У себiлген кiтап

Улану туралы iс қозғалған

Арыз 37 жастағы тарих ғы­лы­мдарының кандидаты Олег Ель­шиннiң туыс­тарынан түскен. Ға­лым аяқ астынан ауырып, бiр-екi күннен кейiн қайтыс бол­ған. Ауыратын күнi Олег жұ­мысынан ерте келiп, өзiнiң iшi ауы­рып тұрғандығын, лоқсып құс­қысы келетiндiгiн, кеуде тұ­сы­ның күйiп, тыныс алуы ау­ыр­лап тұрғандығын айтқан. «Же­дел жәрдем» оны ауруханаға жет­кi­зедi. Диагнозы бiрден та­­­былмаған. Дәрiгерлер алды­мен ин­фаркт, одан кейiн асқазан жа­расы деген қорытынды жасай­ды. Тек келесi күнi ғана оның улан­ғандығы анықталады. Бұ­дан кейiн токсикологтар қан­ша­ма шара қолданғанымен, еш нәтиже шықпаған – бүйрек жұ­мыс iстеуiн тоқтатқан. Пато­ло­гоанатомиялық тексерулер өлiм себебiн уланудан болған деп та­бады. Оның құрамында циан (түссiз улы газ) қоспасы болған деген тұжырымға келедi.

Прокуратура қызметкерi жа­ңадан ашылған iс бойынша тергеу жұмыстарын жүргiзiп, қыл­мысты iстiң себебiн iздестiре бас­­тайды. Ғалымға кiм у бе­руi мүмкiн? Не үшiн? Олег тiр­шi­лi­гiнде ешкiммен шәй деспеген жан. Әйелi мен қызы үшеуi бi­реуден iлгерi, бiреуден кейiн де­гендей бақытты өмiр сүрiп жат­қан. Кiмнен күдiктенуге бо­лады? Тергеушi iстiң бас-ая­ғына жете алмай дал болады. Ақы­ры iстi жапқалы отырған сәтiнде қаланың екiншi бiр ауда­нынан таныс тергеушi телефон ша­лып, тарих факультетi ас­пирантының уланып қайтыс бол­ғанын хабарлайды.

Абайсыздық құрбаны

Тексеру сараптамасы ас­пи­­рант Николай Величко мен Олег Ельшиннiң бiрдей умен уланғанын анықтайды. Айыр­машылығы Николай оны көп мөл­шерде қабылдаған. Оның да уланғанын дәрiгерлер өте кеш анықтайды. Бiр қызығы, Величко мен Ельшин бiр-бiрiн танымайды, бiр-бiрiмен кездес­пеген. Тек екеуiнiң зерттеп жүр­­ген тақырыбы бiр – Бiрiншi Петр тұсындағы Ресей елiнiң тұр­мыс тiршiлiгi. Сонда олардың көз­қарасында бiр ортақтық болғаны ғой.

Бәлкiм, қылмысты осы ара­­дан iздестiрген жөн болар. Тер­геушiлер қаладағы барлық ау­руханаларға телефон шалады. Нәтижесiнде облыстық ауруханадан жуырда бiр адамның цианид қоспасынан уланып, одан жазылып шыққандығын анықтайды. Бi­рақ ол ғылыми қызметкер ем­ес, қалалық кiтапхананың қыз­меткерi екен.

Тергеушiлер iстiң iзiне түс­кендiгiне қуанады.

Құпия қолжазба

Кiтапхананың оқу залында арнаулы қордағы кiтаптарға тап­сырыс берiлген формулярлар сақталған. Олардың iшiнде Величко мен Ельшиннiң аты-жөнi кездескен. Екеуi де Бiрiншi Петр дәуiрi туралы Яков Брюстiң қол­жазбасына тапсырыс берiптi. Кiтап криминалистика зертханасына жеткiзiлдi. Сараптама қол­жазба парақтарына циан қос­пасы сiңiрiлгенiн анықтайды. Кi­тапқа тапсырыс берген ғалым мен аспирант бiр-бiрiне жабысып қалған парақтарды ажырату үшiн саусақтарын тiлiмен жалап, беттердi ашып отырған. Соның сал­дарынан екеуi де уланған. Уни­верситеттен шақырылған ла­тын тiлiнiң маманы қолына ар­найы қолғап киiп, аузы-басын респиратормен тұмшалап, кiтаптың алғы сөзiн оқып бередi. Онда «Кiтапты түс ауа, сыртта, қар үстiне қойып, бетiңдi желге берiп оқы» деген ескертпе нұс­қау берiлген. Кiтап ұзақ уақыт бойы арнайы қорда сақталып, ға­лымдарға кейiнгi кезде ғана оны оқуға рұқсат етiлген. Бi­рақ ол кiтапты керек қылған еш­­кiм болмаған. Тек Ельшин мен Величко ғана бiрнеше са­ғатқа алып, көз сүзiп шыққан. Кi­тапханашы оны оқырманнан қайтарып алып тұрып, қызыға парақтап шыққан. Сонда латын тiлiн бiлмейтiндiгiне өкiнген. Бi­рақ iле-шала әрiптесi туған кү­нiне орай дастарқан жайып, ол тортпен шайды тоя iшедi.Торт­тың құрамындағы қант циан қос­пасын ыдыратып жiберген.

Сонда Яков Брюс қол­жаз­басын нелiктен улады екен? Бұл жұмбақ!

Кiтаппен улану фактiсi орта ғасырларда жиi болып тұрған. Та­рихқа жүгiнсек, француз ханшасы Екатерина Медичи король Генрих Наваррскийдi осы тәсiлмен өл­тiрмек болған. Сондықтан ескi қол­жазбаны оқығанда абайлау керек. Парақтарды аударыс­тыру үшiн саусақты түкiрiктеу де дұрыс емес. Бiрiншiден, ондай жағдайда гигиеналық сақтық шаралары бұзылады, екiншiден қолжазба белгiлi бiр мөлшерде зақымдалып, бiрте-бiрте тозады.