Қайта оралған «Дон Карлос»

Верди шығармашылығының шыңы саналатын «Дон Карлосқа» тәуекел ету кез келген театр ұжы­­­мының қолынан келе бер­мейді. Әйгілі опера труппадан музы­калық жағынан жан-жақты жіті дайындықты ғана емес, тех­ни­калық һәм сахналық жабдық тұр­ғысынан да іргелі ізденістерді талап етеді. «Астана Опера» театры ұжымы «Дон Карлосты» сахнаға шығару арқылы отандық опера өнерінің кәсіби тұрғыда бабында екендігін тағы бір мәрте дәлелдеп берді.

– «Дон Карлос» – монумен­талды спектакль. «Астана Опе­ра» техникалық жағынан жарақ­талған үлкен сахнаға ие. Ал бұл тарихи туындыны қызықты қы­рынан көрсетіп, сахнаның бар­лық ауқымын паш етуге мол мүмкіндік береді. Біз көрермен наза­рына операның 1884 жылы Миланда қойылған төрт бөлімнен тұратын италиялық нұсқасын ұсынып отырмыз. Қойылымның ауқымдылығы тек көлемінде ғана емес. Оқиға мазмұнына сай түрлі декорацияларды: шір­кеу, монастырь, патша залы, пат­шаның кабинеті, сұлу табиғат көріністерінің барлығын шынайы беруге күш салдық. Спектакльде маши­нерияның жетістіктері пат­шаның кенеттен пайда болуын жасауға мүмкіндік бере­тін сахна лифтілері де іске қосылды. Бұдан бөлек, бес моторлы жолы бар сахналық технологияны алғаш рет қолданып отырмыз. Сол арқылы декорацияларды жылжыта аламыз. Сонымен қатар шептік және арьер-проекцияларды, үш бөлікке бөлінген көп тонналы құрылымдарды пай­даландық. Тор, абақты сахналары, люктар мен ашылатын те­резелердің де көрерменге әсері зор болады деп сенеміз. Театр­сүйер қауым қойылымнан ерекше әсермен шықса – сахна маманы ретінде мақсатымыздың орын­далғаны, дейді директордың көр­кем-өндірістік мәселелері жөнін­дегі орынбасары Виктор Караре.

Расымен де сахналық туынды болған соң 3 сағаттан аса уақыт көрерменді тапжылтпай ұстап отыру үшін тек музыка қуаты жет­кілікіз. Оқиғаға динамика үстеуде ұтымды орындаушылық шеберлік, әртістік тапқырлық, сондай-ақ жарқын әрекеттер мен қызықты костюмдердің де атқарар рөлі зор. Бұл тұрғыдан келгенде, театр ұжымының көркемдік батыл шешімдерге барғандығына куә болдық, қуана қол соқтық. Әсіресе спектакльдің қоюшы ди­рижері Алан Бөрібаевтың, қоюшы режиссер, италиялық музыка маманы Давиде Ливер­мор, костюм суретшілері Со­фья Тасмағамбетова мен Па­вел Драгуновтың, сценограф Крис­тина Пикконың ізденістері ай­рықша құрметке лайық. Әр­қайсысы өзіне жүктелген міндеті абыроймен атқарып шықты. Бұл жөнінде режиссер Давиде Ли­вермор әңгімелеп берді:

– Дж.Вердидың өзге туындыларымен салыстырғанда «Дон Карлос» операсының салмағы да, жауапкершілігі де ауқымды. Шығармашылық топтың қай маманына да оңай болған жоқ. Бірақ барлығы жұмыстың қиындығына қарамастан жан-тәнімен беріле кірісіп, сапалы нәтиже шығарды. Әртістерге де, көркем-қоюшы топқа да айтар алғысым шексіз. Верди қиялына қанат бітірген күрделі партитураның қуаты мен маңыздылығын көрермен жүре­гіне жеткізуге күш сал­дық. Мұнда қым-қиғаш саяси мә­селелерден бөлек, әрбір кейіп­кердің жалғыздығы жайында сыр шертіледі. Өнердің басты мақсаты – адам жанына терең үңіліп, оның қатпарларын ашу, жұмбағын шешу болса, біз де «Дон Карлос» арқылы осы мәселелерге барынша басымдық беруге тырыстық, деп атап өтті қоюшы режиссер.

