Сейсенбі, 24 шілде 2012 7:40
Материалдармен танысып, мән-жайға қаныққаннан кейін хат иесіне: «Болар іс болып, бояуы сіңген екен. Кейін бәрі орнына келіпті ғой, өше бастаған қоламтаны енді көсеп қайтесіз», дедім. Ол ойланып қалды. Сәлден соң ғана: «Мен біреуде кегім кетті деп өшігіп жүрген адам емеспін. Аққа Құдай жақ, бәрі орнына келгені рас. Маған қара күйе жақпақ болғандардың әрекеттерінен ештеңе шыққан жоқ. Бірақ, адал атым қымбат. Мұндай қиянат қайталанбауы үшін, басқалар сабақ алсын деген ниетпен қозғап отырмын. Бұл менің жеке басыма ғана қатысты мәселе емес, керек десеңіз, елдің қауіпсіздігімен астасып жатқан жай», деді.Несі бар. Орынды сөз. Мен онымен келістім.
Сейсенбі, 24 шілде 2012 7:40
Материалдармен танысып, мән-жайға қаныққаннан кейін хат иесіне: «Болар іс болып, бояуы сіңген екен. Кейін бәрі орнына келіпті ғой, өше бастаған қоламтаны енді көсеп қайтесіз», дедім. Ол ойланып қалды. Сәлден соң ғана: «Мен біреуде кегім кетті деп өшігіп жүрген адам емеспін. Аққа Құдай жақ, бәрі орнына келгені рас. Маған қара күйе жақпақ болғандардың әрекеттерінен ештеңе шыққан жоқ. Бірақ, адал атым қымбат. Мұндай қиянат қайталанбауы үшін, басқалар сабақ алсын деген ниетпен қозғап отырмын. Бұл менің жеке басыма ғана қатысты мәселе емес, керек десеңіз, елдің қауіпсіздігімен астасып жатқан жай», деді.Несі бар. Орынды сөз. Мен онымен келістім.
Енді негізгі әңгімеге көшейін. Хат иесі деп отырғаным – Елеусіз Шағырбайұлы Айтбаев. Жасы алпысты алқымдап қалған азамат. Екі бірдей жоғары білімі бар. 1976 жылы Қазақ политехникалық институтынан инженер-құрылысшы мамандығын алып шықса, 2002 жылы Тұрар Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық университетін «Мемлекеттік және муниципалдық басқару» мамандығы бойынша тәмамдаған. Біраз істің тізгінін ұстаған, қызмет баспалдақтарымен өсіп отырған. Соның бәрін тізбей-ақ, Елеусіз Айтбаевтың 1979-2008 жылдар аралығында Шымкент облысы Жетісай аудандық комсомол комитетінің бірінші хатшысы, республика Ауыл шаруашылығы министрлігінің №3 «Жетісайауылқұрылыс» тресі біріккен кәсіподақ комитетінің төрағасы, Жетісай қалалық атқару комитетінің төрағасы, Мақтаарал ауданы әкімінің орынбасары, Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу және кәсіпкерлікті қорғау, шағын бизнесті қолдау жөніндегі агенттігінің бөлім бастығы, Солтүстік Қазақстан облысы бойынша еңбекпен қамту және әлеуметтік бағдарламаларды үйлестіру департаменті бастығының бірінші орынбасары қызметтерін атқарғанын айтсақ та, оның билік тармақтарында еңбек ете жүріп едәуір тәжірибе жинақтаған маман екеніне көз жеткіземіз. 2008 жылдың 28 шілдесінде Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің Көш-қон комитеті төрағасының бұйрығы бойынша ауысу тәртібімен Ақмола облыстық көші-қон департаментінің директоры болып тағайындалғанда да оның осы қасиеттері ескерілген шығар-ау. Алайда ол бұл орында көп отыра алған жоқ. Арада төрт ай өтпей жатып қызметінен босатылды. Осы арада Е.Айтбаев айналасы үш-төрт айдың ішінде не бүлдіріп тастады екен деген сауалдың ойқастап шыға келуі заңды. Бұл жөнінде комитет төрағасы қол қойған бұйрықта «мемлекеттік қызметшінің өзіне жүктелген міндеттерді орындамағаны және тиісінше орындамағаны үшін» делінген. Бірақ Е.Айтбаев бұл тұжырыммен келіспейді, бәрі ойдан шығарылған, жала дейді.
