Болат жолдың майталманы

Кеңес кезеңінде мұнай мен газды, көмірді, түсті металды, сон­дай-ақ қалалар мен елді мекен­дерді салуға қажетті материалдарды өндіруге ар­нал­ған өнеркәсіптік кәсіпорындар бел­сенді түрде құ­рыла бастады. Екінші дүние­жүзі­лік соғыс кезеңі темір жолдарда жыл­жымалы құрамды және жол ша­руашылығын жөндеу бойын­ша өндірістік базаның құры­луы­мен ерекшеленді. 1950 жылдары тың жер­лерді игеру үшін елі­міздің солтүстік және орталық ай­мақтарында қарқынды темір жол құрылысы жүргізілді. Осы жыл­дар ішінде Қазақстандағы темір жол желісінің тығыздығы екі есе өсті, яғни ХХ ғасырдың бірінші жар­тысында ол қазіргі күйінде қа­лыптасты.

1958 жылы шілдеде КСРО Ми­нистр­лер Кеңесінің қаулы­сы­мен ұзындығы 13 мың км бо­латын біртұтас Қазақстан темір жо­лы ұйымдастырылды. 1977 жы­лы Алматы, Тың және Батыс Қа­зақстан темір жолдары құ­рыл­ды. Сол жылы мамырда Қазақ­стан Компар­тия­сы Орталық Коми­теті және КОКП Орталық Коми­тетінің шешімдерімен Батыс Қа­зақстан жолының бастығы бо­лып Құдайберген Көпжасаров та­ғайындалды. Батыс Қазақстан жолы Орал, Ақтөбе, Қызылорда және Гу­рьев тармақтарын қам­ты­ды.

1978 жылы Қ.Көпжасаров өз бұй­рығымен Амангелді Сел­баевты Гурьев (қазіргі Аты­рау) темір жол басқармасы басты­ғы­ның бірінші орынбасары, бір жылдан кейін осы жолдың басшысы етіп тағайындады.

1977 жылдың наурыз айында мен Гурьев қалалық партия комитетінің бірінші хатшысы болып сайландым. Гурьев темір жол бөлімшесі бас­тығының орын­басары қызметін ат­қарған А.Сел­баевпен кездескеніміз де сол кезде еді. Алғашқы күн­нен бастап бізде достық қарым-қатынас пен өзара түсіністік қа­лыптасты.

Амангелді әкесі Сисенғали Екін­ші дүниежүзілік соғысына аттан­ғаннан алты айдан кейін 1942 жылы қазан айында Ескене стан­сасында дүниеге келген. 1944 жылдың көктемінде Ста­лин­град­ты қорғау кезінде алған ауыр жа­ра­қаттан кейін әкесі елге орал­ған. Амангелдінің балалық және жас­тық шағы Ескене стансасында өт­ті, ағасы Оңайғали екеуі аудан орталығы Доссордағы, одан ке­йін Гурьев қаласындағы мектеп-интернатта оқыған. Жексенбіде өтіп бара жатқан пойыздарда қатты аязда және ыстықта жүк платформаларына жабысып, Ескене стансасына дейін үйле­ріне жетіп, Доссорға қайта оралу ­бір сағатқа созылатын. Оңайғали ­мен Амангелді мамандық таңда­уына себеп болған болат желінің адам өміріндегі маңызын бала кезінен көріп, сезінген.

Амангелді ағасы сияқты Таш­кент темір жол институтын бі­тірген. Еңбек жолын 1961 жылы кезекшіден бастап содан кейін ма­неврлік және пойыз диспет­чері, бөлім бойынша кезекші, аға пойыз диспетчері қызметтерін атқарып, қозғалыс бөлімінің бас­­тығы, пойыздар қозғалысы қа­уіп­сіздігі жөніндегі ревизор, Гурьев-1 стансасының бастығы, темір жол бөлімінің (ТЖБ) бас­ты­ғының орынбасары болды.

Ал мен Гурьев қалалық партия коми­тетінің бірінші хатшысы, облыстық партия комитетінің бюро мүшесі болып он жыл қыз­мет атқардым.

