Жұма, 6 қаңтар 2012 7:21
ДІННІҢ ХАЛЫҚТЫ БӨЛГЕНІ ЖАМАН
Жаңа жылды Ирак халқы лаңкестік жарылыстармен, жазықсыз жандардың жапа шегуімен қарсы алды. Оны жасап жатқандар кім дегенде, бір жақты кінәлау қиын: исламның екі тармағы – шииттер мен сүнниттердің арасындағы қақтығыс.
Жұма, 6 қаңтар 2012 7:21
ДІННІҢ ХАЛЫҚТЫ БӨЛГЕНІ ЖАМАН
Жаңа жылды Ирак халқы лаңкестік жарылыстармен, жазықсыз жандардың жапа шегуімен қарсы алды. Оны жасап жатқандар кім дегенде, бір жақты кінәлау қиын: исламның екі тармағы – шииттер мен сүнниттердің арасындағы қақтығыс.
Мұны атамзаманнан келе жатқан тартыс десе болғандай. Көпшілік шииттердің (60 пайыз) билікте азшылық сүнниттерге (37 пайыз) есесі кетіп жүргені белгілі. Күні кеше елге АҚШ күштері басып кіріп, Саддам Хусейнді тақтан тайдырғаннан кейін шииттер есесін қайтармақ оймен белсенді әрекетке көшкенде, бұл кәдімгі елдің екіге бөлінуіне айналды. Шииттер мен сүнниттер кезек-кезек бір-бірлеріне лаңкестік әрекеттер ұйымдастырды.
Бұл ретте жұрттың есінде айрықша қалғаны 2006 жылғы шииттердің қасиетті мешіті әл-Асхардағы жарылыс болды. Бұл екі діни тармақтың арасындағы жағдайды барынша шиеленістірді. Оны бетімен жібермей, америкалықтар жағдайды бақылауда ұстады.
Міне, енді америкалықтар, президент Барак Обаманың сайлау алды уәдесіне сай, Ирактан кеткен кезде жағдай күрт өзгерді. Әсіресе шииттер жағдайды өз ыңғайына бұруға күш салып жатыр. Мұның бір мысалы – сүнниттік вице-президент Тарик әл-Хашимидің қудалануы. Ол биліктен қашып, елдің Күрдстан аумағын паналады. Елдегі екінші адам қудаланып, бас сауғаласа, жағдайдың қаншалықты күрделі екенін аңғаруға болады. Оған лаңкестік әрекеттер ұйымдастырды деген айып тағылып отыр.
Премьер-министр Нұр әл-Малики өзінің сүннит орынбасары Салық әл-Мутлахты босату жөнінде шешімдер қабылдапты. Ал белгілі шиит көсемі, кезінде «Магди әскері» дейтін құрылымға ықпалы жүрген Мухтада ас-Садыр парламентті таратып, жаңа сайлау өткізуді талап етіп отыр. Ондағы ой: қазір қалыптасып отырған жағдайда шииттер өздерінің парламенттегі орнын көбейте алады. Ас-Садыр сүнниттермен ашық соғысқа шығуды да насихаттап келген. Оның пікірінше, бұл америкалықтар елден толық кеткен соң жүзеге аспақ.
Мұндай жағдайда ел бөлшектенеді. Үлкен күрес мұнайлы аймақ үшін болмақ. Шииттердің жобасы бойынша елдің оңтүстік мұнайлы аймағында Араб Шиастаны дейтін тәуелсіз мемлекет құрылмақ. Астанасы – Басра қаласы. Шын мәнінде бұл жүзеге асса, сүнниттер үлкен мұнайдан шеттетіледі, сонда олардың рөлі де төмендейді.
Елдегі конфессияаралық шиеленіс осылайша байлық үшін күреске ұштасады. Бұл – шииттер мен сүнниттердің ара қатынасы бұрынғыдан да шиеленісе түседі деген сөз. Бұл алдағы уақытта жаңа қақтығыстарға соқтырады.
Бұл шиеленіске сыртқы күштердің қатысуын сарапшылар заңды санайды. Ең алдымен, ол мұнайға қатысты. Оны тұтынатындар көп, өңкей алпауыт елдер. Олар сол мұнайды дау-дамайсыз алғысы келеді. Сондықтан да бұл елдегі шиеленісті реттеуге араласады. Екіншіден, бұл елді бүлдіріп отырған діни қақтығыстарды одан әрі өршітуге мүдделілер де сыртта жетерлік. Әсіресе, Иранның бұл елдегі шииттерге қолдау көрсетуі сонау Саддам Хусейн кезінен бері елдегі жағдайды ушықтыруға қатты ықпал етті. Сонымен бірге, АҚШ пен Иран арасындағы қайшылық та бұл мәселеге өз ықпалын тигізеді.