Қалай десек те, Е.Айтбаев пен Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі Көш-қон комитеті басшыларының арасында бір келіспеушіліктің болғаны анық. Бұл неден басталды? Хат иесінің айтуынша, ол жаңа қызметін айналымдағы құжаттармен танысудан бастайды. Осылай жұмыстың атқарылу сапасының төмен екеніне, берілген тапсырмалардың уақытылы орындалмайтынына көз жеткізеді. Департаменттің кейбір қызметкерлеріне жіберген кемшіліктері үшін алғашында ауызша ескертулер жасайды. Көші-қон комитеті төрағасының 09.06.08 ж. №26-ө бұйрығына сәйкес осыған дейін «Ақмола облысы бойынша көші-қон басқармасы» аталып келген мемлекеттік мекемені «Ақмола облысы бойынша көші-қон департаменті» деп өзгертеді, жаңа мөр, мөртабан жасатады, басқа да ұйымдастыру шараларын қолға алады.Соған қарамастан, кейбір қызметкерлер бұрынғы әдеттеріне басып басшының сын-ескертпелеріне құлақ аспайды, ескі құжаттарды пайдалануларын жалғастыра береді. Ол ол ма, кейбіреуі мекеме мөрінің заңсыз құжаттарға қойылуына жол береді. Осыған байланысты департамент басшысы түрлі мәселелермен келген оралмандарды күн сайын өзі қабылдап, мамандарға нақты тапсырмалар беріп отырады. Мұндай тәртіпке дағдыланбаған департамент қызметкерлері жауапкершілік, икемділік таныта қоймайды. Оның арты белгілі ғой, жұмыста жіберген кемшіліктері үшін бірнеше маманнан түсініктемелер алынып, ескертулер жасалады. Жаңа басшының осындай орынды талабы, қолданған шаралары ең алдымен бұрынғы бастығының тұсында ойына не келсе соны істеп, еркін жүруге үйреніп қалған департамент бастығының орынбасары Е.Исеновке ұнамайды. Енді Е.Айтбаев мамандарға және өзінің орынбасары Е.Исеновке тапсырманы жазбаша беріп, олардың орындалуын қатаң қадағалайды, кемшіліктерін көзге шұқып көрсетіп, алдағы уақытта оларды болдырмауды талап етеді. Қандай кемшілік десеңіз, олардан аяқ алып жүре алмайсыз. Мысалы, Өзбекстаннан келді деген «оралман» Насиба Мылтықбаеваның туу туралы куәлігі жалған болып шығады. Мұндағылар бұрын Өзбекстанмен шекаралас аудандарда басшы қызметтер атқарған Е.Айтбаевтың өзбек тіліне жетік екенін қайдан білсін, бұрынғы әдеттерімен біреулердің сыртынан шала-шарпы толтырылған құжаттарды тықпалай береді. Н.Мылтықбаева төлқұжаты бойынша Өзбекстан Республикасынан тіркеуден шықпаған. Соған қарамастан, көші-қон полициясы оның тұрақты мекені Щучинск қаласы, Толкунов көшесіндегі 20-үй деп көрсеткен. Бұл да түк емес, ең бастысы – квотаға қосу туралы өтінішке Н.Мылтықбаеваның өзі қол қоймаған. Сол сияқты, Айгүл Мейірханова деген азаматшаның тууы туралы куәлігінің бланкісі Ташкент облысы әділет басқармасыныкі де, Бұхара облысының Ромитан ауданы аумағындағы Газли қаласының мөрімен расталған. Ал шын мәнінде Газли шаһары әкімшілік бөлінісі бойынша Ромитан ауданына қарамайды. Демек, ұсынылып отырылған құжат жалған. Мәриям Асанованың, Ұлболсын Сәденованың туу туралы куәліктерінде де осындай өрескел қателіктер көзге ұрып тұр.Е.