Бейсенбі, 17 мамыр 2012 7:40
Оның тарихы туралы не білеміз?
Олимпиадаға 71 күн қалды
10 мамыр күні Астана уақытымен түскі сағат 13.00-де Грекияның Пелопонис түбегінде тұтанып, бір жеті бойы осы елді аралаған ХХХ Жазғы Олимпия ойындарының алауы бүгін ұшақпен Ұлыбританияға жеткізіледі.
Бейсенбі, 17 мамыр 2012 7:40
Оның тарихы туралы не білеміз?
Олимпиадаға 71 күн қалды
10 мамыр күні Астана уақытымен түскі сағат 13.00-де Грекияның Пелопонис түбегінде тұтанып, бір жеті бойы осы елді аралаған ХХХ Жазғы Олимпия ойындарының алауы бүгін ұшақпен Ұлыбританияға жеткізіледі.
Ал алауды тұтату рәсімінің өзі қалыптасқан дәстүр бойынша ежелгі грекиялық Гера құдайының құрбан шалатын орнында өтті. Оған Халықаралық олимпиада комитетінің президенті Жак Рогге, Грекияның ұлттық олимпиада комитетінің президенті Спирос Капралос және «Лондон-2012» ұйымдастыру комитетінің басшысы Себастьян Коэ қатысты.
Рәсімде алауды бірінші болып алып жүру құрметіне Ұлыбританияда туған, грек жүзгіші, былтыр 10 шақырымдық ашық суда жүзуден әлем чемпионы атанған Спирос Янниотис ие болды. Ол Олимпияның антикалық кешені аумағында «абыз қыздардың» бірінің қолынан алауды алды.
Грекиядағы бір аптаға созылған алау эстафетасының жүріп өткен жолы 2 900 км.-ні құрады. Англиядан кейін алау Олимпиаданың ашылу салтанатына дейін Шотландия, Солтүстік Ирландия және Уэльсті аралап кетеді. Жалпы алауды ұстап жүру уақыты 70 күнге жалғасады.
Олимпия алауы – Олимпиаданың бірден-бір символы. Ол жарыстың ашылу салтанатында қазандықта тұтанып, жарыс біткенге дейін жағылып тұрады.
Алауды тұтату рәсімі ежелгі Грекияда өткен Олимпия ойындарынан бастау алады. Сол кезде адамдар Прометей титанының ерлігіне құрмет ретінде алауды тұтату салтанатын өткізе бастаған болатын. Аңыз бойынша Прометей Зевстен алауды ұрлап, адамдарға сыйға тартқан көрінеді.
Антикалық алау содан 1928 жылға дейін тұтанған жоқ. Ол тек 1936 жылы қайта қолға алына бастады. Сол кездегі алау эстафетасы фашистік Германия жетекшілерінің бірі Йозеф Геббельстің ұсынысы бойынша өткізілді. Оған эстафета кезінде 3 000-нан астам желаяқ қатысқан. Алауды тұтату рәсімі 1936, 1948 жылдары Қысқы Олимпия ойындарында да болған. Бірақ, эстафетаны лайықты деңгейде өткізу 1952 жылы Ослода өткен Олимпиада қарсаңында мүмкін болды. Оның өзінде алауды ұстап жүру Олимпиядан емес, Моргендаледе бастау алды. Ал қазір алауды тұтату рәсімі Олимпиада жарыстан бірнеше ай бұрын басталып жүр.
Бұл алауды 11 «абыз қыз» Олимпияның антикалық кешені аумағындағы ежелгігрекиялық Гера құдайының құрбан шалатын орнында параболикалық айнаның көмегімен тұтатып, алауды алғаш ұстап жүру құрметіне ие болған спортшыға ұстатады. Содан кейін барып ол жолға шығады. Алауды ұстап жүру кезінде ол осыған дейін бір-ақ рет қана өшіп қалған екен. 1976 жылы Монреаль Олимпиадасының қарсаңында қатты жауған жауын-шашынның кесірінен өшіп қалған болатын.
