Сәрсенбі, 16 мамыр 2012 8:22
Бала – ата-ананың көз қуанышы, көңіл жұбанышы. Кез келген ата-ана баласы үшін өмір сүреді деп ойлаймын. Халқымыз «Балалы үй базар» деп тегін айтпаса керек, отбасылық өмірдің мәні мен сәні сәбимен бірге кіреді. Үлкен адамдардың өміріне соншама қуаныш пен шаттық сыйлайтын сәбилер кейде, керісінше, ата-анасының көңіліне уайым мен алаңдаушылық ұялатып жататыны да қоғамымыздағы белгілі жәйт. Туғаннан мүгедектікке душар болған, не есейе келе әртүрлі жағдайдың салдарынан денсаулығына, соның ішінде, жүйке жүйесіне зақым келген балаларды тек ата-анасы емес, мемлекет те бақылауда ұстап, қолынан келген жәрдемін аяп отырған жоқ. Өткен жылғы халық санағының қорытындысы бойынша еліміздегі осындай балалардың саны 58 мыңдай екені анықталды.
Сәрсенбі, 16 мамыр 2012 8:22
Бала – ата-ананың көз қуанышы, көңіл жұбанышы. Кез келген ата-ана баласы үшін өмір сүреді деп ойлаймын. Халқымыз «Балалы үй базар» деп тегін айтпаса керек, отбасылық өмірдің мәні мен сәні сәбимен бірге кіреді. Үлкен адамдардың өміріне соншама қуаныш пен шаттық сыйлайтын сәбилер кейде, керісінше, ата-анасының көңіліне уайым мен алаңдаушылық ұялатып жататыны да қоғамымыздағы белгілі жәйт. Туғаннан мүгедектікке душар болған, не есейе келе әртүрлі жағдайдың салдарынан денсаулығына, соның ішінде, жүйке жүйесіне зақым келген балаларды тек ата-анасы емес, мемлекет те бақылауда ұстап, қолынан келген жәрдемін аяп отырған жоқ. Өткен жылғы халық санағының қорытындысы бойынша еліміздегі осындай балалардың саны 58 мыңдай екені анықталды.
Ал енді осы балаларға тікелей қандай көмек көрсетіледі деген сауалға келсек, елімізде республикалық деңгейдегі екі оңалту орталығы бар. Бірі – 17 жылдан бері жұмыс істеп келе жатқан Алматыдағы «Балбұлақ» ауруханасы да, екіншісі, балаларды емдей бастағанына бес жылдың көлемі болған елордадағы біздің орталық. «Республикалық балаларды оңалту орталығы» деген атқа ие болған мекемеміз осы жылдарда қалыптасудың барлық баспалдағынан өтті. Кешенді оңалтудың инновациялық технологиясы мен әдістері енгізілді. Осы арқылы психоневрологиялық, эндокриндік, тірек-қозғалыс бұзылушылығымен зардап шеккен балаларға көмек көрсетіледі.
Біздің ғимарат балаларға көрсетілетін медициналық көмектің қолжетімділігі мен сапасын арттыру мақсатында 2007 жылы 300 төсек-орынға лайықталып, әлемдік стандарт үлгісінде жабдықталып бой көтерді. 6 бөлімшеміз бар. Оның бесеуі психоневрологиялық, жүйке жүйесінің патологиясына арналса, біреуі эндокринологиялық бөлімше. Тексеру-зерттеу жүргізетін диагностикалық бөлімшеміз бар. Ондағы электроэнцефалограф, электронейромиограф, ультрадыбысты доплерограф, электрокардиограф сияқты заманауи аппараттар көпшілікке енді-енді мәлім бола бастағанымен пайдасы өте зор. Балаларды оңалтуда олар баға жетпес құрал болып табылады. Мектеп, лаборатория, хореографиялық, музыкалық, спорт залдары, компьютерлік сыныптар, қысқы бақ, еңбек терапиясына арналған шеберханаларымыз осының бәрі орталықтың сан-салалы құрылымын айғақтағандай. Міне, осы жерде арнайы жасақталған дәрігер-мамандар мүгедек балалардың денсаулығын жақсартуға үлес қосып жатыр.