Айтбаев қарамағындағылардан жіберіліп жатқан кемшіліктердің себептерін сұрамай ма. Бірақ мардымды жауап ала алмайды. Осындай бірен-саран ғана кемшілік болса бір сәрі ғой, жаңа басшы мәселеге терең бойлаған сайын неше түрлі былық-шылыққа тап болады. Кейбір азаматтардың туу туралы куәліктерінің көшірмесінде мөрі жоқ, әшейін қағаз, құжаттардың толтырылуында көптеген сәйкессіздіктер кездеседі. Ал мамандардың берген жауаптарында ешқандай қисын жоқ. Өзбекстаннан келді деген Ш.Худжоназаров, О.Сахатов сияқты «оралмандардың» құжаттарының барлығы жалған және өздерінің немесе отбасы мүшелерінің Қазақстанға ешқашан келмегені анықталды.«Осы кезде мен кейбір қызметкерлердің өз жұмыстарын адал атқармайтындарына, жұмыстағы міндеттерін асыра пайдаланатындарына көз жеткіздім. Мысалға құжаттарды қарап отырып департамент бастығының орынбасары мен бас бухгалтер өзім осы жұмысқа ауысып келгеннен кейін, 2008 жылдың тамыз айының басында оралмандардың тиісті ақшаларын маған ескертпестен қазыналық банк арқылы аударғанын білдім. Олардан сол үшін түсініктемелер алдым. Моңғолиядан көшіп келген Мошке Толқынның отбасының құжаттары дұрыс толтырылмаған. Алғашқы шешімде отбасы мүшелері 8 адам деп көрсетілсе, мен ескерту жасағаннан кейін олардың саны 5 адам болып шыға келді. Олардың ойлағандары іске асқанда, мемлекеттің шамамен 430 мың теңге қаржысы ұстағанның қолында, тістегеннің аузында кететін еді. Осы кезде Ақмола облысы бойынша ішкі істер департаментінен аталмыш өңірден оралмандар ретінде қаржылай жәрдемақы алғандығын растайтын Өзбекстан Республикасының 34 азаматының аттары көрсетілген сұрау-хат келді №10/4-1163, 27.11.08 ж. Хатта жалған «оралмандардың» үстерінен қылмыстық іс қозғалғандығы айтылған. Олардың тізімін базадан қарастырғанымызда облыстық көші-қон басқармасынан 26 миллион теңгеден астам ақша алғандары анықталды. Бірақ ол ақша оралмандардың қолына тиді ме болмаса жолдан біреулер қағып кетті ме, ішкі істер департаментіндегілер істі негізсіз жауып тастағандықтан бұл жағы анықталмай қалды. Кейін тексеріс барысында анық көз жеткізілген жай – олардың ешқайсысы Ақмола облысына шын мәнінде көшіп келмеген және есепке тұрмаған», дейді Е.Айтбаев.Осы арада мемлекет қаржысына қол сұғушылық фактілеріне ең алдымен бұл іске жол берген жергілікті көші-қон қызметкерлері, солармен жұмысы байланысты тиісті лауазым иелері жауапты екенін басын аша айтып алу шарт. Әрине, осындай келеңсіздіктерге көз жеткізген Елеусіз Шағырбайұлы қарап отырмайды, өз тарапынан тиісті шаралар қолдана бастайды. Сапасыз және күмәнді құжаттарға қол қоймай кері қайтарып отырады, жұмыс тәртібінің жоғары болуын талап етеді. Батырға да жан керек деген емес пе, оралмандарға бөлінген бюджеттің қаржысын жалған құжаттармен қымқырудың қиындап бара жатқанын түсінген қарсы топ жауапкершіліктен құтылу, өздерінің жұмыс барысында жіберген заң бұзушылық әрекеттерінің ізін жасыру үшін қорғаныстың ең тиімді тәсілі – шабуыл дегендей, нешетүрлі қитұрқы қимылдарға көшеді, жаңа бастықтан құтылудың жолдарын қарастыра бастайды, оның үстінен Көші-қон комитеті төрағасының атына арыз түсіреді. Ақыры сол арыздың негізінде Е.