Ел экономикасы үшін энергетика саласының алар орны ерекше. Осыған орай Қазақстан энергетиктерінің атқарған жұмыстары мен алда тұрған міндеттері туралы «Самұрық-Энерго» АҚ басқарма төрағасының бірінші орынбасары Дүйсенбай ТҰРҒАНОВ әңгімелейді.
– Дүйсенбай Нұрбайұлы, әңгімені атқарылған ауқымды істерден бастасақ...
– Тарих еншісіне ауысқалы тұрған 2011 жыл тек «Самұрық-Қазына» АҚ үшін ғана емес, сонымен бірге тәуелсіз Қазақстанның бүкіл электр энергиясы саласы үшін айтулы оқиғаларға толы десек, артық айтқандық емес. Биылғы жылдың мамыр айында «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ» АҚ пен «Самұрық-Энерго» АҚ арасында номиналды қуаты 4 000 МВт. болатын «Болат Нұржанов атындағы Екібастұз ГРЭС-1» ЖШС-ның номиналды капиталының 50 пайызын сенімді басқару туралы келісім-шарт бекітілді. Осыны есепке алғанда, «Самұрық-Энерго» АҚ электр стансаларының белгіленген жиынтық қуаты 7670,9 МВт.-ға дейін жетті, ол Қазақстанның Біртұтас электр желілері электр стансаларының белгіленген жиынтық қуатының шамамен 40 пайызын құрайды. Осылайша, «Самұрық-Энерго» елдің ең ірі электр-энергетикалық компаниясына айналды.
Сонымен бірге, үстіміздегі жылдың басында «Ерменсай», «ҚазМУ», «Медеу» және «Шымбұлақ» трансформаторлы қосалқы стансалары және «Азиада-2011 нысандарын электрмен жабдықтау» жобасы шеңберінде салынған қуаты 110 кВ. болатын жоғары вольтті кабельді электр тарату желілері іске қосылды.
Қазіргі уақытта аталған қосалқы стансалар Алматы қаласының экономикасы мен тұрғындарының өмірлік қызметін қамтамасыз етуде маңызды орын алады. Осының бәрі электр қуатына алдағы 15 жыл болашаққа қосымша тұтынушыларды қосу мүмкіндігін қамтамасыз етті. Оның сыртында біз Алматы метрополитенінің бірінші кезегін электр қуатымен қамтамасыз ететін 110/10 кВ. кернеуіндегі «Алатау» және «Отырар» қосалқы стансаларын пайдалануға бердік.
Жапонияның «Mitsubishi» компаниясының лицензиясы бойынша қуаты 630 МВт. болатын турбо-генераторы бар «№3 ст.энергоблогын орната отырып, Екібастұз ГРЭС-2-ні кеңейту және қайта құру» жөніндегі ірі инвестициялық жоба жүзеге асырылды және әлемдегі энергетикалық қазандық агрегаттарын өндірушілердің бірі – немістің «Babcock» фирмасының лицензиясы бойынша бу генераторы орнатылды. Жаңа энергоблок 2014 жылы пайдалануға беріледі. Одан кейін Екібастұз ГРЭС-2-нің белгіленген қуаты 1000-нан 1630 МВт.-ға дейін ұлғаятын болады.
Қуаты 300 МВт. болатын «Мойнақ ГЭС-і құрылысы» жобасын жүзеге асыру жұмыстары да аяқталып келеді. Бестөбе су қоймасы, деривациялық жүйе мен ГЭС ғимараты құрылыстары аяқталды. Су қысымы 500 метр болатын осынау айрықша ГЭС-тің іске қосылуы Оңтүстік Қазақстан өңіріндегі электр қуаттары тапшылығын азайтып, осыған дейін Орталық Азия республикаларынан алынып келген энергия қуаттары импортына деген тәуелділіктен арылуға қомақты үлес қосатын болады. Айта кету керек, бұларҮИИДБ-ға кіретін жобалар.
– Осы айтылғандардың сыртында келешекте тағы қандай жұмыстар жүзеге асырылмақ?