Алаудың басқа тарихын айтар болсақ, 1928 жылы Амстердамда оның құрметіне олимпиадалық мұнара салынған. Ал 1948 жылы Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін грек әскерінің капралы алғашқы алаугер атанады. Сол кезде ол қасиетті бейбітшіліктің құрметіне өзінің әскери киімін шешіп, қаруын тастаған екен.
1952 жылы алауды тұтату рәсімінен бас тарту туралы шешім де қабылданып көрген. Бірақ, ол жүзеге аспаған. 1964 жылғы алау эстафетасы өте аз уақытқа созылған. Ол Афинадан Венаға, одан кейін Инсбургке жеткізілген. Ал 1968 жылы Мехико Олимпиадасының алау эстафетасы, керісінше, ұзаққа созылып, Христофор Колумбтың жүріп өткен жолымен жалғасқан. 1976 жылы алаудың бір бөлігі Еуропадан Америкаға дейін жеткізілу үшін лазерлік сәулеге айналып, спутник арқылы Оттаваға жеткізілген. 1992 жылы алау жанып тұрған садақтың жебесімен тұтанған. Оны параолимпияшы Антонио Роболло тұтатты.
1996 жылы алау эстафетасын Кока-Кола компаниясы қаржыландырса, 2000 жылғы Сидней Олимпиадасының алауы суда үш минөт жанып тұрған. Ал алаудың алғаш рет жер жүзін қамтып өту эстафетасы 2004 жылы Афина Олимпиадасының қарсаңында болды. Сол кездегі эстафета 78 күн, яғни 78 000 сағатқа созылып, оған 11 300 адам қатысқан. 2008 жылғы алау эстафетасы біздің елімізден де өткені белгілі. Бірақ, эстафета алауы Қытай шекарасынан өткеннен кейін ол өкімет саясатына қарсы жергілікті ұйғыр, тибет этностарының наразылығына ұшырады. Содан кейін Халықаралық олимпиада комитеті алау эстафетасын қысқартып, оны тек Олимпиаданы өткізетін елдің аумағында жүргізу туралы шешім қабылдады.
***
Жазғы Олимпия ойындары алауын тұтату құрметіне
ие болған спортшылар
Жыл Қала/Мемлекет Алаугер Спорт түрі
1936 Берлин/Германия Фриц Шильген Жеңіл атлетика
1948 Лондон/Ұлыбритания Джон Марк Жеңіл атлетика
1952 Хельсинки/Финляндия Пааво Нурми Жеңіл атлетика
1956 Мельбурн/Австралия Рон Кларк Жеңіл атлетика
Стокгольм/Швеция Ханс Викне
1960 Рим/Италия Джанкарло Перис Жеңіл атлетика
1964 Токио/Япония Йосинори Сакаи
1968 Мехико/Мексика Норма Энрикета Жеңіл атлетика
Басилио де Сотело
1972 Мюнхен/Германия Гюнтер Зан Жеңіл атлетика
1976 Монреаль/Канада Стефан Префонтэн мен
Сандра Хендерсон
1980 Мәскеу/КСРО Сергей Белов Баскетбол
1984 Лос-Анджелес/АҚШ Рафер Джонсон Онсайыс
1988 Сеул/ Оңтүстік Корея Чон Сун-Ман, Жеңіл атлетика
Ким Вон-Тхак,
Сон Ми-Чун
1992 Барселона/Испания Антонио Реболло Садақ ату
1996 Атланта/АҚШ Мұхаммед Әли Бокс
2000 Сидней/Австралия Кэти Фримэн Жеңіл атлетика
2004 Афина/Грекия Никос Какламанакис Виндсёрфинг
2008 Бейжің/Қытай Ли Нин Спорттық
Гимнастика
Дастан КЕНЖАЛИН,
«Егемен Қазақстан».