Айтбаев қызметінен босатылады.Елеусіз Шағырбайұлы істің осылай насырға шабатынын білмеді емес, білді. Оның алдын алуға, жағдайды ушықтырмауға тырысты. Сөйтіп, осы саладағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы шығу, ҚР «Халықтың көші-қоны туралы» (13.12. 1997 ж. №204) Заңы мен ҚР Үкіметінің «Квота бойынша оралмандарға тұрғылықты жеріне көшіп келу шығындары, үй мүлкін көшіру (оның ішінде малдарын), үй-жай сатып алу үшін қаржыларын бөлу және бір реттік жәрдемақы төлеу Ережесін бекіту туралы» (6.01.2006 ж. №15) қаулысының мүлтіксіз орындалуын қатаң талап ету, «делдалдар» мен арам пиғылды мамандардың өтірік құжаттар дайындап, оралмандарға тиісті бюджет қаржысын жымқыруларына тосқауыл қою парызым деп санаған ол бар жағдайды өзінің тікелей бастығына хабарламақ болады.Ол: «2008 жылдың 1 желтоқсаны күні Көші-қон комитеті төрағасының орынбасары Нұрахмет Сақтағановтың қабылдауына келіп (төраға ауырып, қызмет орнында болмады), жұмыс жағдайында орын алып отырған келеңсіздіктер жайлы, кейбір мамандардың комиссияның қарауына күмән туғызатын құжаттар ұсынатындығын, оның ішінде жалған құжаттардың көптеп кездесетінін айтып, заңсыз әрекеттерді тоқтатуға жәрдем беруін сұрадым, олардың бірсыпырасын комитеттің жауапты қызметкерлеріне көрсеттім, дейді. Бірақ олар: «Көрмес түйені де көрмес», дегендей, елең еткен жоқ. Қайта комитет төрағасы мен оның орынбасары Н.Сақтағанов департаментте істейтін арыз жазушыларды барынша қорғаштап, маған дейін осы қызметті атқарған директор секілді құжаттарға қолымды қоюым керектігін (құжаттар күмәнді бола тұра, қылмысқа итермелейтініне қарамастан) айтып, маған қызмет бабында қысым көрсете бастады. Олардың қысымына қарамастан, елімізге, оның ішінде Ақмола облысына көшіп келмеген «оралмандардың» отбасыларына тізім бойынша бюджеттің қаржысын бөлуден бас тарттым».Ол арада үш күн өткеннен кейін 2008 жылдың 9 желтоқсанында Н.Сақтағанов арқылы Көші-қон комитетіне Астанаға шақыру алғанын, комитет басшыларының оралмандардың құжаттарын тексерумен көп айналыспауды, ескертулерді көбейтпей департамент мамандарының ұсынған қағаздарына қол қоя беруді сұрағанын, өзіне дейін болған директор жұмысын солай атқарғанын және оның комитет басшылары алдында жақсы есепте болғанын жеткізгенін, оған өзінің мен заң бұзушылыққа бара алмаймын, қызметімді заң аясында, ел үкіметінің біздің жұмысқа қатысты қаулыларының талаптарына сай атқарамын, жалған «оралмандар» арқылы бюджеттің қаржысын бөлгізбеймін, бұл саладағы сыбайластық қылмыс жайлы Солтүстік Қазақстан облысында қызмет атқарғаннан хабардар екенін, оның арты жақсылыққа алып бармайтынын ескерткенін, комитет басшысы өз талаптарын орындамаған жағдайда қызметтен босайсың, тіпті статьямен қуыласың деп қатуланғанын айтады.Е.