Гурьев қаласы 200 мыңнан астам көпұлтты халқы бар Каспий өңі­рінің мәдени, өнеркәсіптік және ауыл­шаруашылық орта­лығы болды. Тозығы жеткен көп тұрғын үйлер, асфальтталған жол­дар аз, жасыл желектер нашар, ауыз сумен, жылумен, әлеу­меттік нысан­дармен қамта­ма­сыз етуде мә­селелер көп еді. Жоғарыда аталған мәселелерді шешуге бюджет қара­жаты жет­кіліксіз, су құбыры, жол­дар не­месе кәріз желілері сияқ­ты ны­сан­дарды салу немесе күр­делі жөн­деу тек Мәскеуде ғана КСРО Мемлекеттік жос­пар­лау ко­митетімен шешілетін. Бұл тө­тенше жағдай кезінде жан-жақ­ты көмек көрсеткен ірі кә­сіп­орындардың көмегіне жүгінуге мәжбүр етті. Сол кезде Амангелді Селбаев те­мір­жолшылардың ір­­гелі ұжымының басшысы ре­тінде, оңды көмектерімен ерек­ше көзге түсті.

Оның қызметі туралы ҚазКСР Министрлер Кеңесі төрағасы­ның бұ­рынғы орынбасары, Батыс Қа­зақ­­стан және Алматы темір жолда­ры бас­қармасы­ның бастығы Құдай­бер­ген Көп­жасаровтың есте­лігін­де Аман­гелді Селбаевтың іскер­лігі туралы айтатыны бар. «...Гу­рьев бөлімшесінде болған ке­­зімде мен командалық құрам­мен азды-көпті танысып, «бас­шы­лықты күшейту керек» деген нық сенімге келдім. Мен бүкіл коман­далық құрамды аралап Амангелді Селбаевқа тоқтадым.

А.Селбаевты кеңсеме ша­қы­рып, оны бөлім меңгерушісі қыз­метіне та­ғайындайтынымды және Темір жол ми­нистрлігі мен Ор­талық партия коми­тетіне ұсы­натынымды айттым. Ол бір­ден бас тарта бастады: «Бұл жұ­мыс қо­лымнан келмейді», деді. Мен оның сөзін үзіп: «Жол бөлімінің (ЖБ) бастығы болып жұмыс іс­тейсің» деп үзілді-кесілді айт­тым. Облыстық партия коми­те­тінің бірінші хатшысына бар­дық. Оңайбай Күше­ковтің әң­гімесі ұзаққа бар­май, кандида­турасын мақұлдады. Көп ұзамай Амангелді Селбаев менің ұсынысыммен Темір жол министрінің бұй­ры­ғымен Батыс Қазақстан жолының Гурьев бө­лімшесінің бастығы болып тағайындалды.

Амангелді Селбаев жол бөлі­мінің бастығы болып он бес жыл еңбек етті. Бұл Атырау фи­лиа­лы жұмысының қарқынды дамыған жылдары еді. Осы он бес жыл ішінде ол қыруар жұмыс ат­қарды, талай қиыншылыққа шы­дады. Бұл кере­мет күш пен жүйкені қажет ете­тін тұрақты тасымалдау жұ­мы­сы. Жаңа басшы қызметке та­ға­йындалғаннан кейін, ең алдымен, аянышты жағдайда болған локомотив паркін жедел түрде жақсарту шараларын қа­былдау қажет еді. Бірақ одан да қиын, бүкіл ұжымның үлкен күш-жі­герін талап ететін темір жолдың өткізу қабілетін дамыту болды. Темір жолдың өт­кізу қабілетін дамыту деген нені білдіреді? Бұл стансаларды, бө­лек пункттерді салу, оларды қай­та ұйымдастыру дегенді білдіре­ді. Амангелді Сел­баев басқара­тын бөлімшелер ұжымы ең қиын тапсырманы ойдағыдай орындады. Бұл құрылыс көлемінің, тасымалдау көлемінің жылдам өсуіне, жылжымалы құрам мен материалдардың тапшылығына байланысты.