«Дон Карлос» режиссер Да­виде Ливермордың «Астана Опера» театрындағы алғашқы шы­ғармашылық тәжірибесі емес. Бұған дейін елордалық театр труппасымен бірлесе Дж.Пуч­чинидің «Турандот» және П.И.Чай­­ковскийдің «Евгений Оне­гин» операларын сахна тө­­­ріне шығарған маман үшін «Ас­­тана Опера» әртістерінің шы­ғар­машылық қарымы мен кәсіби шеберлігі де жақсы мәлім. Сондықтан да болса керек, басты рөлдегі кейіпкерлер бейнесін ұзақ ойланбастан театрдың же­текші солистеріне сеніп тапсырыпты. Қоюшы режиссер атап өткендей, бұл операда «өтпелі-кетпелі» кейіпкерлер жоқтың қасы, негізгі алты партия сюжет пен музыкалық материалдың дамуында жетекші рөл атқарады. Композитор барлық дауысқа – тенор, баритон, бас, сопрано мен меццо-сопраноға арнап көптеген хит әуендер тудырған.

Иә, «Дон Карлостағы» басты кейіпкерлерге жан бітірген солистер туралы да ұзақ толғануға болады. Мәселен, Елизаветта Валуа күрделі партиясында сахнада Жаннат Бақтай тамаша өнер көрсетті. Сопрано залдың үл­кен қызығушылығын тудырды. Әнші музыкалық мәнерлілікті, қарқынды және баяу дауысқа бай төменгі және жоғарғы да­уыс­тардың сұлулығын шебер көрсетті. Әртістің барлық қи­мыл-қозғалысы жарасымды, пат­шайымдай маңғаз болғанына қарамастан биязы және нәзік көрінді. Ал Дон Карлосты Қазақ­стан мен Жапонияның екі теноры – Медет Шотабаев пен Наоюки Окада орындаса, Сүндет Байғожин мен Талғат Мұса­баев­тың сахналық шеберлігі мен тартымдылығы Родриго бейнесіне өзгеше әр сыйлады. II Филип патша бейнесін Евгений Чайников пен Барсег Туманян жоғары деңгейде орындап шықты.

– Елизавета партиясында бар­лығы: вокал да, актерлік шеберлік те күрделі. Патшайым болу сымбаттылықты, қимыл-қозғалыстың айрықша икем­ділігін, кербездігін қажет етеді. Елизавета – жас, ақылды, өктем жан. Демек, менің алдымда вокалдық мүмкіндіктен бөлек, бейнені дәл сол деңгейде шынайы жасап шығару салмағы да қатар тұрды. Жалпы Елизавета рөлі шығармашылығымдағы алғашқы тәжірибе. Егер бұл бейне маған ертерек, жас кезімде берілген болса, дәл бүгінгідей деңгейде шығара алмаған да болар едім. «Дон Карлос» операсына келу әрбір актер үшін үлкен мектеп. Өйткені туынды өте ауқымды және мұндағы сал­мақ тек әртістерге ғана емес, көрер­мендерге де түседі. Шы­ғармамен арнайы танысып, алдын ала дайындалып келуді талап етеді, – деп шығармашылық тәжірибесімен бөлісті «Астана Опера» театрының жетекші солисі Жаннат Бақтай.

Верди операсындағы оқиғаға ерекше әр беріп, есте қалған тағы бір тұс – сәні мен салтанаты келіскен костюмдер галереясы. Сахналық киімдер дәуір тұрғысынан екі ғасыр алға жылжытылып, IV Филипп патшаның билік еткен кезеңіндегі сән ережелері бойынша жасалыпты. Киім үлгілерінің негізгі детальдары атақты суретші Диего Веласкестің кескіндемесіне сүйеніп жасалғанын атап өтті суретшілар.

– Дәуір тынысын сезініп, сол замандағы костюм тарихына үңілген соң, менің спектакльге деген көзқарасым өзгерді. Сол кездегі испан ақсүйектерінің костюмдері өте стильді болған. Ал оны сапалы жеткізу мата түрлеріне, үлгі- пішімдеріне, тіпті әрлеу, өңдеу жұмыстарына да тікелей байланысты. Осындай киім үлгілерін ойлап шығарған сол замандағы адамдардың қиялына таң қаламын. Сюжет бойынша атмосфера түнеріңкі, соған орай костюмдер де қара реңкте жасалған. Бірақ жиектеме, парча, тастар, сәндік түйреуіштер, інжу тастармен әрлеудің арқасында олар ұтымды, ерекше сәнді шықты, – деді костюм суртешісі Софья Тасмағамбетова.

Дәл осы күні «Астана Опера» театрында «Дон Карлоспен» бірге өнердің айрықша салтанаты да сап түзеді. Әйгілі Верди шығармасы театр репертуарынан түспей, алда әлі ұзақ уақыт бойы көрерменіне рухани-эстетикалық қуаныш сыйлары сөзсіз.