Отандық анимация тың жаңалықтар күтеді

Басшылыққа алатын мәселе­лер­дің қа­та­рында алдымен мультипликация шең­беріндегі кон­курстарды сөз еткеніміз дұрыс. Жалпы, отандық анимация бел­сенді дамып келеді және біздің мамандарымыздың жетістіктері халықаралық аренада да топ жару­да. Мәселен, жас режис­сер-аниматорлар Тұрдыбек Майдан мен Тілек Төлеуғазы түсірген «Мұзбалақ» толықметрлі ани­­­­ма­циялық фильмі неміс ани­ма­­ция­лық фильм­дер институ­тынан (DIAF) Schlingel балалар мен жасөспірімдер фильм­дерінің 24-ші Халықара­лық­ кинофестивалінде және Из­раильде өткен Near Naza­reth Festival-інде «Үздік анима­ция­лық фильм» жүлделеріне ие болды. Бүгінде біздің мульт­­­фильмдерге отандық телеарналармен қатар шетелдік (Түркия, Иран, Еуропа елдері) продюсерлер қызы­ғушылық танытып отыр.

Осыған орай Мәдениет және спорт ми­нис­трлігінің баспасөз хат­шысы Əсел Жеңіс­пек­қызы ми­нис­трлік тарапынан елімізде қазақ анимациясының дамуына серпін беріп, жас дарындарды қолдау мақсатында «ÁMEN Animation Film Festival» биыл екінші рет ұйым­­дастырылғанын тілге тиек етті.

«Фестивальде қазылар алқа­сы­ның құра­мына әлемге әйгілі жа­пондық аниматор Ашино Йоши­ха­рудың онлайн-форматта қаты­суын қам­тамасыз етіп, қолдау білдіріп отырмыз», деді ведом­ствоның бас­пасөз хатшысы.

Дегенмен 3D аниматор Асхат Шүленбаев бұл пікірге келіспей­тінін алға тартты. «Осын­­дай игі істің қолға алынып жатқаны мені де қатты қуантты. Алайда фес­тивальде ре­жис­серлердің жас ерекшеліктеріне шектеу қой­мау керек се­кілді. Мәселен, менің жасым бұл конкурсқа сай келмейді. Соған сәйкес жас айырмашылық­ты 35-40 жасқа дейін ұзартып, әрбір жастың өзіндік ерекшелігіне қа­рай бағаланса дұрыс болар еді. Бұл елімізде анимациялық бағытта ұйымдастырылып жатқан жал­ғыз байқау. Оның өзінде де жүл­де қоры өте аз. Себебі бір ани­мациялық дү­ниені жарыққа шығаруға айлап, тіпті оның са­палы әрі танымдық материал­ болып шыққанын қала­саңыз жылдарды кетіруге болады. Сон­дықтан еңбекке кеткен өл­шеусіз уақыт пен материал өз ба­ғасын алуы тиіс. Қоғамда бә­се­келестік көбейсе, сұра­ныс арт­қан өнімнің сапасы да беки түсе­тініне сенімім мол», дейді Асхат Шүленбаев.

Жас өркеннің болашағын ойла­ған мемлекет анимация саласының дамуына жете көңіл аударуы керек. Отандық анимацияны дамытуға бағытталған мемлекеттік қолдау − осы сөздің дәлелі. Жалпы, ани­ма­циялық фильм­нің мақсаты қа­зақ­тың салт-дәстүрі мен өнерін, мәдениеті мен әдет-ғұрпын ба­ла­ға түсінікті әрі қызықты етіп жет­кізу десек, адамгершілік, мейі­рімділік, достық, Отанын сүю және тағы басқа қасиеттерді – бала ани­­мациялық фильмдер арқылы сана­сына сіңі­реді, сондай-ақ қазақ тіліндегі контентті кө­бей­тіп, күн тәртібіндегі келелі мә­селелердің біразы оң шешімін табар еді.