Селбаевтың ұжым алдына қой­ған міндеттері қысқа мер­зім­де стансалар мен тораптарды қай­та құру бойынша орасан зор жұ­мыстарды атқару болды. Ганюш­кино, Махамбет, Мақат, Құлсары, Бейнеу, Маңғышлақ сияқты ірі стансалар қайта жаң­­ғыртылды. Жұмыстардың бар­­­лық кешені аяқ­талғаннан ке­йін Ақ­сай торабындағы алмасу тәу­лігіне 17 пойыздан 30 по­йыз­­ға дейін өсті, оның ішінде қа­лып­тастыру жос­пары бойынша 10 пойыз екі есе болды. Әрине, осынау ауқым­ды жұмыстар­ды жүзеге асыру ­үшін жол бөлімінің өндірістік, тех­ни­­калық және кадрлық әлеуе­тін түбегейлі жаңарту қажет еді. Жо­ғарыда айтылғандар­дың барлы­ғын бағалау үшін мы­на­дай статистикалық мәлі­мет­­терді келтіруге болады: бө­лім қабылданған кезде қызмет­керлердің штат саны 21 кә­сіп­орын­да 6550 адамды құрады: Кеңес Одағы бойынша 187 фи­лиал­дың ішінде Атырау филиалы 185-ші орынды иеленді, жүк ай­налымы 17 750 млн тонна/км құ­рады. Барлық жұмыс аяқтал­ғаннан кейін бөлімнің штаттық саны 14270 адамға дейін өсті, олар қазір 37 кәсіпорында жұмыс істейді, жүк айналымы екі еседен астамға өсіп, 41550 млн тонна/км құрады. Көрсеткіштері Кеңес Одағы бойынша 185-орыннан 9-орынға көтерілді. Атырау мен Бейнеудегі локомотив деполары, Бейнеу жол дистанциясы, Құлсары сигнализация-байланыс дис­танциясы, 3 ПМС сияқты жаңа кәсіпорындар ашылды. Құрылыс-монтаждау пойызы Маңғышлақ, Бейнеу және Сай-Өтес стансасын жаңғырту нәти­жесінде жүк тасымалы тәулігіне 9 пойыздан 17 по­йыз­ға дейін өсті.

Амангелді Селбаев жер­гі­­лік­ті мамандардан кадрлар даяр­­­­лады. Ол бас­қарма бас­ты­ғы ла­уазымына келгеннен ке­­йін болашағынан үміт күт­тіре­тін жас теміржолшылар бас­­шы­­лық қызметке көтеріле бас­­та­ға­­нын, көп ұзамай оның жеке өзі да­йындаған жергілікті кадр­лар­­дың 37 кәсіпорынның бар­лығында бас­шы болғанын айт­сақ та жеткілікті. Жал­пы, оның бас­шылық кезінде 670 ин­же­нер, 1700 техник өмірге жолдама алды.

Басқарма жанынан шаруа қожа­лық­тарының ашылуы, тұр­ғын үй құрылы­сы, емдеу және мектепке дейінгі мекемелер, сондай-ақ оларды күтіп-ұстау мә­селелері кешенді түрде шешімін табуы әлеуметтік салаға деген ұдайы қамқорлық танытты.

Күнделікті жүйелі жұмыс, бас­шы­лық стилінде ешбір қастан­дықтың болмауы, бағыныш­ты­лар­ға нақты мін­дет­тер қою және барлық атқарылған істі қатаң талап ету – осынау көпқырлы да жан-жақты басшы Амангелді Селбаев­тың басты қасиеті...».

Мен Атырау облысының әкі­мі лауазымына тағайындал­ған­нан кейін әкім­нің бірінші орын­ба­сары қызметіне Амангелді Селбаевты ұсындым. Біз қыс­қа мерзім ішінде әкімдіктің бас­шы­лығы мен аппаратын жасақтап, облыстың 2000 жылға дейінгі даму бағдарламасын дайын­дап, шешімін тез талап ететін бар­лық мәселелерін нақты сипат­тайтын жұмыс тобын құ­рып, оларды жүзеге асыруға кіріс­тік. Амангелді Селбаев облыс әкі­мінің бірінші орынба­са­ры ре­тінде өндіріс, көлік, құ­ры­лыс са­ласымен айналыс­ты және әлеу­меттік мәселелерді на­ғыз жо­лы­на бағыттау са­рапшы комис­сия­сының төрағасы болды.

Екі жылдық жұмыс бойынша об­лыстың экономикалық көр­сеткіштері: нақты көлем индексі өнеркәсіп бойынша – 119,6%, отын кешені бойынша – 124,8%, өнеркәсіптік құрылыс материал­дары бойынша – 125%, тамақ өнеркәсібі бойынша – 119%-ды құрады. Мұнай өндіру 3,1 млн тоннаға, балық аулау 21,1 мың тоннаға, немесе 20%-ға өсті. Сыртқы сауда 40 пайызға өсіп, 874 млн АҚШ долларын құрады. Инвестициялар ұлғайып, 14,4 млрд теңгені құрады, тұрғын үйлерді, әлеуметтік-мәдени ны­сандарды, сондай-ақ жолдарды салу және жөндеу жұмыстары қарқын алды. Шағын және орта бизнестің да­муы жеделдеді, әсіресе ауылдық жер­лерде жаппай жекешелендіру жал­ғасты. Салада жүргізілген реформа өз нәти­жесін берді. Егер 1994 жылы өндіріс саласының пайдасы 6,4 млрд тең­гені құраса, 1996 жылдың қоры­тындысы бойынша 12,9 млрд теңгеге дейін өсті. Облыс эконо­микасының басқа салалары, со­ның ішінде ауыл шаруашылығы тұрақтана бас­тады.