Неге жақсарту дейміз? Өйткені, жүйке жүйесі ауруларының ішінде жеңіл-желпі деген болмайды. Мысалы, тыныс алу жолдарының ауруларынан кез келген сәби құлан-таза сауығып кетеді. Берісі тұмау, арысы пневмония болса да, аз уақыттың көлемінде бала құлдыраңдап шығады. Ал жүйке жүйесінің бір ғана талшығына зақым келсе де, оның зардабы өте ауыр. Бұл аурулардың түрлі қалыптары, түрлі дәрежесі болғанымен, одан жүз пайыз жазылып кетуге мүмкіндік жоқтың қасы. Сондықтан бізде емделген балаларға дәрігерлер «жағдайы жақсарды» деген қорытынды шығарады. Осында жатқан балалардың 97-98 пайызы едәуір оңалып шығады. Өте қиын жағдайда түскен балалардың ұйқысы, тамақтануы жақсарады. Сөйлемесе сөйлейтін, әріп танымаса танитын болады. Өз бетімен түстерді ажыратып үйренеді. Көңіл-күйі жақсарады.
Мүгедек балалар көбінесе, үйде отырады, қоғаммен араласа алмайды. Олар осы жерге келген соң адамдармен араласуды үйренеді. Қол-аяқтары жұмыс істемей, бұлшық еттері қатып тұратын балаларға әсер етіп, олардың өз бетімен ойыншық ұстап, киіне алатындай жағдайға жетуіне көмектесеміз. Осында екі-үш жасқа келсе де, басын ұстай алмайтын балалар көп түседі. Ал, қалыпты жағдайда 1-3 ай көлемінде бала басын ұстауы тиіс. Біз солардың басын ұстауына септігімізді тигіземіз. Отыра алмайтындар отырып, тұра алмайтындар тұратын болады. Көп балалар жүре алмайды. Осында келгеннен соң олар бастапқыда арбамен жүруді үйренеді. Ал кейіннен 12-15 пайызы өз бетімен жүріп кетеді.
Орталық ашылғалы осы бес жыл көлемінде 300-ден астам бала жүріп, 500-ден астамы сөйлеп кетті. Бұл біздің ең үлкен жетістігіміз. Өз бетімен жүре бастаған балалардың тұсауын кесуді дәстүрге айналдырғанымызды да айта кетсем деймін. Орталықта ең алғаш Ақнұр деген қыз баланың тұсауы кесілді. Оны Елбасымыздың өзі кесіп еді. Сонда Ақнұр 9 жаста болатын. Қазір 13-те. Өз бетімен мектепке барып жүр. Әрине, кейбір адамдар үшін күнделікті жүріс-тұрыс, сөз сөйлеу, тамақ, ұйқы әбден қалыпқа түскен жаттанды тірлік сияқты көрінгенімен, мүгедек балалар үшін, оның ата-аналары мен соларға қайтсек көмектесеміз деп жүрген дәрігерлер үшін сол балалардың тек қолдары қимылдағанының өзі үлкен қуаныш. Неге десеңіз, мүгедек балаларды қоғамның толыққанды мүшесі ретінде тану мәселесінде әрбіріміздің адамгершілігіміз бен иманымыз сынға түседі. Кейде осындай балаларды қоғамның толыққанды азаматы деп санауымыз керек пе деген сияқты мәселе көтеріліп жатады. Ондай балалардың арасында мектеп, университет бітіргендер бар. Жұмыс істеп, өмірден өз орнын тапқан соң, әрине, толыққанды азамат. Үйленген азаматтарды да білем. Олар тек өздерін емес, отбасын да асырап отыр. Дендері сау балалар дүниеге келіп жатқан оқиғаларды да көріп-біліп отырамыз. Сондықтан оңалту шараларын ерте бастау керек және оны дұрыс жасау керек деп айтар едім. Сонда жақсы нәтиже береді, үйде мүгедек болып отырып қалмайды. Тіпті үйде отырса да, өз-өзіне қарауға шамасы жететін болса екен деп армандайтын ата-аналар бар. Олар да, үмітін үзбей, алдағы күннен тек жақсылық күтіп, сол үшін амал жасай білсе екен дейсің.
