Бұл өзі дүркін-дүркін көтеріліп жүрген ділгір мәселе еді. Әсіресе соңғы уақытта базарлар мен сауда орындары сөресіндегі азық-түліктің қай түрінің де құны көтеріліп, баға шіркін жалына қол тигізбей аспандап-ақ тұр. Көпшілік кешегі қаңтардан кейін газ бен жанар-жағармай бағасының тұрақталғаны базар нарқына да әсер етеді деп күткен. Бірақ үміт ақталмады, керісінше кейбір тауарлардың бағасы еселене түсті.
Мамандардың айтуынша, мұның жалғыз себебі – облыста азық-түлік тауарларын өндіретін кәсіпорындардың жоқтығы. Қазір әлеуметтік маңызы бар делініп жүрген 19 түрлі өнімнің барлығы дерлік сырттан келеді. Ал «кісідегінің кілті аспанда» болатыны қашаннан да белгілі емес пе?! Мысалы, жаңағы азық-түлік түрлері арасында жергілікті жерден өндірілетіні күріш пен тұз ғана. Ауызды қу шөппен сүрткендей болмайық, ішінара осы санаттағы тауарларды өндіріп жатқандар бар. Бірақ шағын цехтарда, аз көлемде ғана шығарып жатқан олардың үлесі теңізге тамған тамшыдай да болмайды.
Ішіп-жемімізді сырттан тасудың азабын осыдан 2 жыл бұрын, пандемия басталғанда тартып едік. Аймақтар арасында барыс-келіске тыйым салынған тұста жұрт алаңдап-ақ қалған. Аймақтар демекші, қазір Қызылорданы асырап отырған көрші Түркістан облысы. Осы саладағы кәсіпкердің көбі алысқа бармай-ақ керегін сол жақтан тасып жатыр.
Баға тұрақтылығымен былтырға дейін «Алтын қамба» ЖШС айналысып келген. Серіктестік шығынға батып, жұмысын тоқтатқандықтан, бұл істі бүгінде «Байқоңыр» әлеуметтік кәсіпкерлік корпорациясы» АҚ жалғастырып отыр. Басқарма төрағасының орынбасары Жеңісбек Ахметовтің айтуынша, жыл басында қорды толтыруға облыс бюджетінен 800 млн, айналым схемасы үшін 500 млн теңге қаржы бөлінген. Арнайы құрылған комиссия шешімімен 9 ақпанда сәбіз, қарақұмық, өсімдік майы мен қырыққабат сатып алынды. Қорда былтырдан да қалған күріш, пияз, өсімдік майы мен сәбіз бар. Осының барлығы 36 әлеуметтік дүкен арқылы базар бағасынан 15 пайыз төмендетіп сатылады. Одан бөлек, арзан тауар ірі сауда үйлеріндегі 14 әлеуметтік бұрышқа қойылады.
– Нарықта күрт қымбаттап кеткен өнімді арзандатылған бағада сатып жатырмыз. Жақында осы әдіспен сауда сөрелеріне картоп, сәбіз, жуа мен қырыққабат шығардық. Ірі сауда үйлерінде қырыққабат бағасы 293 теңге, базарда картоп – 180-220 теңге аралығында. «Аль-Асад» сауда үйімен жасаған келісімшарт бойынша ондағы әлеуметтік бұрыштарда картоп – 151, сәбіз – 80, қырыққабат 139 теңгеден сатылып жатыр, – дейді Жеңісбек Алпамысұлы.
«Байқоңыр» ӘКК» АҚ-ға аудан әкімдері әлеуметтік дүкен ашу жөнінде ұсыныс берген екен. Бірақ тауар облыс орталығынан тасылатындықтан ол тиімсіз болды. Сондықтан да аудандардағы 5 ірі сауда үйіне 20 млн теңгеден займ берілді. Осы арқылы олар арнайы орында әлеуметтік маңызы бар азық-түлік түрлерін арзандатып саудалайды.
