1991 жылдың желтоқсан айында Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі жарияланған тұстан бастап дүниеде алғаш рет қазақ ұлтының атымен аталатын жаңа, егемен мемлекет пайда болды. Әлемде қазақтардан халқының саны әлдеқайда басым, бірақ жеке мемлекеттілігі жоқ ұлттардың да бар екенін білеміз. Ендеше, егемен елдігіміз зор бақыт қана емес, сонымен қатар, бүгінгі және келер ұрпақтар алдындағы ғаламат жауапкершілік. Мұны әрқайсымыз жан-жүрегімізбен сезінеміз және бұл мәңгі жасайтын ұғым болып қала береді.
Кеңестік республикалар арасындағы бұрынғы сан-салалы байланыстар үзіліп, өтпелі кезеңнің болмай қоймайтын қиындықтары белең алған сол бір шақта абдыраған халықты жасампаздық істерге бастап, тәуелсіздіктің іргетасын нығайту оңай міндет емес еді. Сол кезде еліміздің Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев бүкіл жауапкершілікті мойнына алып, көп ұлтты Қазақстан халқын өз соңынан ерте білді. Ол өзінің талантты басшылығы мен байыпты саясаты арқылы осынау тарих үшін тым қысқа мерзім саналатын жиырма жылдың ішінде бұрынғы экономикасы негізінен шикізат өндіруге бағытталған, аты әлемдік қоғамдастыққа белгісіз болып келген республиканы жоғары қарқынмен дамып отырған, бейбітшіл саясатымен дүние жүзіне танылып үлгерген мемлекетке айналдыра алды. Сөйтіп, ол Қазақстан халқының өзіне артқан зор сенімін үлкен абыроймен атқарып шықты және қазір де миссиясын табысты жалғастыруда.
Елбасының сарабдал басшылығымен Қазақстан өз тәуелсіздігінің алғашқы күндерінен бастап-ақ дамудың дұрыс моделін таңдай білді. Сол жол бізді бүгінгі өсу мен өркендеу кезеңіне алып келді.
Қазақстан халқы, әсіресе тәуелсіздіктің сонау алғашқы қиын-қыстау жылдарында іс жүзінде өзінің сабырлылығы мен төзімділігін, нағыз даналығын таныта білді. Кейбір даурықпа саясаткерлердің арзан ұрандарына еріп кетпеді, өнбейтін егес пен берекесіздікке бастайтын бүліншілік жолына түспеді. Оның орнына Мемлекет басшысының жүргізген байсалды саясатына қолдау танытып, жасампаз еңбек пен жемісті реформалар жолын таңдады.
Осы жылдарда Қазақстан халқы өзінің бірлігі мықты ұлт екенін танытып, ұлы істерді жүзеге асыруға қабілетті халық екенін дәлелдеді. Біз, кейбір саясатшылар осал тұсымыз деп санаған көп ұлттылығымызды өзіміздің «кемістігімізден» артықшылығымызға айналдыра алдық. Біз адамзат тарихында қуаты жөнінен әлемде төртінші болып саналатын атом қаруынан өз еркімізбен бас тартып, гуманистік үлгі көрсеткен тұңғыш ел атандық. Мұны Біріккен Ұлттар Ұйымы мен халықаралық қауымдастық жоғары бағалады.
1995 жылы бүкілхалықтық референдум арқылы қабылданған Қазақстан Республикасының Ата Заңы заман талабына және еліміздің көп ұлтты халқының мүдделеріне толықтай сай келетін мейлінше прогресшіл сипаттағы құжат еді. Содан бергі аралықта өткен уақыт оның осындай сипатын айқын дәлелдеді. Біртұтас, демократиялық, құқықтық, әлеуметтік бағдарлы, зайырлы мемлекет болып табылатын Қазақстан осы жылдарда кездескен әлемдік қаржы дағдарыстарының салдарларына төтеп беріп, қалыпты қарқынмен дамып келеді.
Президент ұсынған жоспарлы социалистік экономикадан нарықтық экономикаға көшу, «Алдымен – экономика, сосын – саясат» деген ұстаным, халықаралық сала бойынша жүргізілген көп векторлы белсенді саясат осы жылдар ішінде өзін толық ақтады. Нарықтық экономика әрбір азамат үшін қабілет-қарымын, күш-қуатын өзі қалаған еңбекке толықтай жұмсау еркіндігіне жол ашты.