Асхат Шүленбаев соны­мен қатар байырғы қазақ ойын­дарының заманауи нұсқада же­тілуіне сеп­тігін тигізіп келе жат­қан біре­гей ма­­ман. Ол өз ке­зе­гінде компью­терлік бағдар­ла­­малаушы, талантты аниматор ретінде де танымал.

Атап айтсақ, осыдан бірнеше жыл бұрын қазақтың ұлттық ойындарын, соның ішінде «Ақ сүйек»/ WHITE BONE жаңа компьютерлік ойын жобасының авторы атанды. Ойынның офлайн нұсқасы Steam онлайн-платформасында сатылса, ал онлайн нұсқасы әлі де жетілдіріліп жатыр.

− Ойында Тұрымтай, Қа­сым, Алдан, Бе­гім және Кенже есімді ­бес кейіпкеріміз бар. Жобаны әзір­леу кезінде әрбір детальға, киім-ке­шекке, табиғат көріністеріне, тіпті музы­ка­лық әрлеуге де жіті мән беріл­ді. Интерфейс дәс­түрлі көш­пен­ділер стилінде әзірленді. «Ақ сүйек» екі сатылы ойыннан, бір­неше дең­гейден және кө­не қалаларға саяхаттау­дан тұра­ды. Ойын шарты сайыс (арка­да) тү­рінде ойластырылған. Сон­дықтан ойында шапшаңдық пен ақыл-ойдың ұтқырлығы көбірек қажет, − дейді Асхат Шүленбаев.

Бұл жұмысынан бөлек, Абай Құнанбай­ұлы­ның «Ғақлиялары», Сәкен Майғазиевтің «Қазағым, қасиетіңнен айналайын» жә­не Ди­маш Құдайбергеннің «Ұмы­тыл­мас күн» әні, мың­даған ғасырдың кө­не жауһары – «Түр­кістан» қа­ласы, сондай-ақ «Мәңгі қазақ күн­тізбесі» секілді тың жобалары 3D үлгісімен көп­шілікке жол тартқан болатын.

Алайда кейіпкеріміз 3D ани­ма­цияны жо­ғары оқу орында­рын­да үйрететін пәндік бағ­дар­ла­малардың және курстардың аз­ды­ғын айтады. Өзі болса бұл саланы арнайы шетелдік білім ордаларынан үйреніп меңгерген. Мәселен, көршілес Ресейде анима­цияны үйрететін курстардың жар­нама­сынан аяқ алып жүре ал­майсыз. Әлемдегі ең үздік 10 ани­мациялық сту­дияның ішінде де «Союз­мультфильм» көш бастап тұр. Со­лардың қатарында Walt Disney Animation Studious, Warner Bros.Cartoons, PIXAR, Studio Ghibli, DreamWorks Animation SKG, Aardman Animations, Rainbow S.r.l, «Мель­ница» және Blue Sky Stu­dios-ты да атап өтуге бо­лады. Өкініштісі, үздіктердің қата­рында отандық бірде-бір студияның жоқ­­тығы. Бүгінгі таңда отандық анима­цияға ай­тар­лықтай қаражат бөлі­нуде десек, оның нәти­жесін таяу арада көргіміз келетінін жасыр­маймыз.

Елімізде тәуелсіздік жылда­ры әзірленген анимациялық туын­ды­лардың басым бөлігі мем­ле­кет­тік тілде жарық көрген. Соң­ғы он жылда Мәдениет және спорт ми­нистрлігінің тап­сырысымен 50-ден астам ани­мациялық фильм түсі­ріліпті. Осы­ның нәтижесінде елі­мізде 10-нан астам жеке студия бой көтер­генін айта кеткен жөн.