– Мемлекет басшысы Н.Назарбаев энергия үнемдейтін технологияларды енгізу бойынша міндет қойып отыр. Осыған орай «Самұрық-Энерго» АҚ қазақстандық ноу-хаулар негізінде жарық-иодты шамдар мен шырағдандар өндірісін құру жөнінен техникалық-экономикалық негіздеме әзірлеуде. Осы жаңалықтың арқасында жарық-иодты шамдар мен шырағдандардың жұмыс ресурсын айтарлықтай арттыруға, сондай-ақ шеттелдік өндірісшілердің ұқсас өнімдерімен салыстырғанда олардың бағаларын төмендетуге қол жеткізілетін болады.
Люминесцентті және қызу шамдарын біртіндеп жарық беруші энергия үнемдейтін жартылай өткізгішті жарық-иодты шамдарға алмастыру электр тұтынуды елеулі түрде төмендетуге жағдай туғызып, энергия ресурстарын айтарлықтай үнемдеуді қамтамасыз етеді деп ойлаймын.
Тағы бір атап өтер жәйт, таяуда Мәскеуде «Самұрық-Энерго» АҚ ресейлік «ИНВЕНТ» және «Ункомтех» холдингтерімен ықпалдастық туралы екі меморандумға қол қойды. Қол қойылған құжаттар Қазақстан аумағында кабельді сым өткізгіш өнімдерін шығару жөнінен бірлескен кәсіпорындар құру мүмкіндіктерін қарастырады.
– Акционерлік қоғам жоспарында жаңартылатын энергия көздерін игеруді қарастыратын жобалар бар ма?
– «Самұрық-Энерго» АҚ Ақмола облысында «51 МВт.-лық Ерейментау ЖЭС» және Алматы облысында «60 МВт.-лық Шелек ЖЭС» жел стансалары құрылысы жобасын жүзеге асыруға кірісті. Екі электр стансасы да болашақта әрқайсысын 300 МВт.-ға дейін ұлғайта отырып салынатын болады. Сол сияқты «Самұрық-Энерго» Қапшағай қаласында қуаты 2 МВт. болатын күн электр стансасы құрылысының жобасын жүзеге асыруда.
Қазіргі уақытта осы стансалардың техникалық-экономикалық негіздемелері әзірленуде. Оларда электр стансалары құрылысының жалпы жоспары, жаңартылатын энергия көздері ресурстары, электр энергиясын тарату мен оларды сыртқы желілерге жалғау схемасы қарастырылатын болады.
– «Самұрық-Энерго» АҚ-тың табысқа жету сыры неде деп ойлайсыз?
– Осы жетістіктердің бәрі 15 мыңға жуық адам жұмыс істейтін «Самұрық-Энерго» АҚ компаниялар тобындағы 18 ұжымның ынтымақты жұмысының нәтижесінде мүмкін болып отыр. Біз кадр әлеуетін дамыту және оның кәсіби деңгейін арттыру мәселелеріне үлкен маңыз береміз. Мәселен, өткен жылы оқуға бөлінген қаржы 135,7 миллион теңгені құрады. 7 755 адам оқу курстарынан өтті. Қоғамда кадрларды даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру жөнінен 3 оқу орталығы жұмыс істейді.
Оның сыртында «Самұрық-Энерго» тәжірибе алмасу және жаңа технологияларды үйрену мақсатында Кембридж, Лондон (Ұлыбритания) сияқты әлемнің жетекші университеттерімен және Қазақстан мен Ресейдің ғылыми-техникалық кәсіпорындарымен, «Назарбаев университетімен» өзара байланыстар орнатқан. Қоғамның кәсіпорындары есебінен 78 қызметкер жоо-ларда, 27 адам колледждерде оқып жүр.
Мүмкіндікті пайдалана отырып, барлық энергетиктерді кәсіби мерекелерімен және алдағы Жаңа жылмен құттықтағым келеді. Олардың тиімді жұмыстарының нәтижесінде болашақта да қазақстандықтардың отбасыларында жарық пен жылудың және жайлы тұрмыстың бола беретініне сенімім мол.
– Әңгімеңізге рахмет.
Әңгімелескен Сейфолла ШАЙЫНҒАЗЫ