Талантты адамдарсыз ел келешегін елестету мүмкін емес. Ақыл-ой игілігін бөтен елдің өркендеуі жолында жұмсағысы келетін дарынды ғалымдардың грант иеленіп, білім іздеп, жақсы өмір аңсайтын жастардың шетелге аттанып жатқанын қоғам жиі сынға алады. Ширек ғасырдан бері қиырға шеру жасайтындардың арасында шығармашылық өкілдерінің көп екенін білсек те, қалыпты заңдылыққа балап, үнсіздік танытып бейқам отырмыз.
Әрине, аспан астынан өз орнын айқындау үшін қай жерден болса да, қатал өмір сынағын қабылдауға әр адам құқылы. Бұл мәселенің статистикасымен айналысатындар «Қазақстаннан кетіп жатқан әрбір екінші адам жоғары білімді» деп сараптама жасаған екен. Бірақ қолына мұғалімнің, заңгердің, дәрігердің дипломын ұстап елден кету бір бөлек те, опера әншісінің, балет бишісінің, суретшінің, кинорежиссердің өз кәсіби мүмкіндігін Батыс елдері мен мұхиттың арғы жағымен байланыстыруы салыстыруға келмейтін соны мәселе. Руханияттағы бұл мәдени алмасудың беткі жағы «келісімшарт», «тәжірибе бөлісу» деген секілді сыпайы себептермен бүркемеленеді. Кеткендердің өзінен сұрасаң, «кәсіби мүмкіндігін жүзеге асыру үшін Қазақстан кеңістігі тар». Ал бұл кәсіп иелерін даярлау үшін ел бюджетінен орасан зор қаржы жұмсалды. Басты себебі әлеуметтік түйіндерге тірелетін «ағын» арасында шығармашылық әлеуеті зор ақыл-ой иелері жөңкіле көшпесе де, жеке-дара кеткен бірен-саран мысалының өзі біз секілді аз халықтың мәдениетіне көлеңкесін түсірмей қоймайды. Отандық киноның ертеңіне сенбей ме, әлде расымен, ауқымды ойына кеңістік тар келе ме, олар шетел кино нарығынан не іздеп кетті?
Елдегі маңызды салаларды қаржыландырып отырған мемлекет өнер мен мәдениетті субсидиялауда ешқашан сараңдық танытқан емес. Мәдениеттің өзге тармағын айтпағанда, бір ғана кино саласына миллиардтаған қаржы бөлінеді. Алайда жайлы күнкөріс пен жақсы табыс, ең бастысы, шығармашылық мақсатын жүзеге асыру үшін Отанын тастап кетіп жатқан талантты азаматтардың көп болуы ойландырады.
Әлемді тамсантқан блокбастерлердің авторы Бекмамбетов бастап түскен асау ағын иірімі кейінірек Ардақ Қарақұлов, Серік Апырымов, Ермек Тұрсынов секілді қазақстандық режиссерлерді толқын-толқынымен тартып отырды. Қазір де бұл үрдіс қарқын алмаса, үзілген жоқ. Бүгінгі алыс-жақын киногерлер қауымының аузында Әділхан Ержановтың есімі жиі аталады, «қазақ киносы» дегенде олар алдымен шындықты боямасыз бейнелейтін осы режиссердің батылдығына сүйсінеді, Каннды бағындырып, «Азия Оскарын» иеленген ол болса, Ресейде жұмыс істеп жатыр. Жүрек жұтқан Ә.Ержановтың осыдан бес жыл бұрын ХІІ халықаралық Еуразия кинофестивалінде «Қаратас ауылындағы оба» фильмі үшін жүлдегер атанып тұрып сахнадан сөйлеген әйгілі сөзі естен әлі шыққан жоқ. Фильм түсіруге бюджеттен 100 миллион теңге бөліп тұрып, 80 миллионын өзіне қалдырғысы келген Мәдениет министрлігінің шенеунігін парақорлыққа айыптап, ел алдында екі бетін шиедей жасағаны ерлікпен пара-пар болды. Ержанов елден бекер кеткен жоқ, жасқа тән албырттықпен айтты ма, әлде нағыз шығармашылық адамы тілін шындыққа ғана төсей ме, әйтеуір алдаспан шындық жас режиссердің буырқанып жаңа басталған жолын шауып түсті, бұдан кейін оған Қазақстан киностудияларының есігі тарс жабылатыны айтпаса да түсінікті еді. Бірақ әр түсірген фильмі жаңалық ретінде қабылданып, қай қоғамды да дүр сілкіндіретін Әділхан сол батырлығы арқылы сырты сұлу көрінетін Қазақстан өнерінің астарында жемқорлық дейтін жеті басты айдаһардың жасырынып жатқанын жұртқа жайып салды.
Голливудта мәмлүктер туралы сериал түсіруді бастаған Дана Зияшева да Қазақстаннан шыққан тұңғыш тәуелсіз режиссер. Көптеген отандық кинофильмдердің авторы әрі сценарий жазумен танылған Асқар Ұзабаев та жылдан астам уақыт Мәскеуде тұрып жатыр. «Үйлесім сабағымен» Еуропаны елең еткізген Эмир Байғазин де көп жылдан бері сыртта жүр.
Ия, Қазақстанмен салыстырғанда, Ресей де, Голливуд та, сөз жоқ, кәсібиліктің эталоны. Сонымен қатар табыс табудың да көзі. Бірақ алтыннан соғылған сарайда тұрса да, өзіне-өзі азап тауып алатын шығармашылық адамы шетелге шығуға асыққанда жайлы өмір мен мол табыстан гөрі жұмыс істеп шаршап, кәсіби шыңдалуды, шындық пен азаматтық берік ұстанымды маңыздырақ санайтыны анық.