«Қазірде еліміздегі негізгі ани­мациялық фильм­дердің өнді­ру­шісі «Шәкен Айманов атын­­да­ғы «Қазақфильм» АҚ база­сын­да 2009 жыл­дан қайта құ­рыл­ған «Анимациялық кино» шы­ғар­ма­шылық-өндірістік бір­лес­тігі еке­ні бел­гілі. Бірлестік 10 жыл ішінде 40-тан аса қыс­қа­­метрлі және 3 толықметрлі анимациялық фильм­ді жарыққа шығарды. Олар­дың ішінде қа­зақ мультипликациясы тарихындағы тұңғыш ұлт­тық толықметрлі «Ер Төстік және Айдаһар», бүр­кіт­­пен адам достығы туралы «Мұз­балақ» және түркі қол­бас­шы­сы туралы «Күлтегін» кар­тина­ларын атап айтуға болады. Одан бөлек, Қа­зақстанның Тұң­ғыш Президенті – Елбасы Н.На­­зар­­­баев­тың «Ғасырлар то­ғы­­сын­да» атты кітабының желісі бо­­­йынша «Қазақ елі», сондай-ақ «Қа­­зақ­стан – біздің ортақ шаңы­ра­ғымыз» ат­ты анимациялық топ­­­та­малар жа­рық көрді», дейді ми­­­нистрліктің бас­пасөз хатшысы.

Одан бөлек, 2016 жылы Мәде­ниет және спорт министрлігінің тапсырысы бойынша «САҚ-да­ла» киностудиясы «Қазақ елі» ат­ты тарихи толық­метрлі анима­ция­лық фильм түсірді. Өзінің ма­ңыздылығы жағынан айрықша бұл анимациялық туынды Жәнібек пен Керейдің ба­лалық шағы мен есею жылдары туралы баяндайды.

Негізінен квазимемлекеттік ор­­гандармен осы бағытта бірша­ма іс-шара атқарылып жатыр. ­Бұл туралы министрліктің өкілі: «2019 жылдың 3 қаңтарында «Ки­не­матография ту­ралы» Қазақ­стан Республикасының заңы қа­­был­данып, «Ұлттық киноны қол­дау мемлекеттік орталығы» ком­мер­циялық емес акционерлік қоғамы құрылды. Осы жылдың басында Ұлттық киноны қолдау мем­лекеттік орталығы екінші питчинг өткізген бо­латын. Кино индустриясының танымал кәсіби мамандарынан құралған команда Киноорталыққа келіп түскен 250 өтінімді қарас­тырып, қаржылай қолдауға үміткер бола ала­тын 88 жобаны іріктеп алды, соның ішінде 6 ани­мациялық фильм болды», деп толықтырды.

Нәтижесінде, Орталықтың жа­нын­­дағы Са­­рап­тама кеңесінің ағым­дағы жылғы 27 ақ­пан − 6 наурыз аралығындағы отыры­сында 5 анимациялық кино­жоба оң қорытындыға ие болып, Ведомствоаралық комис­сияның 2020 жылдың 25 ма­мы­рындағы оты­рысында да бірауыздан қолдау тауып, ке­ле­сі анимациялық киножобалар өндіріске жіберілді. Бұл өнімдердің қатарында «Алтын адам» («Шәкен Айманов атын­да­ғы «Қазақфильм» АҚ), «Кенже қыз» («Aday Production анима­ция­лық студиясы» ЖШС), ­«Бе­сік жыры» («Dala animation» ЖШС), «Тарих керуені» анима­циялық сериа­лы («Ырысы АҚ Қазақстан» ЖШС) және «Ер­ке­­тайды» («Art Maral» ЖШС) атауға болады.

Ал енді «Кинематография туралы» заң аясын­да қабылданған шешімдер бүгінде толық іске асы­рылуда ма деген сұрағымызға атал­ған министрліктің баспасөз хат­шысы: «Әрине, көптен күткен «Ки­нематография туралы» заң қа­былданып, министрліктің кино өнері сала­сындағы саясаты тұ­жырымдамалық негізде өз­гер­­ді. Мәселен, киножобаларды қар­жыланды­ру туралы шешімді уәкі­летті орган Сараптама кеңе­сінің оң қорытындысы және Ұлттық фильм­дерді мемлекеттік қаржы­лық қол­дау мәселелері жөніндегі ведомствоаралық ко­миссияның ұсынымы негізінде қабылдайды. Қолданыстағы заң­намаға сәйкес, Ұлттық ки­­ноны қолдау мемлекеттік ор­та­лы­ғы ашық конкурс жария­лау арқылы аталған Кеңес пен ко­мис­сияның қарауына киножоба­ларды жинақтап енгізеді», деп нақтылап жауап берді.