Мемлекетіміз өзінің конструктивті сыртқы саясатының арқасында алыс-жақын елдермен бейбіт әрі өзара мүдделі қарым-қатынас орнатты. Тәуелсіз мемлекеттер достастығы, Азиядағы өзара сенім шаралары жөніндегі кеңес, Шанхай ынтымақтастық ұйымы, басқа да маңызды халықаралық құрылымдардың өмірге келуінің негізгі бастамашысы болу арқылы жас тәуелсіз еліміздің әлемдік деңгейдегі беделі арта түсті. Мұның өзі елімізге шетел инвестициясының көптеп келуіне жол ашты. Бүгінде Қазақстан осы жылдар ішінде өзіне 150 млрд. АҚШ доллары көлемінде тікелей инвестиция тартқан мемлекет саналады. Орталық Азия елдеріне келген инвестицияның 80 пайызының Қазақстанның үлесіне тиетіні де көп жайтты аңғартса керек.
Қоғамда саяси тұрақтылық, түрлі этнос өкілдері арасында өзара түсіністік пен татулық бар жерде ел экономикасына мол инвестицияның келуі заңды еді. Ондай елде халықтың әлеуметтік жағдайы да жедел оңала бастайды. Төл теңгеміз қолданысқа еніп, экономиканы басқаруға өз билігіміз жүре бастаған 1994 жылдың басынан бері Қазақстанның жан басына шаққандағы ішкі жалпы өнімі 14 есеге өсіп, 700 доллардан 10 мың долларға жуықтады. Енді бірнеше жылда ол 15 мың долларды құрайды. Алтын-валюта қорымыздың көлемі 76 миллиард доллардан асып отыр. Қазақстандағы халықтың еңбекақысы мен зейнетақысының көлемі ТМД мемлекеттері арасында ең жоғары деңгейлердің бірі болып табылады. Зейнеткерлерге, мүгедектерге, көп балалы аналар мен студенттерге, сондай-ақ бюджеттік сала қызметкерлеріне төленетін зейнетақы, жәрдемақы, стипендия мен еңбекақы көлемі ұдайы өсу үстінде.
Соңғы жылдары денсаулық сақтау, білім мен ғылым, спорт саласына бөлінетін қаржы мөлшері де еселеп артуда. Нәтижесінде елімізде техниканың соңғы жетістіктерімен жабдықталған оқу мен ғылым, ауруханалар мен емдеу және халықаралық дәрежедегі спорт орталықтары көбейе түсуде. Осындай әлеуметтік жаңғырту саясатын жүргізу нәтижесінде бүгінде халықтың орташа өмір сүру деңгейінің ұзара түскені байқалып отыр.
Тәуелсіздік жылдарында мәдениет пен өнер саласын өркендетуде де көп жұмыстар атқарылды. Қазақстан экономикасы 2008-2010 жылдардағы ірі қаржы дағдарысын табысты еңсерді. Бүгінде елімізде экономикамызды шикізат өндіруге тәуелді болудан арылтуға арналған үдемелі индустриялық-инновациялық жоба жүзеге асырылуда. Оның алғашқы оң нәтижелері қазірдің өзінде байқалуда, ал келешегі тіпті зор екені күмән тудырмайды.
Халқымызда «Елу жылда – ел жаңа» деген мәтел бар. Бірақ біз елімізді небәрі жиырма жылдың өзінде ғасырға бергісіз жолдан өткеріп, бір қоғамдық формациядан екінші қоғамдық формацияға көшіре алдық. Қазақ елі осы жылдарда әлемдегі ең беделді әрі ықпалды ұйымдардың бірі – Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымына табысты төрағалық етіп, оның VII саммитін аса жоғары деңгейде өткізді.
Біз өткен кезеңде өз Отанымызды Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының басын қосып, съездерін өткізетін, сөйтіп, қазіргі күрделі заманның діни сенімге қатысты қиын мәселелердің шешімдерін бірлесе отырып іздестіретін маңызды пікір алмасу алаңына айналдыра алдық. Республикамыз тәуелсіздік жылдарында еліміздің шекара шебін бекемдеп алды. Ел тыныштығының сенімді күзетінде тұрған айбынды өз әскери күштерімізді құрып, оларды заман талабына сай қару-жарақпен, білімді де білікті кадрлармен қамтамасыз еттік.
Қазақстан Республикасының Парламенті ел Тәуелсіздігінің 20 жылдық мерейтойы тұсында осындай ұлан-асыр өзгерістердің мән-мағынасына отандастарымыздың назарын тағы бір рет аудару мақсатында мемлекеттілігіміздің жиырма жылдығына арнап Декларация қабылдағанды жөн санады. Бұл құжат қазақстандықтардың елімізде осы жылдар ішінде қоғам өмірінің түрлі салаларында болып жатқан оң өзгерістерді тағы бір рет ой елегінен өткізіп, оның қадір-қасиетін жете сезіне түсуіне ықпал етеді деп ойлаймыз.
