Академиктің 100 долларлық жүлдесі

– Бұл идея менің 50 жыл­дық мерейтойымнан басталды. Содан бері еліміздің түк­пір-түкпіріндегі кәсіпкерлер бұл бастаманы қолдап, де­меушілік білдіруге ниет та­нытты. Жасырған есе­бімді кім шығарса, 100 доллар алады, бір жылда шықпаса, келесі жылы сыйақы құны 200 долларға өседі. Жылдан-жылға сыйақы арта береді. Әзірше, менің жасырған үш жылдық есебімді шығарған бір шәкіртім бар, ол 300 долларға ие болды. Ал 100 дол­лар ұтқан балалар соң­ғы он үш жылдың ішінде өте көп. Бірақ он үш жыл қата­рынан жасырып келе жатқан есебімнің биыл сыйақысы 1300 доллар болды. Қазірше ешкім оны шығарған жоқ. Әр жыл сайын есепке 100 доллардан қосылып отырады. Бұл мен ұсынған өзін­дік ноу-хау, – дейді А.Жұ­маділдаев. 

Ал бұл жолы ҰҒА ака­де­мигі кезекті есебінің ше­шімін тапқан Сүлеймен Де­мирел атындағы универ­ситеттің 1 курс студенті Жә­­ния Кеңесоваға 100 АҚШ долларын ұсынды. Акаде­миктің жасырған есебі – азайту амалының тепе-теңдік дәрежесін есептеу болса, Жәния сол есептің бесінші дәрежелі тепе-теңдігіне шешім тапты. Азай­ту амалының келесі заң­дылығын табуға академик 500 АҚШ долларын тігіп отыр. 

– Мен жастарға тапсырған есептің бірде-біреуінің ше­шімін білмеймін. Сон­дықтан оны жастарға жасырамын. Жалпы, есептің шешімін табуға әрқалай уақыт кете­ді. Жәния Кеңесова бұл есеп­тің шешімін бір апта­ның ішінде тапты. Бірақ жеңілдеу болсын деп тап­сырманы аса қатты қиын­датпадым. Мақсатым – ба­лалардың ізденіске деген құштарлығын арттыру, бұл азайту амалының заңдары ғой. Барлығы қосу амалдарын көбірек біледі, азайту амалын ешкім зерттемеген. Соны балаларға әдейі бердім, көрсін деп, үй­ренсін деген ниетпен. Есепті шешуге он шақты ба­ла бақ сынап көрді, ал осы қызымыздың ұсынған ше­шімі жаңа заң­дылық болды, бесінші дә­ре­желі тепе-теңдіктің шешімін тапты, – дейді академик. 

Ол соңғы жылдары жас­тардың математика ғы­лымына қызығушылығы тө­мендегеніне ғалым ре­тінде қынжылатынын айтады. Сондықтан жастарды құлшындыра түсу үшін осындай байқау ұйым­дас­тырып, өз есебінен ынта­лы, талантты студенттер­ге арнайы сыйлық таға­йындауды жалғастырып келеді.

Бүгінде ғалым өз шәкірт­терін мақтан тұтады. Оның тәрбиелеген жастары әлем­нің Массачусетс, Гарвард сынды беделді оқу орындарында қызмет атқарып жүр. 

Айнаш ЕСАЛИ,

«Egemen Qazaqstan» 

АЛМАТЫ