Орталықта әрбір бала 25 күн жатып емделеді. Біз бір мезетте 300 баланы қабылдайтын болсақ, солардың барлығын бір уақытта қайтарамыз. Сосын қайтадан жаңа топты қабылдап аламыз. Бізге денсаулық сақтау басқармалары арқылы әрбір бала туралы алдымен мәлімет түседі. Соған орай әрқайсысына жеке-жеке ем тағайындалады. Соның ішінде біздің соңғы жылдағы жетістігіміз ретінде «ЛОКОМАТ» роботтандырылған кешенінің ем шарасы жайында айтуды жөн көріп отырмын. Бұл кешен орталығымызға былтыр ғана енгізілді. «ЛОКОМАТ» еліміз бойынша тек біздің орталықта ғана жұмыс істеп тұр. Оның бірін грант бойынша ұтып алғанбыз, екіншісін өзіміздің ақшамызға сатып алдық. Швейцарияда жасалған бұл құрал-жабдық арқылы науқастар 4 жастан бастап белсенді жаттығулар жасай алады. Инсульт алған, ми және жұлын жарақатына ұшыраған, сондай-ақ церебральды сал ауруымен ауыратын, басқа да аурулардың зардабынан арбаға таңылған балаларға осы кешеннің қызметін пайдаланады. «ЛОКОМАТТА» қайта-қайта жасалған жаттығудың арқасында жүруге қажетті барлық бұлшық еттер мен ми қыртысының қимылдық зоналары жүріс стереотипінің дұрыс құрылуына көмектеседі.
Медицинада «бұлшық ет жады» деген термин бар. Бір сағатта 400 қимыл-әрекет жасалынатын болса, сол бұлшық еттің жадында қалады да, ары қарай қозғалысқа қабілетті болады. Бірақ, ауру балалар өз бетімен ол әрекеттерді істей алмайтыны белгілі. Сондықтан осы роботтандырылған кешеннің көмегіне зәруміз. Сондай-ақ, ортопедиялық отадан кейін аяқ-қолдың буындарына бұлшық ет күшін көбейту мен кейбір науқастардың дене салмағын азайтуға да бұл кешеннің ықпалы зор. Мұндағы тренинг кез келген жастағы науқасқа жақсы көңіл-күй сыйлайтыны өз алдына, балалар өздерінің әрекеттерін компьютер не теледидар маниторынан көре алады. Бір сөзбен айтқанда, «ЛОКОМАТ» қалпына келтіру медицинасы саласында ең үздік кешен ретінде танылып, дүние жүзіндегі көшбасшы оңалту клиникаларында ойдағыдай қолданылуда. Сондықтан, біз үшін де, балалар мен жасөспірімдердегі өздігімен жүру дағдыларын қалпына келтіру және дамыту үшін өте маңызды.
Соңғы жылдардағы тағы бір жетістігіміз – Монтессори әдістемесін енгізуіміз. Бізде қазақ және орыс тілдерінде білім беретін мектеп жұмыс істейді. Онда жалпы білім беру, қосымша білім беру бойынша және психофизиологиялық дамуы тоқтап қалған балаларға арналған бағдарлама бойынша сабақ оқытылады. Мектепте 1 жастан 6 жасқа дейінгі балаларға арналған медициналық және психологиялық негізде адам дамуы туралы білімдерден құрылған екі Монтессори-педагогика кабинеті жұмыс істейді. Мария Монтессори италиялық дәрігер әйел. Бұл жүйені осыдан 100 жыл бұрын сол ойлап тапқандықтан, соның атымен аталады. Қазіргі кезде Монтессори жүйесін 146 мемлекет қолданады. Бұл жүйе бойынша 1 жастан 6 жасқа дейінгі балалар зейінін, шығармашылық және логикалық ойлау қабілетін, есте сақтауды, сөйлеуді, елестетуді, қимылды дамытады. Оның негізгі қағидаты – «оқы, оқы» деп күштеп емес, ойын арқылы оқыту және баламен дербес тіл табысуға негізделген жаттығуларды таңдап алу. Мұнда бала дидактикалық материалдар мен сабақ уақытының ұзақтығын өзі таңдайтын болғандықтан оқытуда ерекшеліктер бар. Сондай-ақ олар өз қателіктерін өздері көріп, соны өздері түзеп отырады. Монтессори әдістемесінің маңызды ерекшелігі – баланың жеке қабілетін көрсете алатын және