Соңғы қоңырау – мектеп бітіруші түлектердің жанын тербететін аяулы сәт. Алабұртқан сезім, алып-ұшқан арман, үміт пен күдік. Одан өзге? Мектеп вальсі. Иә, мектеп вальсі туралы әр жүрек түкпірінде жазылмаған бір-бір шығарма бар шығар. Бұл – мектеп қабырғасымен, дос-құрбылармен ғана қоштасу емес, іште бұғып жатқан мөлдір, алғашқы алақұйын сезімдермен де қоштасу.
Соңғы қоңырау мерекесі ұмыт бола бастаған сырлы сезімдерді еске түсіреді. Еске түсер тағы бір жайт бар. Қазақ мектептерінде, аралас мектептерде мектеп вальсіне арналған ана тіліміздегі ән неге орындалмайды? Соңғы қоңырау салтанаттарына талай куә болып жүрміз. Бәрі жарасымды болып келе жатқанда орыс тілінде ойналатын әуендер көңілді нілдей бұзады. В.Толкунова, С.Ротару және басқа да Ресей эстрадасының жұлдыздары орындайтын «Последний звонок», «Школьные дни», «Школьный вальс» сияқты әндер қазақ мектептеріндегі білім мерекелерінен қалмай келе жатқалы қашан?!. Мәселен, «Когда уйдем со школьного двора, под звуки нестареющего вальса, учитель нас проводит до угла, и вновь – назад, и вновь ему с утра – встречай, учи и снова расставайся, когда уйдем со школьного двора», деп келетін орыс тіліндегі ән мәтіні әбден сіңісті болды. Ұстаздың да, ата-ананың да, оқушының да жарғақ құлағына жақын, ұлттық сана-сезім селт етпейді.
Әрине музыкада шекара жоқ. Бірақ Қазақстан бойынша аталып өтетін білім мерекесінде рухымызға жақын, ішкі болмысымыздан қайнап шыққан шығарма шырқалса, ұлттық тәрбиенің тағы бір түрі болмай ма?! Мектептің міндеті – біліммен бірге ұлт дәнегін егу ғой. Мың болғыр А.Затаевич жарықтықтың қоржынын толтырған қазақ даласынан соңғы қоңырау үніндей сыңғырлаған ән табылады.
Қазір ғаламторға жүгінген заман. Ауырдың үстімен, жеңілдің астымен жүруге дағдылану еңбек етуді ғана емес, жадымызды да жоғалтып жатыр. «Мектеп вальсі» туралы ән іздегенде мектеп әкімшілігі мен ұжымы ғаламтордың «ғаламатын» пайдаланбақ болатыны жасырын емес. Алайда интернет мектеп туралы вальс пен романстардың түр-түрін ұсынғанымен, бұл шығармалар кейбір ағайындарымыз сынды орыс тілінде шүлдірлей жөнеледі. Ұстаздар мен оқушылар әрі-бері іздеп ғаламтордан қазақ тіліндегі «Мектеп вальсі» табылмаған соң амал жоқ, бөгде тілдегі әндерді қояды. Музыка пәнінен сабақ жүргізетін мұғалімдер халық әндері мен композиторларының мұрасынан бөлек, ел арасындағы ән-жырға да қанық болса, мұндай қысылтаяңнан жол тауып кетуге болады. Ондай деңгей қайда?.. Көпшілік мектептерде Әбілахат Еспаевтың әйгілі «Ұстазым» әні айтылады. Жүрекке жылы тиетін ән. Ал шырқ үйіріле билейтін «Мектеп вальсіне» келгенде тосылып қаламыз. Құдай-ау, осындайда ақын Айжарық Абылқасымовтың себездеп құйған ақ жауындай «Мектеп бітірушілер вальсі» (әнін жазған Қайрат Жанбауов) шығармасы қалайша еске түспейді? Бұл ән Шығыс Қазақстан облысының Үржар ауданының мектептерінде жиі айтылады. Әсіресе тағдырлы ақынның өзі тұратын Қабанбай мен сол ауылға жақын Қарабұлақ және Барлық-Арасан елді мекендеріндегі орта мектептердің жергілікті дәстүрлі мектеп вальсіне айналған.
Әннің алғашқы шумағының өзі адамды тез елітіп ала жөнеледі: «Мектептің қоңырауы, соңғы рет сылдыр етті, қоштасар келді уақыт, жүрегім дір-дір етті». Бұдан әрі қарай қайырмасы да қайырыла соққан толқындай жан-дүниеңізді жалқы сәт жан-жаққа жетелейді: «Тебіренді таныс көңіл, белгісіз жол басталып, сен алғаш вальске бұл – шақырдың сәл жасқанып. Жап-жақын болсақ та енді, сен маған қара тынбай. О, вальс, шаршат мені, есімде қалатындай!» Ал екінші шумағы балалықпен де, мектеппен де қоштасу сырындай төгіледі: «Ұстазым күлімдеген, шынымен қаласың ба, балалық бүгінменен бұлдырап барасың ба? Сағынып тұрғандаймын, сендерді көп күн көрмей, мен әйтеу армандаймын, мектептен кеткім келмей...».
Тербелген әні соңғы қоңырауға сұранып-ақ тұр. Сөзі жаттауға оңай әрі бүгінгі көп күлді-бадаммен салыстыруға келмейтін мазмұнды. Музыкалық әрлеуден өткізіп, тұнық дауысты талантты әншілер орындаса, әннің де, әншінің де бағын ашады.
Жалпы, еліміздегі мыңдаған мектептердегі «Соңғы қоңырау» мерекелік шарасының ұлттық нақыштағы әндерін бір ізге түсіріп бекітуді «тамыз мәслихаты», «Жыл мұғалімі» сияқты педагогтерге арналған келелі басқосуларда ән-күй сабағының ұстаздары мен тәрбие ісі жөніндегі меңгерушілері арқылы жүзеге асыруға болады. Бұл мәселені жергілікті жерде ұйымдастыруды қалалық, аудандық білім және ішкі саясат бөлімдеріне жүктесе, алынбайтын асу болмас. Жыл сайын жүз мыңдаған түлектің жүрегінен орын алса, есті ән де ғұмыр сүреді, ұлттық музыка қазынасы да ұмытылмайды, республика мектептері де риясыз қабылдайды. Бұл үшін қоржындағы жақсы әндерді заманауи әрлеумен жазып, ғаламторға салу жеткілікті.
Думан АНАШ, «Егемен Қазақстан»