жолдармен экс­портқа шығарып, ен пайданың қызығын көріп жүр. Мамлют, Тайынша, Уәлиханов аудандары аумақтарында орналасқан көлдерде оннан астам заңсыз балық аулау оқиғасы тіркеліп, қылмыстық істер қозғалған. Керісінше ресейліктер артемияны қайта өңдеуде озық технологияларды кеңінен қолданады. Мысалы, Алтай өлкесінің билігі үл­кен кәсіпорын ашып, жыл сайын 3,5 миллиард теңге табыс алып отыр.

Қазақстандағы көлдердің 40 па­йыздайы Қызылжар өңірінде ор­наласқан. Біз осы әлеуетімізді толық пайдалана алмай келеміз. Балық шаруашылығын дамыту арқылы жаңа жұмыс орындарын ашуға, қосымша кіріс көздерін табуға болады. Бұл салада небәрі 180 солтүстікқазақтандық еңбек етеді. Салық түсімі аз. Біраз көлдер иесіз қалған. Сондықтан жергілікті тұрғындарды осы салаға тарта отырып жұмыспен қамту мәселесін шешуге болады. Бір сөзбен айтқанда, тауа­р­лы балық шаруашылығын өр­кен­детудің ішкі мүмкіндіктері көп.

Өңделмеген балық пен арте­мия­ны сыртқа шығармаудың, бра­коньерлікке тосқауыл қоюдың бар­лық жолдарын қарастырған жөн, деген еді аймақ басшысы Құмар Ақ­сақалов әкімдіктің бір отырысында. Көрші ел тәжірибесін зерттеп, үлгі алуға шақырған. Шаян тәріздес құрт­тарды жасанды жолмен өсіруге басым­дық беру қажеттігін атап көрсеткен.

Иә, облыста балық шаруашы­лы­ғын қолдау тетіктері қалыпта­сып жатқанымен, бұл салада әлі ілгерілеу байқалмайды. Балық­шыл­ардың жергілікті саны мен нарықтағы өнімнің үлесі мардымсыз. Қалдықсыз өңдеуден гөрі таби­ғаттың есепсіз байлығын аулаумен ғана шектелу секілді тұтынушылық психология басым. Соңғы бес жылда ішкі жалпы өнімдегі шағын және орта бизнестің мөлшері өспеген.

Артемия салинаның бір тоннасы 3,5 миллион теңге тұратынын ескерсек, балық та байлық көзі екенін тіпті ұғынғандай боласың. Айтқандай, Қытай демекші, Аспан­асты елінің алпауыт қаржыгерлері ин­вестиция құю арқылы өңірде ба­лық кәсіпорнын салуға ниетті. Осы­лай­ша ырғалып-жырғалып жүр­генде есепсіз ен байлық өзгелердің қан­жы­ғасында кетіп қалмасын делік.

 

Өмір ЕСҚАЛИ,

«Егемен Қазақстан»

Солтүстік Қазақстан облысы