Сондай-ақ аталған заңның 12-ба­бына сәйкес, әлеуметтік ма­ңы­зы бар фильмдер, дебюттік фильм­­дер және оқиғалы фильм­дер мемлекет та­рапынан 100% қаржы­лан­дырылады екен. Әлеу­меттік маңызы бар фильм­дер − қоғамның пат­риоттық, рухани-адам­герші­лік, зияткерлік және мә­дени әлеуе­тін арттыруға, өскелең ұрпақты тәр­биелеуге бағытталған өзекті, со­ның ішінде тарихи фильмдерді ведомство басшылыққа алып отыр.

Бізді министрлік тарапынан отандық ани­мациялық туын­ды­ларды шетелдік нарыққа шы­­ғаруда үлкен жоспарлар құрып отыр­ған­дығы қуантты.

«Көптеген ірі фестиваль шең­бе­­рінде өтетін кинонарық бағдар­ламасында біздің мульт­фильмдер міндетті түрде көр­сетіліп отырады. Тіпті халық­ара­лық дистрибьюторлар отан­дық мультфильмдерді өз елде­рінде көрсету үшін режиссерлермен тікелей байланысқа шық­қан болатын. Өкінішке қарай, пандемияға байланысты көп­теген жоспарымыз іске аспай қалды. Бір­неше кинофестиваль әлі де ашылмай жатыр. Алайда бұл тек уақыт еншісінде», деді Əсел Жеңіс­пекқызы. Бұдан бөлек, баспасөз хатшы­сы 2019 жылдың қазан айын­да Т.Жүр­генов атындағы Қа­­зақ ұлт­тық өнер академиясының «Ани­­­мациялық фильмнің режис­су­расы» және «Суретші-ани­ма­тор» мамандықтары бойынша оқи­­тын «Кино және теледидар» фа­­куль­тетінің студенттері үшін Ре­­сейдің жетекші анимациялық сту­­дияларының басшыларымен кез­десу ұйымдастырылғанын еске салды.

«Союзмультфильм» кино­сту­­­­дия­сы­ның директоры Бо­рис Маш­­ковцевпен және «Wizart­Ani­­mation» компаниясының бас про­­дюсері Юрий Москвинмен кез­­десу қорытындысы бойын­ша та­раптар студенттерге атал­ған кино­­студияларда оқу тә­жірибесінен өту мүмкіндігін беру туралы келіс­сөздер жүр­гізіл­ген.

Айта кетуіміз керек, өт­кен жы­­лы Шәкен Айманов атын­дағы «Қа­зақфильм» киносту­диясының Youtube желісіндегі арнасына әр жылдары жарыққа шыққан мультфильмдер, со­ның ішінде «Ер Төстік және Айдаһар», «Қазақ елі» толық­метрлі фильмдер және 20 қысқа­метр­лі ­мультфильм («Қар­­лы­ғаштың құйрығы неге айыр?», «Ақсақ құлан», «Аю мен­ қоян», «Жер­ұйық», «Мақ­тан­шақ­ қыз», «Тимур мен Жан­тик», «Қазақстан – біздің ор­тақ ша­ңырағымыз» сияқты анима­циялық фильмдердің топтамасы жүктелген. Бұл арнада ең та­ны­малы − «Қошқар мен теке» мультфильмі. Оны 700 мыңнан астам көрермен тамашалаған.

Қорыта айтқанда, отандық ани­мацияның дамуы қазақ фольк­лорымен тығыз байланыс­та екенін әсте ұмытпауымыз тиіс. Болашақта бүгіні мен тарихын таразы басындай тең ұстағандар ғана уақыт талабынан ұтылмайды дегіміз келеді.