БҰЛ ЕЛ ҚАРУЛАНУҒА КӨП КӨҢІЛ БӨЛЕДІ
Жаңа жылдың алдында Ресей ақпарат құралдары Дмитрий Рогозиннің вице-премьерлікке тағайындалғанын, оның президент Медведев пен премьер-министр Путиннің қабылдауында болғанын жарыса жазды. Мұның жай ғана тағайындау емес, айтарлықтай саясат та екенін аңғаруға болғандай.
Рогозиннің үкіметке келгені, оның әскери-өнеркәсіптік кешен (ӘӨК) мәселелерімен айналысатыны жөніндегі ақпаратқа айрықша мән беріліп отыр. Оны басқалар білуге тиіс. Шет елдегілер де, елдің ішіндегілер де. Шет елдегілер, алдымен әскери оппоненттер саналатын АҚШ пен НАТО елдері, Ресейдің қару-жарағын күшейтіп жатқанын, онымен ойнауға болмайтынын білуге тиіс. Ал ел ішіндегілердің де Ресейдің әскери күш-қуаты артып, бұрынғы кездердегі даңқы қайта оралады дегенді жек көрмейтіні даусыз. Бұл алдағы сайлау үшін де қажет-ақ.
Әйтпесе, кім вице-премьер болмай жатыр, тіпті Ресейдің бірінші вице-премьері кім екенін біреу білсе, біреу білмейді. Ал енді бұдан былай Ресейде Дмитрий Рогозиннің вице-премьер екенін және ол әскери-өнеркәсіптік кешенді дамытатынын білетін болады. Бұл кеңінен жарнамаланды. Әскери-өнеркәсіптік кешен де, онымен айналысатын адам да бұл ел үшін енді айрықша мәнге ие.
Неге Рогозин? Ол – барлық жағынан осы орынға лайық адам. Біраз жылдан бері Ресейдегі саяси күштер күресінде ол ұлтшыл-патриоттық күштерге жетекшілік етті. Ресейдің әскери тұрғыда күшті болуын, елде орыстардың орны ерекше болуын бағдарлама етті. Сол ұранмен Мемлекеттік думаға өтіп, оның басшы құрылымдарына сайланды. Басқа елдермен келіссөздерді, жалпы сыртқы саясатты күш көрсету тұрғысынан жүргізуді жақтады. Сол үшін де ол Ресейдің НАТО-дағы тұрақты өкілі болып та тағайындалды.
Ресей осы адамды жіберуінен-ақ НАТО-мен біраз мәселеде келісімге құлқы жоқтығын аңғартқан. Рогозин – ыңғайға жығылмайтын, мәмілеге бармайтын адам. Ол Медведев пен Путиннің әр кездердегі айтылған қатқылдау пікірлерінен айныған жоқ. Сондықтан да НАТО мен Ресей арасындағы қарым-қатынастың тоңы жібімеді.
Мәскеу батыспен күш таластыруды қалады. Өткен жылғы қарашаның ортасында Д.Рогозин «Известия» газетінде мақала жариялап, ӘӨК-тің мәселелерін қозғады. Біраз реформалық бастамалар ұсынды. Соның әсері болса да, жаңа жылдан тура бір апта бұрын ол вице-премьерлікке тағайындалды. Елдің қазіргі президенті де, болашақ президенті де елдің әскери-өнеркәсіптік кешенін дамытуда оған үлкен еркіндік беретіндіктерін мәлімдеді.
Осы саланы басқарған бұрынғы вице-премьер (С.Иванов президент әкімшілігінің жетекшісі болып өсіп кетті) ӘӨК-мен қатар, көлік, байланыс, космостық бағдарламаны алып жүрсе, енді азаматтық салалар басқа вице-премьерлерге таратылып, Рогозин тек әскери-өнеркәсіптік кешенмен тікелей айналысатын болады. Енді мемлекеттік қорғаныс тапсырысы бірінші кезекке шығады. Ол бүкіл экономиканың флагманына айналуға тиіс. Жалпы қарулану жүйесін қайта құруға 3 триллион рубль қаржы белгіленіп отыр. Орасан қаржы.
Оны Ресей экономикасы көтере ме? Оңай болмасы анық. Қаншама байлығы бар дегенмен, Ресей экономикасы әлемнің жетекші елдерінен айтарлықтай төмен.
Мамадияр ЖАҚЫП.