Айтбаевтың Солтүстік Қазақстан облысында орын алған келеңсіздікті алға тартып, безектеуінің жаны бар. Бұл кезде осы облысқа келген 700 оралман отбасының жәрдемақы алысымен ізім-ғайым жоғалып кеткенін бүкіл ел білетін. Осындай қулық-сұмдықты комитеттегілер естімеді, білмеді дей алмайсың. Білді. Бірақ жоғарыда келтірілген мысалдарға қарағанда, олардың қылмыстың алдын алу, миллиондаған теңге (миллиардқа да шығып кетуі мүмкін) мемлекет қаржысының өз мақсатына жұмсалуы үшін тиісті шаралар қолданбағаны айдан анық. Қалай десек те, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі Көш-қон комитеті басшыларының оралмандарға бөлінген қаржының талан-таражға түсіп жатқаны жайлы әңгіме өршіп тұрған кезде, жергілікті жерден және белгісіз біреуден емес, осы іспен көптен айналысып келе жатқан жауапты адамнан, департамент басшысынан түскен хабарға назар аудармаулары, жылы жауып қоя салулары түсініксіз. Әлде, олар жау жағадан алғанда, бөрі етектен тартты деп намыстанды ма екен? Әй, қайдам? Мен бұл арада комитет басшылары жемқорлармен жең ұшынан жалғасып, қыруар ақшаны қалталарына басты дегенді айтқалы отырған жоқпын. Бұл мәселемен, қажет болса, құқық қорғау органдары айналысуға тиіс. Өкінішке қарай, Е.Айтбаевтың айтуына қарағанда, олар бұған баспай отыр. Оны Ақмола облыстық ішкі істер басқармасының тайға таңба басқандай анықталған жағдайды жылы жауып қоя салғанынан да аңғаруға болады.Жоғарыда кейіпкеріміздің іске кіріспей жатып қызметінен босатылғанын айттық. Осыдан кейін комитет төрағасының бұйрығын заңсыз деп санаған Е.Айтбаев өзін негізсіз қудалаудан қорғауды сұрап Астана қаласы Алматы аудандық сотына шағым түсіреді. Сот бұл талап арызды азаматтық іс ретінде қарап, 2009 жылдың 23 қаңтарында Е.Айтбаевты бұрынғы атқарған лауазымды қызметіне қайта тағайындау туралы шешім шығарады және Көші-қон комитетін Е.Айтбаевқа 2008 жылдың 10 желтоқсаны 2009 жылдың 23 қаңтары аралығында лажсыз бос жүргені үшін 142 мың теңге төлеуге міндеттейді. Сот шешім қабылдағаннан кейін ол тез арада орындалуға тиіс. Бірақ басқа қызметке ауысып кеткен бастығының орнын уақытша басып қалған Н.Сақтағанов қалалық сотқа, Жоғарғы Сотқа шағымданатынын айтып, Е.Айтбаевты жұмысқа қайта қабылдаудан үзілді-кесілді бас тартады. Осылай әуре-сарсаңмен біраз уақыт өтіп, бұл мәселе комитет төрағасы болып Қабылсаят Әбішев тағайындалғаннан кейін ғана шешіледі. Қ.Әбішев 2009 жылдың 11 наурыз күні №13-ж бұйрық шығарып, Е.Айтбаевты бұрынғы қызметіне тағайындайды. Е.Айтбаев әділдік іздеп соттың табалдырығын тоздырып жүргенде комитет Е.Исеновті Ақмола облысының көші-қон департаментінің директоры етіп тағайындап қойған еді. Комитет басшылары осы мәселені оңтайлы шешудің орнына Е.