Облыс орталығында жыл са­йын әр­қайсысында 3 млн дана бе­кіре шаба­ғын өсіретін екі зауыт, облыстық аурухана, дене шы­­­нық­тыру-сауықтыру кешені, аудан­­дық аурухана және мешіт са­лынды, осының барлығына шет­ел­дік компаниялардың қара­жа­ты жұмсалды. Денсаулық сақ­тау, білім беру, мәдениет, ком­му­налдық шаруашылықтағы іс­тер­дің жай-күйін жақсарту, сон­дай-ақ халықты барлық қызмет түр­і-­­ мен қам­тамасыз ету мә­се­лелері бойынша шаралар қабыл­данды.

Амангелді Селбаев екі жыл облыс әкімінің бірінші орынба­­сары қыз­метінде болғанда бірле­сіп түйінді мәселелерді шеше біл­дік. Бірінші басшы ретінде мен бар­лық стратегиялық мәселелермен айналыстым және үне­мі облысты, елді мекендерді, кәсіп­орындар­ды, шаруашылықтарды ара­­лап, ұжым­дармен және халықпен кез­дес­тім. Ал Амангелді Селбаев тәжірибелі кәсіпорын бас­шысы ретінде күнделікті тапсыр­ма­лар­дың орындалуына ба­қы­лауды жүзеге асырып, оны шеберлікпен орындады.

1996 жылдың қараша айының соңында ел басшылығы: «Батыс Қазақстан темір жо­лы­ның бастығы етіп А.Селбаевты таға­йындасақ, се­нім­­ді ақтай ма?» деп сұрады. «Ол өте жауапты, тәжірибелі және бас­­шыға қажетті қасиеттердің бар­­лығына ие, сеніміңізді ақтай­ты­нына толық сенімдімін» дедім.

Сонымен А.Селбаев Батыс Қа­зақ­­стан темір жолының басшысы бо­­лып тағайындалды. Одан соң Қазақ­­стан Республикасы Үкі­меті­нің қау­лысымен Алматы, Тың және Батыс Қазақ­стан те­міржолдарын бірік­тіру және «Қазақстан темір жолы» респуб­­ли­калық мемлекеттік кәсіпор­ны­ның ұйым­дастыруымен «Қазақ­стан темір жолы» РМК бас дирек­торының кеңесшісі және өкілі болып тағайындалды. Бұл қызметте ол лайықты демалысқа шық­қанға дейін жемісті еңбек етті.

А.Селбаев өзінің білім және мол тә­жірибесін еліміздің батыс өңірінде орналасқан төрт те­мір жол бөлімінің жұмыстары нәтижелі болу үшін молынан жұм­сап, жоғары көрсеткішке ие болды. Әсіресе мемлекетіміздің эко­номикасының күретамыры мұнай-газ саласы: Теңіз, Қара­шы­ғанақ, Қашаған, Жаңа жол, Құмкөл, т.б. кен орындарын игеруде және әлеуметтік дамуына мол үлес қосты. Ол бірнеше рет облыстық партия комитетінің мүшесі, облыстық кеңес және мәс­лихат депутаты, сондай-ақ 12-шақырылымдағы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты болып сайланды. Оның же­місті еңбегі мемлекет тара­пынан лайықты бағаланды. А.Селбаев «Парасат», «Құр­мет», Еңбек Қызыл Ту, «Халықтар дос­тығы» ордендерімен, медальдармен, грамоталармен, сондай-ақ «Құрметті теміржолшы» ата­ғы­мен марапатталған. Ол Ма­қат ауданының, Атырау қаласы мен Аты­рау облысының, сондай-ақ Маңғыстау облысы Бейнеу ауда­нының құрметті азаматы.

Амангелді екеуміз қырық жыл­­дан астам уақыт бойы отбасымен ара­­ла­сып, достасып келеміз. Та­маша отбасы бар, зайыбы Сә­ния жоғары санатты дәрігер, бала­­лары Анара мен Исатай ата-анасын жетістіктерімен, ба­қыт­­­­ты немерелерімен қуантып жүр.

Равиль ШЫРДАБАЕВ,

мемлекет және қоғам қайраткері