Баға тұрақтылығына байланысты өткен брифингте «Ел намысы» мониторингтік тобының мүшесі Наталья Мишукова азық-түлік бағасы әлеуметтік дүкендерде ғана тұрақты болып отырғанын атап өтті. Ал қалған сауда үйлеріндегі тауар құнында 10-40 пайыз аралығында өсім байқалады. Мысалы, былтыр нан бағасы 60 теңге болса, биыл 85 теңгеге жетіп отыр. Қарақұмық құны 50 пайызға дейін өскен. Тіпті өзімізден шығатын күріш өткен жылы орта есеппен 248 теңгеден сатылса, биыл 300 теңгеге шыққан. Тұтынушылар бір жыл бұрын 180 теңгелік қырыққабатты енді 300 теңгеге алып жүр.
Әйтеуір, арзан ас жоқ. Өткен жылы тауық етінің килосы 710 теңге еді, биылғы баға – 870 теңге. Сүт, сүт өнімдері мен күнбағыс майы бағасы да былтырғыдан әлдеқайда қымбат. Сары майдың бағасына кемі 150 теңге қосылған. Басқасын былай қойғанда осы өңірден өндірілетін тұз бағасының өзі екі еседен астам өсіп кеткеніне кімді кінәлаймыз?
Сауда сөрелерін араласаңыз, шынымен де баға шіркіннің бетімен кеткеніне көзіңіз жетеді. Әсіресе сатып алушылары көп ірі сауда үйлері қойып отырған құнның қисынсыз қымбаттығын біле тұра сатып алуға мәжбүрсіз. Олардың қасында елеусіздеу жерде орналасқан кейбір шағын дүкендердің бағасы имантаразылау болып тұр.
Әлеуметтік желіде де азық-түліктің күн сайын қымбаттап келе жатқанын жазып жатқандар көп. Әсіресе сүт және сүт өнімдері құны қырық құбылып тұр. Мысалы, Петропавлдан шығатын «Петропавловское» сүтімен өзіміздің Қазалыда өндірілетін «Дәмдінің» бағасының бірдей болуын түсінбейді көбі. «Оу, қияндағы Қызылжармен салыстырғанда Қазалыңыз көлікпен тартқанда 3 сағаттық жол емес пе?» дейтіндер көп. Дәл осы мәселені тиісті орындардан сұрай қалсаң, біріне бірі сілтеп, бітпейтін бір шиырға салып жібереді.
Брифингте «Байқоңыр» ӘКК» АҚ өкілінен бізде шығарылмайтын азық-түлік өндірісін қолға алмаққа талап қылған кәсіпкерлер жайын сұрадық. Басқарма төрағасының орынбасары ондай ниетті іскерлер табылып жатса, қолдау болатынын айтады. Одан бөлек, Түркістан облысындағы бір шаруашылықпен мамыр айының басында пісетін қырыққабаттан килосын 125 теңгеден 200 тонна алу келісілді. Өзіміздің Сырдария ауданында бақша егетіндерді қаржыландырып, күзде картоп алу жөнінде келісім жасалып жатыр.
«Ел намысы» мониторингтік тобының мүшесі Ләззат Бақтыбаеваның айтуынша, қаланың шет аудандарының өзінде әлеуметтік дүкендер тұрақты жұмыс істеп тұрған жоқ. Бір аптадан кейін есігіне құлып салынып, қайта ашылмаған дүкендер де анықталған.
– Сырттан 800 бас сиыр әкеліп, сүт өндірісін қолға алғысы келетін кәсіпкерлер бар. Бірақ тиісті орындар мал жаятын жайылымның жоқтығын желеу етіп, олардың жобасын қаржыландырмай отыр. Неше жылдан бері айтылып келе жатса да, бұл салада жаңа өндіріс жоқтың қасы, – дейді топ мүшесі.
Бұған не айтуға болады? Жасыратыны жоқ, осыдан кейін «Қызылордаға ішіп-жемнің сырттан тасылып, алыпсатарлардың қалтасын қампайтуға мүдделілер бар ма?» деген күдікті ой қылаң береді. Тағы бір ой «қой, бұл сол баяғы айта беретін етекбасты енжарлық шығар» дегенді айтады. Қайсысы болғанда да жақсы емес. Мына түрімен тұтынушыны титықтатқан баға туралы әңгімеміз әзір біте қоймайды-ау.
Қызылорда облысы