Айтбаев жұмысына кірісер-кіріспесте, 13 наурыз күні комитеттің екі қызметкерін оның үстінен 11 наурыз күні түскен арызды тексеруге жібереді. «Жұмысқа кіріспей жатып нені тексеретіндерін түсінбей аң-таң болдым. Кейін түсіндім, бұл маған жұмыс істетпеу мақсатында ұйымдастырылып отырылған қудалаудың басы екен. Бұл тексерудің барлығы бұрыннан ойластырылып, комитет басшылары тарапынан сценарийі түзіліп қойылғаннан кейін, менің шындықты дәлелдеп жатуымның ешқандай қисыны келмейтіні, ол дәлелдеуді тексерушілердің құлаққа да ілмейтіні белгілі болды. Содан Е.Исенов бастаған топ айқайлап-шулап жүріп тексерушілерге хаттама түзгізді. Жиналыста ойларына келгендерін айтып бақты» деп еске алады сол күнді Е.Айтбаев.Ұзын сөздің қысқасы, осыдан кейін Е.Айтбаев комитет басшыларының «көмегімен» жұмысынан тағы да қол үзуге мәжбүр болды. Ол өзінің кінәсіз екенін мың мәрте дәлелдесе де қарсыластарының тоқтамайтынын сезді. Оқиғаның одан әрі өрбуі Е.Айтбаевтың бұл күдігін де расқа айналдырды. Әділдік іздеймін, өзіме жүктелген міндетті адал атқарамын, мемлекет қаржысының өз мақсатына жұмсалуын қамтамасыз етемін деп сау басына сақина тілеп алған Е.Айтбаевты қайткенде де тізе бүктіруге, Ақмола облыстық көші-қон департаментінің есігінің қай жақта екенін ұмыттыруға бел буған қарсы топ енді оның өзінің үстінен қылмыстық іс қозғатады. «Ақмола облыстық қаржы полициясы тергеу басқармасының бастығы Ерік Есенов және Жанат Ақмолдин қоқан-лоқы, қорқыту-үркіту арқылы мені ҚР Қылмыстық кодексінің 307-бабының 2-тармағы бойынша жауапқа тартпақшы болды. Заңсыз әрекеттерге барып менің жеке басымды куәландыратын құжатымды себебін түсіндірместен тартып алды. Осындай әрекеттері үш жыл бойы жалғасты. Іс болса Ақмола облыстық қаржы полициясы, Ақмола облыстық және Көкшетау қалалық прокуратуралары арасында айналып, бірінен біріне ауысып отырды. Маған не үшін айып тағатындарын, құжаттарын көрсетулерін ауызша да, жазбаша да өтінгеніме қарамастан, талап-тілегімді ұдайы аяқсыз қалдырып отырды Мен істі сотқа өткізулерін сұрадым, оған да құлақ аспады. Соңында әбден шаршағаннан кейін мен тергеушіге бұлай жалғаса беретін болса департаментті сотқа беретінімді айттым. Менің ісіммен төрт тергеуші (Ж.Ақмолдин, Е.Рахматуллин, Н.Шоханов, Қ.Избанов) бірінен соң бірі кезекпен айналысты. Ақыры олар заңсыз әрекеттерінен ештеңе шықпаған соң, қылмыстық істі тоқтатуға мәжбүр болды», дейді хат иесі. Бұл жөнінде Е.Айтбаевтың қолында екі құжат бар. Біріншісіне Көкшетау қаласының прокуроры Б.Бөлегенов, екіншісіне Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитеті төрағасының бірінші орынбасары С.Нұрлыбай қол қойған. Екі құжатта да Е.Айтбаевтың ешқандай қылмыс жасамағаны айтылады.Әңгімені соза берсек, осыдан кейін де Е.Айтбаевты жазықсыз қудалағандарға, жала жапқандарға қатысты сауалдар егіз қозыдай өре берейін деп тұр. Бірақ оларға біз төреші болмайық деп ұйғардық. Өмірдің шындығы сол – біреуге жасалған қиянат қайта айналып соғады, соққанда оңдырмай соғады, кім болсаң да сазайыңды береді, тәубеңе келтіреді. Бір ойшыл: «Жаладан да қорқынышты қару бар, ол – ақиқат», деген екен. Иә, жаланың жолы жіңішке, ақиқат жеңеді. Бұл жолы да ақиқат жеңді!
Жарасбай СҮЛЕЙМЕНОВ,«Егемен Қазақстан».