Қоғамдағы саяси тұрақтылық, ұлтаралық келісім мен дінаралық татулық, экономикалық және әлеуметтік салаларда қол жеткізілген жоғары нәтижелер – бүгінде көп ұлтты Қазақстан халқының орынды мақтаныш сезімін тудыруға лайықты өмір шындығы екені күмәнсіз. Сондықтан бұл Декларацияны қабылдаудың тарихи актісі қоғамдық санаға қуатты серпін береді деген үміттеміз.
Әсіресе, Жер шарының түкпір-түкпірінде миллиондаған жандар күнделікті ішер ас пен киер киімге жарымай, бірқатар мемлекеттердің халқы діни экстремистердің лаңкестік әрекеттерінің құрбаны болып немесе азамат соғысы өртінің шарпуына ұшырап жатқан кезде Қазақстан халқының алаңсыз еңбек етіп, ұрпақ өсіріп, білім алып, жасампаздық істермен айналысуы мерейімізді өсіріп, келешегімізге үлкен сенімділікпен қарайтын аса қуанышты жағдай екені сөзсіз.
Қазақстанда ұлттық мүдделер мен саяси дамудың әлемдік тенденциялары ескерілген саяси модель жасалғандығы да осы аталған Декларацияда өзінің лайықты көрінісін тапқан. Декларацияда, сондай-ақ еліміздің адам құқығы саласында халықаралық және ұлттық стандарттарға қол жеткізуге ұмтылатындығы және оларды сақтайтындығы да айқын тұжырымдалған. Қазақстанда азаматтық қоғам институттары мен жергілікті өзін-өзі басқаруды дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасалып, қоғамдық бірлестіктердің теңдігіне, олардың қызметіне араласпауға кепілдік берілетіні де осы құжатта нақты айтылған.
Декларацияда көп ұлтты халқымыздың мүдделерін білдіретін таңғажайып әрі маңызды институт ретінде Қазақстан халқы Ассамблеясының рөліне лайықты көңіл бөлінген. Ассамблеяның қызметі қазақстандық патриотизмнің, азаматтық және рухани-мәдени қоғамдастықтың негізінде республикамызда тұратын барлық этностардың өкілдерін топтастыру арқылы қоғамдық тұрақтылықты – ел бірлігін нығайтуды көздейтіндігі айтылған.
Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің жиырма жылдығы Декларациясында мемлекет құраушы ұлт ретінде қазақ халқының барша отандастарымызды ұйыстырушы, топтастырушы рөлі атап көрсетілген. Құжатта дербес даму жылдарында қазақ тілінің еңсесін тіктеп, одан әрі өрістей түскендігі және оның мемлекеттік тіл ретінде бүкіл халықтың бірігуінің аса маңызды факторына айналып отырғандығы туралы айтылады. Сонымен қатар, біздің елімізде түрлі этностар өкілдерінің ұлттық мәдениеті мен тілдерін сақтап, дамытуына жан-жақты қолдау жасалып келеді.
Декларацияда тәуелсіздік жылдарында Тұңғыш Президентіміздің еуразиялық ықпалдастық идеясы да өз жемісін бергендігі атап өтілген. Тәуелсіз Қазақстанның мақтанышы мен символы ретінде бүгінде еселі қарқынмен қанатын кеңге жайып отырған Астана қаласының рөліне айрықша мән берілген. Еліміздің бас шаһары қазақстандықтарды біріктіріп, олардың өз бойындағы жасампаздық күш-қуатына сенімін арттыра түсті.
Бұл тарихи құжат ондаған жылдар бойы өздерінің маңдай терімен осы игіліктеріміздің іргетасын қалаған аға ұрпақтың, тәуелсіздіктің қиын-қыстау шағында қажырлы еңбегімен егемендігіміздің туын тіктеуге белсене атсалысқан бүгінгі ұрпақтың және қоғамымыздың лайықты мұрагерлері болуға тиісті жастарымыз бен келешек ұрпақтардың арасындағы рухани сабақтастықты қамтамасыз етуде өзіндік елеулі рөл атқарады деп сенеміз.
Декларация заманымыздың аса көрнекті қайраткері, еліміздің Тұңғыш Президенті – Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың басшылығымен Қазақстанның тәуелсіздік жылдарында қол жеткізген жетістіктерін айшықты көрсететін, сонымен бірге халқымызды жаңа жасампаз істерге бастайтын байыпты тарихи құжат болатыны сөзсіз.
Ақан БИЖАНОВ, Парламент Сенатының депутаты, Әлеуметтік-мәдени даму комитетінің төрағасы.