көрсеткісі келетін арнайы ортаны құру. Бұл Монтессори ортасы деп аталады. Бұл ортада психологиялық жайлылық, таңдау еріктілігі және педагогтің сабырлы адамгершілігі салтанат құрады. Бұл күндері жүйені баяғыдан бері пайдаланып келе жатқан Жапония, Қытай, Сингапур, Германия секілді мемлекеттерде интеллектуалды дамыған адамдардың көптігі осыған байланысты екеніне біртіндеп көз жеткізіп келеміз. Тіпті сол дамыған мемлекеттерде тек жалпылама адамдар емес, ұлттың өзі интеллектуалды ұлт ретінде қалыптасып отырғаны белгілі. Бала жас кезінде жас шыбық сияқты. Қалай исең, солай қарай иіледі. Жақсыға үйретсең, жақсылап үйретсең тез қабылдайды. Осы тұрғыдан келгенде Монтессори әдістемесінің біздің орталыққа енуі жақсы бастама деп ойлаймын. Бұл ауру балаларға қолданғанда Монтессори терапия деп аталады. Бізде осы терапия бойынша әдістемені арнайы үйренген 140 педагог жұмыс істеп жатыр. Оларды оқыту үшін грант ұтып алған болатынбыз. Соның арқасында біздің педагогтар осы бір жыл көлемінде науқас балалармен жұмыс жасауда қолайлы жүйені таңдап отыр.
Республикалық балаларды оңалту орталығы – көп құрылымды үлкен мекеме. Оның шет жағасы жоғарыда баяндалды. Мұнда науқас балалар бір мезгілде ем қабылдап, әрі мектеп бағдарламасы бойынша оқитын болса, мектепке дейінгі балалар Монтессори әдістемесінен тәлім алып жатыр. Сондай-ақ, біздің орталықта осы балалар үшін Ортез зауыты жұмыс істеп тұр. Ортез – аяқ-қол мен дененің патологиялық деформацияларын бекіту, жеңілдету, түзету және белсендіру үшін қолданатын арнайы қондырғы десек, зауытта аяқ буындарына арналған, қол буындарына арналған, омыртқа патологиясына арналған ортездер әзірленеді. Олардың тізіміне дофуздар, аяқ ұстағыштар, брейсерлер, нейрофизикалық қысым нүктелері бар тобық ортездер, тізе, шынтақ, білек буындарына арналған функциялы ортездер, омыртқаға арналған қатты корсеттер кіреді. Зауыт германиялық «Otto Bock» фирмасының жабдықтарымен жабдықталған. Осының ішінде зауытымыздың ортопедиялық ұлтарақ дайындауда дәстүрлі әдістермен салыстырғанда әлдеқайда озық үлгілер қолданып жатқанын айту парыз. Бұған ерекше тоқталып отырған себебім – қоғамымызда майтабандық дерті бар. Көп адамдар, тіпті бәріміз дейікші, соған көңіл бөлмейміз. Бірақ, өмір сапасы табаннан басталады. Өйткені, дененің ауыртпашылығы табанға түскендіктен, омыртқа, бел, мойын, бас ауыратын болады. Сонда бастың ауруы табанда жатыр десек қателеспейміз. Біздің бұрынғы білетініміз майтабандық еді, қазір сол табан ауруының түр-түрі шығып жатыр. Бірақ, алдымен сол майтабандықтың өзіне дұрыс көңіл бөлініп, ата-ана балаларын үш жас шамасынан кейін емдете бастауды қолға алатын болса, мұның өзі қоғам үшін үлкен жетістік болар еді деп ойлаймын. Бұл тұрғыда біздің орталық қолынан келген көмегін жасайды.
Әрине, бізді ең бірінші кезекте мүгедек балалардың жағдайы толғандырады. Солардың денсаулығы жақсаруы үшін орталықты тек кешенді оңалтумен қамтамасыз ету бір бөлек те, оларға үлкен мейіріммен қарау, жан жылуын төгу басқа дүние. Сондықтан алдымыздағы үлкен міндет – мемлекеттің қолдауымен науқастардың әрбіріне шын ықыласпен көмек көрсету және осы жолда денсаулық сақтау саласының дамуына өз үлесімізді қосу. Осы міндет бізді алға жетелейді.
Шолпан БӨЛЕКБАЕВА,
«Республикалық балаларды оңалту орталығы» АҚ
басқарма төрайымы.